InfoHub Logo

التىن تامىر.
ساباعى تىك وسەتىن، كوپ جىلدىق ءشوپ تەكتەس وسىمدىك. دارىلىك شيكىزات رەتىندە ونىڭ بارلىق ءتۇرىنىڭ تامىرى جينالادى. دۇرىس جينالىپ، ساقتالعان بۇل وسىمدىك تامىرى 2، 5-3 جىلعا دەيىن شيپالىق قاسيەتىن جويمايدى. التىن تامىردىڭ قۇرامىنداعى ەكستراكت اعزانىڭ دەنە جۇمىسىنا شىدامدىلىعىن ارتتىرادى، جۇرەك-قان تامىرلارى جۇيەسىن جاقسارتادى، جوعارعى جۇيكە جۇيەسىنىڭ ىرعاعىنا جاعىمدى اسەر ەتەدى، قان قىسىمىن رەتتەيدى. ونى ورنىمەن قولدانباسا، كەيبىر ادامداردىڭ قان قىسىمىن ارتتىرىپ تا جىبەرەدى.

تۇنبا جاساۋ: 50 گ مايدالانعان شيكىزاتتى 0، 5 ل 40 %- تىك سپيرتكە قوسىپ 2 اپتا قاراڭعى، جىلى جەرگە قويىلادى. سۋسامىرمەن اۋىراتىن ناۋقاس 20-30 تامشىدان تاماق الدىندا 3 رەت قابىلداۋى كەرەك. فارماسيەۆتيكالىق وندىرىستە جاسالاتىن سۇيىق ەكستراكتىن 5-10 تامشىدان 3 رەت تاماق الدىندا 30 مينۋت بۇرىن قابىلداعان دۇرىس. ەم قابىلداۋ مەرزىمى 10-20 كۇن. سۋسامىرمەن ناۋقاستانىپ قالعان ادام ەم قابىلداعاننان كەيىن سەرگەكتەلىپ، جىنىستىق مۇشە فۋنكسياسىنىڭ ارتىپ، پوليۋريا (شىجىڭدىق) كەمىگەنىن بايقاۋى ءتيىس.

ادىراسپان. دارىلىك شيكىزات رەتىندە شىلدە ايىندا بۇتاقشالارىن، جاپىراعى مەن گۇلىن جيناپ الادى. ول – ۋلى وسىمدىك. حالىق ەمشىلەرى ادىراسپاندى ادامنىڭ قۇياڭىن، سەگىزكوزدىڭ جۇيكە اۋرۋىن ەمدەۋگە پايدالانعان. مال دارىگەرلىك تاجىريبەدە ونىڭ تۇنباسىمەن مالدىڭ قىشىما قوتىرىن، ءتۇرلى تەرى اۋرۋلارىن ەمدەيدى.
ارشا.ونى كادىمگى ارشا، ەم ارشا دەپ تە ايتادى. بيىكتىگى 1-3، 5 مەتر، قىسى-جازى كوگەرىپ تۇراتىن، بۇتالى وسىمدىك.
قارا كۇزدە وسىمدىكتىڭ پىسكەن جەمىسى (قاراكوك تۇستىلەرى) جيناپ الىنىپ، اشىق جەردە ەپتەپ كەپتىرەدى. حالىق ەمىندە ارشا جەمىسى ەجەلدەن-اق نەسەپ ايدايتىن جانە قۋىقتىڭ قابىنۋىن باساتىن ءدارى رەتىندە قولدانىلىپ كەلەدى. ارشامەن ءتىس تازالاۋ پايدالى.

