ەلدىڭ بولاشاعىن سالاۋاتتى ومىرگە تاربيەلەۋ
ەلدىڭ بولاشاعىن سالاۋاتتى ومىرگە تاربيەلەۋ
جوسپار:
ءى. كىرىسپە
وقۋشىلاردى سالاۋاتتى ومىرگە تاربيەلەۋ
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
دەنساۋلىق - ادام باقىتىنىڭ ءبىرىنشى بايلىعى
ادام ەكولوگياسى تۋرالى ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋ
ءىىى. قورىتىندى
ناتيجەلەرگە ساراپتاما
ءى. كىرىسپە
وقۋشىلاردى سالاۋاتتى ومىرگە تاربيەلەۋ
قازاقستاننىڭ الەمدەگى باسەكەگە قابىلەتتى ەلۋ ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋى جونىندە مەملەكەت باسشىسى العا قويعان مىندەتتى جۇزەگە اسىرۋدا حالىقتىڭ دەنساۋلىعى ەڭ ماڭىزدى ماسەلە بولىپ تابىلادى. قازىرگى ۋاقىتتا الەۋمەتتىك جاعداي، ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىنىڭ تومەندەۋى جانە ادام ەكولوگياسىنىڭ قولايسىزدىعى بۇكىل وركەنيەتتى الەم ءۇشىن كوكەيتەستى ماسەلە بولىپ وتىر. ەلىمىزدىڭ دامۋ باعىتىن بەكىتكەن « قازاقستان – 2030» باعدارلاماسىندا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋ مەملەكەتتىك مانىزدى بار ماسەلەلەرمەن تەڭ دارەجەدە ەكەندىگى باسا كورسەتىلگەن. [№10، 10بەت]
سالاۋاتتىلىق ۇعىمى قازاق حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرىن، كونەدەن كەلە جاتقان مادەنيەتىن، ونەرىن، ادەت - عۇرپىن، جاس ۇرپاققا ۇعىندىرۋ. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءوز ۇلتىنىڭ ءدىنىن ۇستانۋعا ۇيرەتۋ.
سالاۋاتتىلىق - ىشكىلىكتەن، ەسىرتكى، تەمەكىدەن اۋلاق بولۋ، دەنە جانە جان تازالىعىن ساقتاۋ، ءتىپتى قاراپايىم تۇردە ايتساق ادامنىڭ كيىم كيىسى، تاماقتى قالىپپەن ءىشۋى دە كىرەتىن يگى ءىس - ارەكەت. ءومىر زاڭدىلىعى سالاۋاتسىزدىقتى كەشىرمەيدى، وعاش قىلىقتار تۇبىندە وپىق جەگىزەدى.
جاسوسپىرىمدەردىڭ سالاۋاتتىلىق ومىرگە ۇمتىلىسى، زياندى ادەتتەردى جەك كورۋشىلىگى ولاردىڭ وزگە ادامدارمەن قارىم - قاتىناسىنا ياعني الەۋمەتتىك ورتاعا تىعىز بايلانىستى. ۇرپاقتى ءومىر زاڭدىلىقتارىنا، سالاۋاتتىلىق نەگىزدەرىنە بەيىمدەۋ مەكتەپ جۇيەسى جۇكتەگەن ماڭىزدى دا جاۋاپكەرشىلىگى مول مىندەت بولىپ تابىلادى.
