قاراتپا سوزدەر. قىستىرما سوزدەر
قازاق ءتىلى 8 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قاراتپا سوزدەر. قىستىرما سوزدەر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقشاۋ سوزدەر، ولاردىڭ تۇرلەرىن تۇسىندىرە وتىرىپ، قاراتپا جانە قىستىرما سوزدەردى سويلەمنەن اجىراتۋعا ۇيرەتۋ؛
دامىتۋشىلىق: ءتۇرلى ادىستەردى پايدالانا وتىرىپ بالالاردى تاپقىرلىق، جىلدامدىق، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ، سويلەۋ ءتىلىن جەتىلدىرىپ، شەشەندىك ونەرگە باۋلۋ؛
تاربيەلىك: ساباق بارىسىندا وقۋشىلاردى ساۋاتتىلىققا تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ءتىل دامىتۋ، ىزدەندىرۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكات، كەسپە قاعازدار، قوسىمشا ماتەريالدار، سلايد، باعالاۋ جەتوندارى
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ورىس ءتىلى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن. وقۋشىلارعا وتكەن ساباقتى قالاي مەڭگەرگەنىن بايقاۋ ءۇشىن بىرنەشە سۇراقتار قويامىن
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
قاراتپا سوزدەر. سويلەۋشى تىڭداۋشىنىڭ نازارىن وزىنە اۋدارۋ ءۇشىن قاراتپا سوزدەردى قولدانادى. مەنىڭ ويلاعان ويىمنىڭ ۇستىنەن ءتۇستىڭ، بوتاگوز. وسىنداعى قاراتپا ءسوز – بوتاگوز. ءسوزدىڭ بوتاگوزگە ارنالعانىن بىلدىرەدى.
كەيدە قاراتپا ءسوز جانسىز زاتتار دا بولىپ كەلەدى، بۇل، كوبىنەسە كوركەم ادەبيەتتە كەزدەسەدى. مىسالى، جامبىلدىڭ ولەڭگە، دالاعا قاراتىپ ايتقانى.
قاراتپا ءسوز سويلەمنىڭ باسىندا، ورتاسىندا، سوڭىندا كەلە بەرەدى. قاراتپا ءسوز سويلەم مۇشەلەرىنەن ءۇتىر ارقىلى اجىراتىلادى.
قىستىرما سوزدەر. ءوزى قاتىسقان سوزدەرگە قىستىرمالار سويلەۋشىنىڭ كوزقاراسىن – كۇماندىلىقتى، سەنەتىندىكتى، وكىنىشتى، رەنىشتى، سونداي - اق، ويدىڭ كىمنىڭ تاراپىنان ەكەندىگىن – ءبىلدىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى.
مىسالى: باسە، سولاي بولادى دەپ ايتىپ ەدىم عوي. ول، مەنىڭشە، تاپسىرمانى ورىنداماي كەلمەيدى. ءبىرىنشى سويلەمدە باسە ءسوزى سويلەۋشىنىڭ ريزالىعىن، ەكىنشى سويلەمدە مەنىڭشە بولجامدى ماعىنانى بىلدىرەدى.
قىستىرما رەتىندە جۇمسالاتىن سوزدەر: ارينە، ءسوز جوق، شىنىندا، مۇمكىن، ءسىرا، سونىمەن، ءسويتىپ، بىرىنشىدەن، ت. ب.
ءسوز تىركەستەرى دە، كەيدە جەكە سويلەم دە قىستىرما بولادى. مىسالى: اياز قارىعاندىقتان بولۋ كەرەك، بارلىعىنىڭ بەت تەرىلەرى قاتپارلانىپ، قوپسىپ ءتۇسىپ جۇرەدى.
قىستىرما سوزدەر دە سويلەمنىڭ باسىندا، ورتاسىندا، اياعىندا كەلە بەرەدى. ولار باسقا سويلەم مۇشەلەرىنەن ۇتىرمەن اجىراتىلادى.
جاتتىعۋمەن جۇمىس: قاراتپا، قىستىرما سوزدەرگە وزدەرىڭ بىلەتىن اقىن، جازۋشى شىعارمالارىنان ءۇزىندى كەلتىرىڭدەر.
تاقتامەن جۇمىس: تاقتاعا بىرنەشە سويلەمدەرگە سينتاكسيستىك، مورفولوگيالىق تالداۋ جۇرگىزەدى.
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
1. وقشاۋ سوزدەر دەگەنىمىز نە؟
2. وقشاۋ سوزدەر نەشەگە بولىنەدى؟
3. وقشاۋ سوزدەرگە قانداي تىنىس بەلگىلەرى قويىلادى؟
4. قاراتپا ءسوز دەگەنىمىز نە؟
5. قىستىرما سوزدەرگە مىسال كەلتىر
باعالاۋ: ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداپ كەلگەنىنە جانە جاڭا ساباققا ىنتالى قاتىسىپ وتىرعاندارىن باعالايمىن.