اششى ميا. ونى اق ميا دەپ تە اتايدى. كوپ جىلدىق ءشوپ تەكتەس وسىمدىك. بۇكىل ءشوبى مەن تۇقىمى ءدارى. باستى ەم بولاتىن اۋرۋلارى: جەدەل جانە سوزىلمالى ديزەنتەرياعا؛ اسقازان اۋىرىپ، ازداپ زاپىران قۇسقاندا؛ شيقان، سىزداۋىق جانە باسقا جاراقاتتىڭ ىرىڭدەۋىنە، جارالارعا؛ قىشىما، بورىتكەن، ەسكىلىكتى تەمىرەتكىگە؛ اق كىر كوپ كەلۋگە. ۋلى ءدارى. ابايلاپ قولدانۋ قاجەت.
اششى قاربىز. كوپ جىلدىق ورمەلەگىش ساباقتى وسىمدىك، ۇزىندىعى ون سانتيمەتردەي. تامىر تۇينەگى ەتتى، ساباعى كوپ بۇتاقتى، مۇرتشا شيراتىلىپ وسەدى. باستى ەم بولاتىن اۋرۋلارى: كەڭىردەكشەلەردىڭ سوزىلمالى قابىنۋىنا؛ كەۋدە تولىپ، تىنىشسىزدانىپ اۋىرعاندا؛ جۇرەك شانشىپ اۋىرعاندا؛ ەمشەك بەزىنىڭ شۇعىل قابىنۋىنا؛ جۇتقىنشاق اۋىرىپ، ءۇن قارلىعۋىنا. اششى قاربىز تامىرى قاندى نەسەپ اۋرۋىنا ەم بولادى.

ارپا. ءبىر جىلدىق ءشوپ تەكتەس داقىل. حالىق مەديسيناسىندا بويعا قۋات بەرەتىن ارپا ءدانىنىڭ قايناتپاسى اسقازان مەن ىشەك اۋرۋلارىن، دەنەدەگى بورتپەلەردى جازىپ، بۇيرەكتەگى تاستى ءتۇسىرىپ، قۋىقتىڭ قابىنۋىنا ەم.
دارمەنە جۋسان. ونىمەن ەمدەۋ عىلىمي مەديسيناعا قوسىلعان ۇلكەن ۇلەس. قازاقتىڭ حالىق ەمشىلەرى ىشەك قۇرتى اۋرۋىنا قارسى قولدانعان. بابالارىمىز بۇل وسىمدىكتى اتام زاماننان بەرى شەت ەلدەرگە ساۋدا كەرۋەندەرى ارقىلى كوپ مولشەردە جىبەرىپ وتىردى. قارا جۋساننىڭ تامىرىن تابەت اشۋعا، ىشەك، اسقازان، باۋىر، ءوت قالتاسى اۋرۋىنا پايدالانادى.

جەنشەن. ول تىرشىلىك تامىرى سانالادى. اراليا تۇقىمداسى پاناك تۋىسىنا جاتاتىن كوپ جىلدىق شوپتەسىن وسىمدىك. بيىكتىگى 50 سانتيمەتردەي، تامىرى جۋان، بۇتاقتالعان، سىرتقى قابىعى اق، قاتتى. وتە باياۋ ءوسىپ، 10-11 جىلدان كەيىن جەمىس بەرەدى. ونىڭ تامىرىندا تريتەرپەن گليۋكوزيدتەرى (سەرگىتكىشتىك قاسيەتى بار) كەزدەسەدى. جەنشەننىڭ تامىرىنان دايىندالعان دارى-دارمەك، ۇنتاق، تۇنبا مەديسينادا ورگانيزمنىڭ جالپى تىرشىلىك قابىلەتىن، اۋرۋعا توزىمدىلىگىن ارتتىرىپ، كەيبىر جۇيكە جانە جۇرەك – قان تامىرى اۋرۋلارىن ەمدەۋگە قولدانىلادى. تامىردىڭ جينالاتىن كەزى اۆگۋست-سەنتيابر ايلارى. وسىمدىك 5-8 جىلدىق بولعانى دۇرىس. جەنشەندى: اتەروسكلەروز، سۋسامىر(ديابەت)، بەلسىزدىك، تۋبەركۋلەزدىڭ الدىن الۋ، ۇزاققا سوزىلىپ اعزانى السىرەتىپ جىبەرگەن كەسەلدەرگە قارسى قولدانادى، اۋىرماعان ناۋقاسى جوق ەگدە ادامداردا جەنشەندى قۋات قوسۋ ماقساتىندا قولدانسا بولادى.
مويىل. بيىكتىگى 3، 5-8 مەترلىك، اعاش نەمەسە بۇتالى وسىمدىك، جەمىسى – قارا سۇيەكشە. دارىلىك شيكىزات – جەمىسى. جەمىس تۇنباسى جاس بۇزاۋلاردىڭ ءىش ءوتۋىن توقتاتادى. شىبىن-شىركەي، كەنە ت.ب. زيانكەستەردى قىرۋ ءۇشىن اعاش قابىعىنىڭ تۇنباسى پايدالانىلادى. ول ءۇشىن اعاش قابىعىنىڭ 100 گراممى 5 ليتر سۋعا ەرىتىلىپ، شىبىن-شىركەيى مول جەرگە شاشىلادى.