بالا تاربيەسى اسىرەسە، مەكتەپتەن تىس ۋاقىتتاعى سىنىپتان تىس جۇرگىزىلەتىن جۇمىستاردىڭ ءمان - ماعىناسى وتە زور بولىپ كەلەدى. بۇگىنگى قوعامىمىزدا سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا دەگەن سانالى كوزقاراستىڭ جەتكىلىكسىزدىگى ازاماتتاردىڭ رۋحاني دەڭگەيىنىڭ تومەندىگىنە
جانە ونىڭ ناتيجەسىندە جاعىمسىز جايتتاردىڭ كەڭ ورىستەۋىنە سەبەپكەر بولىپ وتىر. جاستار دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاۋى، ولاردىڭ اعزالارىنىڭ اۋرۋعا قارسى تۇرۋ قابىلەتىنىڭ السىزدىگى، ازىپ - توزۋى، تەز شارشاعىشتىعى، ءومىرىنىڭ قىسقا بولۋى – وسى جايتتاردىڭ ايقىن كورىنىسى. بۇل ماسەلەلەردىڭ بارلىعى جاستار اراسىندا تاربيە جۇمىستارىنىڭ جۇتاڭدىعىنىڭ سالدارى ەكەندىگى داۋسىز.
جاستارى ءالسىز، دەنساۋلىعى ناشار، ءبىلىمسىز، زياندى ادەتتەرگە اۋەس، جالقاۋ، تاربيەسىز بولسا ول مەملەكەت قاشاندا ءالسىز، قورعانسىز. جاستار - ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. ال بىزگە بولاشاعىمىزدىڭ ايبىندىلىعى مەن جارقىندىلىعى قاجەت. كەلەشەگىنەن ءۇمىت كۇتكىزىپ وتىرعان بۇگىنگى جاستار - ەرتەڭگى قوعام يەلەرى.
سالاۋاتتى ءومىر سالتى - ادام ءۇشىن اسا ماڭىزدى، دەنساۋلىقپەن تىكەلەي
بايلانىستى قۇندى فورما. ول ادام مادينەتىنىڭ ءبىر بولىگى. ال دەنساۋلىق
ادام باقىتىنىڭ نەگىزگى بولىگى. قوعامنىڭ بولاشاعى ءاربىر ادام دەنساۋلىعىنا بايلانىستى. دەنساۋلىققا تەك دەنەنىڭ سىرتقى بۇتىندىگى عانا دەپ قاراۋ اعاتتىق، جالپى العاندا ونى ورگانيزمنىڭ جان - جاقتى دامۋىمەن بۇكىل قىزمەتتەردىڭ جۇزەگە دۇرىس اسىرىلۋى دەپ ۇققان ءجون.
سوندىقتان ادام دەنساۋلىعىنىڭ جاعدايى تەك قوعامدىق دامۋدىڭ عانا كورسەتكىشى ەمەس، سونىمەن بىرگە قۋاتتى ەكونوميكالىق، ەڭبەك، قورعانىس جانە مادەني اۋەس بولىپ تابىلادى. بۇگىنگى تاڭدا بالالار مەن جاستاردىڭ دەنساۋلىق جاعدايىنا باستى نازار اۋدارۋدا..[№10، 12بەت]
سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋدىڭ مازمۇنى مەن ۇيىمداستىرۋ فورمالارى مىنانى كوزدەيدى:
- جاۋاپكەرشىلىك، ءوز دەنساۋلىعىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ؛
- تابيعي سەزىمتالدىق، وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىن ەسكەرۋ؛
- عىلىميلىق، تەك تەكسەرىلگەن عىلىمي دالەلدەنگەن دەرەكتەرگە عانا
سۇيەنۋ؛
- ەكولوگيالاندىرۋ ادام ورگانيزمىنە قورشاعان ورتا فاكتورلارىنىڭ
اسەرىن ءبىلۋ؛
- ۇلتتىق ايماقتىق ەرەكشەلىكتەردى ەسكەرۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتى
تۋرالى ۇلتتىق سالت - داستۇرلەرىمەن تانىسىپ ونى ۇستانا ءبىلۋ؛
- ۇزدىكسىز وقىتۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتى داعدىلارىن ۇزدىكسىز
قالىپتاستىرىپ ۇنەمى پايدالانۋ؛
- الەۋمەتتەندىرۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانعان قوعام مۇشەسىن دايىنداۋ.