ۇيگە تاپسىرما: وقشاۋ سوزدەردى قاتىستىرىپ بىرنەشە سويلەمدەر جازىپ كەلۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قاراتپا سوزدەر. قىستىرما سوزدەر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقشاۋ سوزدەر، ولاردىڭ تۇرلەرىن تۇسىندىرە وتىرىپ، قاراتپا جانە قىستىرما سوزدەردى سويلەمنەن اجىراتۋعا ۇيرەتۋ؛
دامىتۋشىلىق: ءتۇرلى ادىستەردى پايدالانا وتىرىپ بالالاردى تاپقىرلىق، جىلدامدىق، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ، سويلەۋ ءتىلىن جەتىلدىرىپ، شەشەندىك ونەرگە باۋلۋ؛
تاربيەلىك: ساباق بارىسىندا وقۋشىلاردى ساۋاتتىلىققا تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ءتىل دامىتۋ، ىزدەندىرۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكات، كەسپە قاعازدار، قوسىمشا ماتەريالدار، سلايد، باعالاۋ جەتوندارى
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ورىس ءتىلى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن. وقۋشىلارعا وتكەن ساباقتى قالاي مەڭگەرگەنىن بايقاۋ ءۇشىن بىرنەشە سۇراقتار قويامىن
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
قاراتپا سوزدەر. سويلەۋشى تىڭداۋشىنىڭ نازارىن وزىنە اۋدارۋ ءۇشىن قاراتپا سوزدەردى قولدانادى. مەنىڭ ويلاعان ويىمنىڭ ۇستىنەن ءتۇستىڭ، بوتاگوز. وسىنداعى قاراتپا ءسوز – بوتاگوز. ءسوزدىڭ بوتاگوزگە ارنالعانىن بىلدىرەدى.
كەيدە قاراتپا ءسوز جانسىز زاتتار دا بولىپ كەلەدى، بۇل، كوبىنەسە كوركەم ادەبيەتتە كەزدەسەدى. مىسالى، جامبىلدىڭ ولەڭگە، دالاعا قاراتىپ ايتقانى.
قاراتپا ءسوز سويلەمنىڭ باسىندا، ورتاسىندا، سوڭىندا كەلە بەرەدى. قاراتپا ءسوز سويلەم مۇشەلەرىنەن ءۇتىر ارقىلى اجىراتىلادى.
قىستىرما سوزدەر. ءوزى قاتىسقان سوزدەرگە قىستىرمالار سويلەۋشىنىڭ كوزقاراسىن – كۇماندىلىقتى، سەنەتىندىكتى، وكىنىشتى، رەنىشتى، سونداي - اق، ويدىڭ كىمنىڭ تاراپىنان ەكەندىگىن – ءبىلدىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى.
مىسالى: باسە، سولاي بولادى دەپ ايتىپ ەدىم عوي. ول، مەنىڭشە، تاپسىرمانى ورىنداماي كەلمەيدى. ءبىرىنشى سويلەمدە باسە ءسوزى سويلەۋشىنىڭ ريزالىعىن، ەكىنشى سويلەمدە مەنىڭشە بولجامدى ماعىنانى بىلدىرەدى.
قىستىرما رەتىندە جۇمسالاتىن سوزدەر: ارينە، ءسوز جوق، شىنىندا، مۇمكىن، ءسىرا، سونىمەن، ءسويتىپ، بىرىنشىدەن، ت. ب.
ءسوز تىركەستەرى دە، كەيدە جەكە سويلەم دە قىستىرما بولادى. مىسالى: اياز قارىعاندىقتان بولۋ كەرەك، بارلىعىنىڭ بەت تەرىلەرى قاتپارلانىپ، قوپسىپ ءتۇسىپ جۇرەدى.
قىستىرما سوزدەر دە سويلەمنىڭ باسىندا، ورتاسىندا، اياعىندا كەلە بەرەدى. ولار باسقا سويلەم مۇشەلەرىنەن ۇتىرمەن اجىراتىلادى.
جاتتىعۋمەن جۇمىس: قاراتپا، قىستىرما سوزدەرگە وزدەرىڭ بىلەتىن اقىن، جازۋشى شىعارمالارىنان ءۇزىندى كەلتىرىڭدەر.
تاقتامەن جۇمىس: تاقتاعا بىرنەشە سويلەمدەرگە سينتاكسيستىك، مورفولوگيالىق تالداۋ جۇرگىزەدى.
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
1. وقشاۋ سوزدەر دەگەنىمىز نە؟
2. وقشاۋ سوزدەر نەشەگە بولىنەدى؟
3. وقشاۋ سوزدەرگە قانداي تىنىس بەلگىلەرى قويىلادى؟
4. قاراتپا ءسوز دەگەنىمىز نە؟
5. قىستىرما سوزدەرگە مىسال كەلتىر
باعالاۋ: ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداپ كەلگەنىنە جانە جاڭا ساباققا ىنتالى قاتىسىپ وتىرعاندارىن باعالايمىن.
ۇيگە تاپسىرما: وقشاۋ سوزدەردى قاتىستىرىپ بىرنەشە سويلەمدەر جازىپ كەلۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «قاراتپا سوزدەرگە بايلانىستى قويىلاتىن ءۇتىر»