مارال ءشوپ تامىرى. بۇعىلار كۇز، كوكتەمدە بۇل وسىمدىكتىڭ تامىرىن تۇياعىمەن قازىپ جەيتىن بولعاندىقتان، ونى مارال ءشوپ تامىرى دەپ اتاپ كەتكەن. تامىرى قىسقا، ىرىلەۋ، شاشاقتالعان، گۇلدەرى – كوك، كوكشىل ءتۇستى، شار ءتارىزدى توستاعانشا قۇرىپ، ساباقتىڭ ۇش جاعىندا جەكە-جەكە ورنالاسقان. ونى ماقسىر دەپ تە اتايدى. حالىق ەرتەدەن بەرى «التىن تامىر»، جەنشەن ءتارىزدى ءال بەرەتىن ءدارى رەتىندە پايدالانعان.

قارا پىشاق، كۇشالا(ەمينيۋم). قارا پىشاق – بيىكتىگى 20-40 سانتيمەتر بولاتىن، كوپ جىلدىق ءشوپ تەكتەس، جارتىلاي ۋلى وسىمدىك، گ ۇلىنىڭ ىشكى بەتى قارا ءتۇستى. وزبەكتەر ونى كۇشالا دەپ اتايدى. ورتاڭعى قابىرشاق جاپىراقتىڭ ىشىنەن ۇزىندىعى 5-8 سانتيمەتر بولاتىن، قارىنداش ءتارىزدى وزەكشە ءوسىپ شىعاتىن بولعاندىقتان، ورىستار ونى كارانداش دەيدى. مەديسينادا وسى وسىمدىك تامىرىنان ءدارى جاساپ، ونىمەن وكپە تۋبەركۋلەزىن ەمدەپ كەلەدى.

توبىلعى. راۋشان گۇلدىلەر تۇقىمداس، كوپ جىلدىق، ءشوپ تەكتەس وسىمدىك – توبىلعىنىڭ تۇنباسى، مايى كوپ اۋرۋعا ەم. گ ۇلىنىڭ، جاپىراعىنىڭ تۇنباسىمەن مالدىڭ بۇيرەك، قۋىق اۋرۋلارىن، اسقازان – ىشەكتىڭ ءتۇيىلۋىن، دەنەسىندەگى ءتۇرلى ىسىكتەردى ەمدەيدى. توبىلعى مايىن مالدىڭ، ادامنىڭ ءىسىپ كەتكەن بۋىندارىنا، سىرقىراپ اۋىراتىن تۇستارىنا جاعىپ، سىرقاتىن جازادى.
قاراندىز. سازدى جەردە وسەدى. ءتۇبىن ءدارى رەتىندە پايدالانادى. جوتەلگەندە ءتۇبىرىن ارشىپ اۋىزعا سالادى.