اتىراۋ وبلىسى، قىزىلقوعا اۋدانى،
ساعىز سەلوسى، № 9 ورتا مەكتەپ
دەنە تاربيەسى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
ساحييەۆ يبراي بازارباي ۇلى
جوسپار:
ءى. كىرىسپە
وقۋشىلاردى سالاۋاتتى ومىرگە تاربيەلەۋ
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
دەنساۋلىق - ادام باقىتىنىڭ ءبىرىنشى بايلىعى
ادام ەكولوگياسى تۋرالى ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋ
ءىىى. قورىتىندى
ناتيجەلەرگە ساراپتاما
ءى. كىرىسپە
وقۋشىلاردى سالاۋاتتى ومىرگە تاربيەلەۋ
قازاقستاننىڭ الەمدەگى باسەكەگە قابىلەتتى ەلۋ ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋى جونىندە مەملەكەت باسشىسى العا قويعان مىندەتتى جۇزەگە اسىرۋدا حالىقتىڭ دەنساۋلىعى ەڭ ماڭىزدى ماسەلە بولىپ تابىلادى. قازىرگى ۋاقىتتا الەۋمەتتىك جاعداي، ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىنىڭ تومەندەۋى جانە ادام ەكولوگياسىنىڭ قولايسىزدىعى بۇكىل وركەنيەتتى الەم ءۇشىن كوكەيتەستى ماسەلە بولىپ وتىر. ەلىمىزدىڭ دامۋ باعىتىن بەكىتكەن « قازاقستان – 2030» باعدارلاماسىندا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋ مەملەكەتتىك مانىزدى بار ماسەلەلەرمەن تەڭ دارەجەدە ەكەندىگى باسا كورسەتىلگەن. [№10، 10بەت]
سالاۋاتتىلىق ۇعىمى قازاق حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرىن، كونەدەن كەلە جاتقان مادەنيەتىن، ونەرىن، ادەت - عۇرپىن، جاس ۇرپاققا ۇعىندىرۋ. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءوز ۇلتىنىڭ ءدىنىن ۇستانۋعا ۇيرەتۋ.
سالاۋاتتىلىق - ىشكىلىكتەن، ەسىرتكى، تەمەكىدەن اۋلاق بولۋ، دەنە جانە جان تازالىعىن ساقتاۋ، ءتىپتى قاراپايىم تۇردە ايتساق ادامنىڭ كيىم كيىسى، تاماقتى قالىپپەن ءىشۋى دە كىرەتىن يگى ءىس - ارەكەت. ءومىر زاڭدىلىعى سالاۋاتسىزدىقتى كەشىرمەيدى، وعاش قىلىقتار تۇبىندە وپىق جەگىزەدى.
جاسوسپىرىمدەردىڭ سالاۋاتتىلىق ومىرگە ۇمتىلىسى، زياندى ادەتتەردى جەك كورۋشىلىگى ولاردىڭ وزگە ادامدارمەن قارىم - قاتىناسىنا ياعني الەۋمەتتىك ورتاعا تىعىز بايلانىستى. ۇرپاقتى ءومىر زاڭدىلىقتارىنا، سالاۋاتتىلىق نەگىزدەرىنە بەيىمدەۋ مەكتەپ جۇيەسى جۇكتەگەن ماڭىزدى دا جاۋاپكەرشىلىگى مول مىندەت بولىپ تابىلادى.
بالا تاربيەسى اسىرەسە، مەكتەپتەن تىس ۋاقىتتاعى سىنىپتان تىس جۇرگىزىلەتىن جۇمىستاردىڭ ءمان - ماعىناسى وتە زور بولىپ كەلەدى. بۇگىنگى قوعامىمىزدا سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا دەگەن سانالى كوزقاراستىڭ جەتكىلىكسىزدىگى ازاماتتاردىڭ رۋحاني دەڭگەيىنىڭ تومەندىگىنە
جانە ونىڭ ناتيجەسىندە جاعىمسىز جايتتاردىڭ كەڭ ورىستەۋىنە سەبەپكەر بولىپ وتىر. جاستار دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاۋى، ولاردىڭ اعزالارىنىڭ اۋرۋعا قارسى تۇرۋ قابىلەتىنىڭ السىزدىگى، ازىپ - توزۋى، تەز شارشاعىشتىعى، ءومىرىنىڭ قىسقا بولۋى – وسى جايتتاردىڭ ايقىن كورىنىسى. بۇل ماسەلەلەردىڭ بارلىعى جاستار اراسىندا تاربيە جۇمىستارىنىڭ جۇتاڭدىعىنىڭ سالدارى ەكەندىگى داۋسىز.