جەرباۋىرساق. جۋسانعا، باسقا شوپكە جابىسىپ وسەدى، باۋىرساققا ۇقساس. ونى قۋىعى تۇتىلعان ادام ەمگە ىشەدى.
شىرعاناق. بۇتاعى تىكەندى، اسا جۋان ەمەس، ءىشى سارى قاتتى اعاش. ونى ىستىق-سۋىق بولىپ اۋىرعاندا ەمدىك ءدارى رەتىندە قولدانادى.

شەتەن. بيىكتىگى – 3-20 مەترلىك، جۇقا سۇرعىلت قابىقتى، كوپ جىلدىق جابايى اعاش. ونىڭ جەمىسىن باۋىر، ءوت اۋرۋلارىن ەمدەۋگە، نەسەپ، ءوت ايداۋعا، بۇيرەككە جانە قۋىققا بايلانعان تاستى تۇسىرۋگە، ءىش جۇرگىزۋگە پايدالانادى.
يتمۇرىن. جەمىسىنىڭ قۇرامىندا يلىك زاتتار، س، ك، ر، ە، ۆ توبىنداعى دارۋمەندەر، كاروتين، قانت، ليمون، الما قىشقىلدارى، ازداعان مول-شەردە بەلوك، ماي، گليكوزيدتەر بار. يتمۇرىن جەمىسى، تۇنباسى مالعا دا، ادامعا دا وتە پايدالى.

ورمان بۇلدىرگەنى. بيىكتىگى 5-25 سانتيمەتر، كوپ جىلدىق ءشوپ تەكتەس. جەمىسى شىلدە، تامىزدا پىسەدى. جەمىسى - دارۋمەندەردىڭ باي قورى.اسقازان – ىشەك جۇمىسىن جاقسارتادى، ادامنىڭ تاعامعا دەگەن تابەتىن ارتتىرادى، اس قورىتۋ ورگاندارىنىڭ قابىنۋىن باسادى، باۋىر، بۇيرەك اۋرۋلارىنا ەم.
وگەي ءشوپ. بيىكتىگى 15-20 سم، كۇردەلى گۇلدىلەر تۇقىمداس، كوپ جىلدىق ءشوپ تەكتەس وسىمدىك. جاپىراعىنىڭ استىڭعى بەتى جۇمساق، جىلى، ۇستىڭگى بەتى قاتتى جانە سۋىق بولعاندىقتان، حالىق ونى وگەي ءشوپ دەپ اتاعان. حالىق ەمشىلەرى وگەي شوپتەن جاسالعان تۇنبانى جوتەلدى باساتىن ءدارى رەتىندە قولدانعان. وسىمدىكتىڭ قۇرعاق جاپىراعىن تىنىسى تارىلىپ، ەنتىگەتىن ادامعا تەمەكى ءتارىزدى قاعازعا وراپ تارتقىزىپ، ەمدەگەن.
دولانا. راۋشان گۇلدىلەر تۇقىمداسىنا جاتادى، بۇتا نە اعاش. قازاقستاندا 7 ءتۇرى التاي، تارباعاتاي، ىلە جانە جەتىسۋ (جوڭعار) الاتاۋىندا وسەدى. جەمىسى تامىز – قىركۇيەكتە پىسەدى، دارۋمەنگە باي. دولانانىڭ 50 ءتۇرى قولدان وسىرىلەدى، ول – دارىلىك قۇندى شيكىزات. جەمىسىنىڭ قۇرامىندا اسكوربين، ليمون قىشقىلدارى، فلاۆونويدتار، كاروتين، گيپەروزيد، قانت بار.
دولانا جۇرەكتىڭ بۇلشىق ەتتەرىنىڭ جيىرىلۋىن كۇشەيتەدى، قاجىعاندا قۋات بەرەدى، قان قىسىمىن تومەندەتەدى.

سۇيەل ءشوپ(چيستوتەل). كوكنار تۇقىمداسىنا جاتادى. حالىق ەمشىلەرى سۇيەلشوپ جانە سۇتتىگەن شىرىنىمەن باۋىر، ءوت اۋرۋلارىن، سارى اۋرۋدى ەمدەگەن.

شاي ءشوپ(زۆەروبوي). حالىق ونى ءشوپ شاي، سارى مىسىق-تابان التىن ءتۇستى كۇن ساۋلەلى شاي ءشوپ، قۇرعاق گۇل دەپ اتايدى. ونى مەديسينادا ءوت ايدايتىن ءدارى رەتىندە قولدانادى، بۇل وسىمدىكتەن ارەنارين دەپ اتالاتىن انتيبيوتيك الىنادى.
اسكوك(ۋكروپ). ودان جاسالىنعان دارى-دارمەكتەر مەديسينادا قان قىسىمىن تومەندەتۋگە، قان تامىرلارىن كەڭەيتۋگە، نەسەپ، ءوت جۇرگىزۋ، قاقىرىق ءتۇسىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى.

جالبىز. ەرىن گۇلدىلەر تۇقىمداسى، حوش ءيىستى، كوپ جىلدىق، كەيدە ءبىر جىلدىق شوپتەسىن وسىمدىك. جالبىزدىڭ جاپىراعىندا مەنتول بار. بۇل وسىمدىكتەن جاسالاتىن دارىلەر جۇرەك، ءوت جولدارىن ەمدەۋگە شيپالى. ول جاعىمدى ءيىس بەرەتىن ءارى انتيسەپتيكالىق زات رەتىندە سۇيىق دارىلەردىڭ، ءتىس تازالاعىش ۇنتاقتاردىڭ قۇرامىنا كىرەدى.

جالبىزتىكەن(پروسكۋرنياك) – قۇلقايىر تۇقىمداسىنا جاتاتىن، سيليندر ءپىشىندى ءشوپ. 150 سانتيمەترگە دەيىن بويلاپ وسەتىن ۇزىن ساباقتى كوپجىلدىق وسىمدىك. دارىلىك جالبىزتىكەن ماۋسىم، قىركۇيەك ايلارىندا گۇلدەيدى. گۇلدەرى قىسقا ساعاقتى. ءاربىر جاپىراقتىڭ قولتىعىندا توپتاسىپ ورنالاسقان تۇينەكشە ءدانى بار. جالپى سانى 15-20 جەمىستەن قۇرالعان. جالبىزتىكەننىڭ تامىرى دا دارىلىك شيكىزات. ونىڭ قۇرامىندا 37 پايىزعا شامالاس كراحمال، 10، 2 پايىزعا دەيىنگى قانت، سونداي-اق پەكتين، ماي، ءتۇرلى دارۋمەندەر توپتاماسى بار. جالبىزتىكەننىڭ تامىرىنىڭ ءبىرشاما بولىگى سىلەكەيلى-شىرىشتى زاتتان قۇرالاتىندىقتان، ءتۇرلى ىسىك، قابىنۋ اۋرۋلارىنا ەم.

جوتەلدى باسەڭدەتەدى، قاقىرىق تۇسىرەدى. جۇيكە جۇيەسىن تىنىشتاندىرۋدا تاپتىرمايدى. اسقازان مەن ىشەكتىڭ تۇيىندەپ اۋرۋىنان قۇتقارادى. قۋىق جولدارى مەن بۇيرەكتىڭ قابىنۋىن باسادى. حالىقتىق مەديسينادا جالبىزتىكەن ءىش جۇرگىزۋ، ءتۇرلى ينفەكسيالاردان ارىلتۋدا، اسقازان جاراسىن ەمدەۋدە كەڭىنەن پايدالانىلادى. ءتىس ءتۇبى ەتتەرىنىڭ بوساپ، القىم بەزدەرى ىسىگى اسقىنعاندا تاپتىرمايدى. جالبىزتىكەننىڭ تۇنباسىمەن اۋىز قۋىسى، تاماقتى ۇنەمى شايىپ جۇرسە، بىردەن-بىر ەم ەكەن.