جاستارى ءالسىز، دەنساۋلىعى ناشار، ءبىلىمسىز، زياندى ادەتتەرگە اۋەس، جالقاۋ، تاربيەسىز بولسا ول مەملەكەت قاشاندا ءالسىز، قورعانسىز. جاستار - ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. ال بىزگە بولاشاعىمىزدىڭ ايبىندىلىعى مەن جارقىندىلىعى قاجەت. كەلەشەگىنەن ءۇمىت كۇتكىزىپ وتىرعان بۇگىنگى جاستار - ەرتەڭگى قوعام يەلەرى.
سالاۋاتتى ءومىر سالتى - ادام ءۇشىن اسا ماڭىزدى، دەنساۋلىقپەن تىكەلەي
بايلانىستى قۇندى فورما. ول ادام مادينەتىنىڭ ءبىر بولىگى. ال دەنساۋلىق
ادام باقىتىنىڭ نەگىزگى بولىگى. قوعامنىڭ بولاشاعى ءاربىر ادام دەنساۋلىعىنا بايلانىستى. دەنساۋلىققا تەك دەنەنىڭ سىرتقى بۇتىندىگى عانا دەپ قاراۋ اعاتتىق، جالپى العاندا ونى ورگانيزمنىڭ جان - جاقتى دامۋىمەن بۇكىل قىزمەتتەردىڭ جۇزەگە دۇرىس اسىرىلۋى دەپ ۇققان ءجون.
سوندىقتان ادام دەنساۋلىعىنىڭ جاعدايى تەك قوعامدىق دامۋدىڭ عانا كورسەتكىشى ەمەس، سونىمەن بىرگە قۋاتتى ەكونوميكالىق، ەڭبەك، قورعانىس جانە مادەني اۋەس بولىپ تابىلادى. بۇگىنگى تاڭدا بالالار مەن جاستاردىڭ دەنساۋلىق جاعدايىنا باستى نازار اۋدارۋدا..[№10، 12بەت]
سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋدىڭ مازمۇنى مەن ۇيىمداستىرۋ فورمالارى مىنانى كوزدەيدى:
- جاۋاپكەرشىلىك، ءوز دەنساۋلىعىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ؛
- تابيعي سەزىمتالدىق، وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىن ەسكەرۋ؛
- عىلىميلىق، تەك تەكسەرىلگەن عىلىمي دالەلدەنگەن دەرەكتەرگە عانا
سۇيەنۋ؛
- ەكولوگيالاندىرۋ ادام ورگانيزمىنە قورشاعان ورتا فاكتورلارىنىڭ
اسەرىن ءبىلۋ؛
- ۇلتتىق ايماقتىق ەرەكشەلىكتەردى ەسكەرۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتى
تۋرالى ۇلتتىق سالت - داستۇرلەرىمەن تانىسىپ ونى ۇستانا ءبىلۋ؛
- ۇزدىكسىز وقىتۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتى داعدىلارىن ۇزدىكسىز
قالىپتاستىرىپ ۇنەمى پايدالانۋ؛
- الەۋمەتتەندىرۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانعان قوعام مۇشەسىن دايىنداۋ.
اتىراۋ وبلىسى، قىزىلقوعا اۋدانى،
ساعىز سەلوسى، № 9 ورتا مەكتەپ
دەنە تاربيەسى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
ساحييەۆ يبراي بازارباي ۇلى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