جوكە اعاشى(ليپا). ونىڭ اشىق سارى ءتۇستى، حوش ءيىستى ۋاق گۇلدەرىنىڭ قايناتپاسى مەن تۇنباسى ميكروبتى قۇرتادى، ىسىك قايتارادى، نەسەپ جۇرگىزەدى. شيپا رەتىندە ونى اسقازان، سۋسامىر(ديابەت) ، ىشەك جولدارى، باۋىر، بۇيرەك، قۋىق اۋرۋىنا دا قولدانىپ، قايناتپاسىن كۇيىككە، جاراعا جاعادى، جوكە گ ۇلىنىڭ تۇنباسى شاشتى بەكىتەدى.

قورىتىندى
دارىلىك وسىمدىكتەر كەپتىرىلگەن ءشوپ، تۇنبا، قايناتىندى، شاي، ۇنتاق، ت.ب. تۇرىندە قولدانىلادى. دارىلەردى دايىنداۋ ءۇشىن شيكىزات رەتىندە پايدالانىلاتىن دارىلىك وسىمدىكتەر بولەك ىرىكتەلەدى. ءدارىنى، كوبىنەسە، جابايى وسىمدىكتەردەن الادى. كوپتەگەن وسىمدىكتەردىڭ ەمدىك قاسيەتتەرى بار. ولاردى دارىلىك وسىمدىكتەر دەيدى. وسى زامانعى كەيبىر ەڭ تاڭداۋلى دارىلەر جابايى شوپتەردەن جاسالعان.
سوعان قاراماستان ادامدار پايدالانىپ جۇرگەن دارىلىك شوپتەردىڭ ءبارى بىردەي مەديسينالىق تۇرعىدان ءوز باعاسىن العان جوق، ال ونداي ءشوپ قولىندا بارلار كەبىنە ونى قاتە پايدالانادى. ءوز ولكەڭىزدەگى وسىنداي شوپتەردى زەرتتەۋگە تىرىسىڭىز جانە قايسىسىنىڭ ەمدىك قاسيەتى بار ەكەنىن انىقتاڭىز.
كەيبىر دارىلىك شوپتەر، ەگەر ولاردى ۇسىنىلعانىنان ارتىق مولشەردە قابىلداعان جاعدايدا، وتە ۋلى كەلەدى. بۇل ورايدا، وسى زامانعى دارىلەر الدەقايدا ءقاۋىپسىز، سەبەبى ولاردىڭ مولشەرىن وڭاي انىقتاۋعا بولادى.

ءجيى كەزدەسەتىن ۋلى وسىمدىكتەر ءبىزدىڭ جەرىمىزدەگى وسىمدىكتەردىڭ قاي-قايسى دا شيپالىق قاسيەتكە باي. الايدا ولاردىڭ ىشىندە ۋلى وسىمدىكتەردى دارى-دارمەك رەتىندە پايدالانعاندا اسا ساقتىق، بىلىمدىلىك، تاجىريبەلىك قاجەت. نەگىزىنەن، ءبىزدىڭ دالامىزدا ءجيى كەزدەسەتىن ۋلى وسىمدىكتەر مىنالار:
1.يتسيگەك. 2.كوكنار. 3.سۇتتىگەن. 4. ۋ قورعاسىن. 5.شىتىر. 6.كوكەك. 7.قىزعالداق. 8.ەسەكميا. 9.قارا پىشاق، كۇشالا. 10.ۇشكىر ازينەۋما. 11.شاشاق جەمىستى گەليوتروپ. 12.باتپاق قالتاگۇل ءشوبى. 13. تۇيە شىرماۋىق، تۇيەتابان. 14.جاتاعان تەمىر تىكەن. 15.ءمۇيىزدى شوڭگەباس. 16.دالا قىلشاسى. 17. دالا قىرىق بۋىنى. 18.تەگەۋرىنگۇل. 19.ۋ بالدىرعان. 20.ساسىق مەڭدۋانا، ت.ب.
ءبىزدىڭ قازاق دالاسىندا ەمشىلىكپەن اتى شىققان كىسىلەر كوپ ەدى. بۇل سوزىمىزگە دالەلدى ۇلانعايىر دالانىڭ قاي قيىرىنا بار¬ساڭ دا، كوز جەتكىزە الاسىڭ. نايمان رۋىنان شىققان ىرعىزباي دوسقانۇلىن كوپشىلىك جاقسى بىلەدى.

ول كىسى كەزىندە دانا ابايدىڭ اكەسى - قۇنانبايدى دەرتىنەن قۇلانتازا ايىقتىرعان ەكەن. وسىنداي اسىل ازاماتتاردىڭ جولىن جالعاعان ادامدار دا بولدى. وكىنىشتىسى، قازىرگى كۇنى ولاردىڭ قاتارى وتە ازايىپ بارادى.
تابيعاتتىڭ قىر-سىرىنا قانىق ماماندار ءبىزدىڭ ەلىمىزدە 6 مىڭنان استام وسىمدىكتىڭ وسەتىنىن ايتادى. ونىڭ ىشىندە 500-گە جۋىعى دەرتكە ءدارۋ بەرەرلىك قاسيەتى بار ەكەن. بىلە بىلگەن ادامعا وسىنىڭ ءوزى قانشاما بايلىقتىڭ كوزى دەپ ايتا الامىز. الايدا وعان ءوز دەڭگەيىندە نازار اۋدارىپ جۇرگەن ەشكىمنىڭ جوقتىعى قىنجىلتادى. بولماسا، قىتايلار سەكىلدى ءبىزدىڭ دە ءوز ەمدەۋ ءتاسىلىمىز ارقىلى الەم جۇرتشىلىعىنىڭ الدىندا ابىرويىمىز اسقاقتار ەدى عوي.

قازاقستاندا دارىلىك وسىمدىك¬تەرمەن ەمدەۋ ىسىنە مەديسينا تاراپىنان كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوز باعاسى بەرىلگەن جوق. وسىنىڭ سالدارىنان جۇرتشىلىق ونى تۇتىنۋ ىسىنە قورقا قارايتىنى شىندىق. سەبەبى، كەزىندە جۇرگىزىلگەن ساياساتتىڭ سالدارىنان دارىلىك وسىمدىكپەن ەمدەۋ دەگەن ەسكىلىكتىڭ قالدىعى سەكىلدى بولىپ جۇرتتىڭ جادىندا جاتتالىپ قالعان. دەگەنمەن، وسى ءىستى ءارى قاراي دامىتىپ جۇرگەن ەلدەر بار.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:

1. «جوعارى ساتىداعى وسىمدىكتەر سيستەماتيكاسى»
(ءا.ءا. امەتوۆ، پ.م. مىرزاقۇلوۆ)
2. «قازاق ۋنيۆەرسيتەتى »الماتى 2000 ج
3. «بوتانيكا »سيسمەتيكا راستەنيي. موسكۆا «پروسۆەششەنيە »1975 گ
( ن.ا. كومارنيسكيي، ل.ۆ. كۋدرياشوۆ، ا.م. ۋرانوۆ)
4.شاڭىراق : ءۇي-تۇرمىستىق ەنسيكلوپەدياسى. الماتى : قاز.سوۆ.ەنسيكل.باس رەد.، 1990
5. سىر بويى. قىزىلوردا وبل. گازەتى. 2012 05.06. № 6 باسىلىم.