«ەر تارعىن» جىرىنداعى ۇلتتىق بولمىس، ەرلىك ىستەر
ساباقتىڭ ماقساتى: « ەر تارعىن» جىرىنىڭ تاربيەلىك ءمانى جايلى تولىق تۇردە مالىمەت بەرە وتىرىپ، شىعارماشىلىعىن قالىپتاستىرۋ، جىردىڭ كوركەمدىك ەرەكشەلىگىن تانىتۋ. جىر ارقىلى جاستاردى ەرلىك ىسكە، وتاندى سۇيۋگە، حالىققا ادال قىزمەت ەتۋگە تاربيەلەۋ. جىرداعى باتىرلاردىڭ ەل قورعاۋداعى ەرلىك ىستەرىن جاستارعا ۇلگى - ونەگە ەتۋ. ءتىلدىڭ قۇدىرەتىن سەزىندىرۋ، ادامنىڭ بويىنداعى قاسيەتتەرىن جانە ءىس - ارەكەتتەرىن كوركەم قابىلداۋعا ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتى: ا) بىلىمدىلىك – وقۋشىلارعا «ەر تارعىن» جىرىنداعى ەرلىك ىستەر، ۇلتتىق بولمىس تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق – وزىندىك وي - پىكىرى بار، ءتىل مادەنيەتى، سوزدىك قورى باي دارا تۇلعا دايارلاۋ.
ب) تاربيەلىك – جىر كەيىپكەرلەرى ارقىلى پاتريوتتىققا، ەلجاندىلىققا تاربيەلەۋ. جىرداعى باتىرلاردىڭ ەل قورعاۋداعى ەرلىك ىستەرىن وقۋشىلارعا ۇلگى - ونەگە ەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: اشىق ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: اڭگىمەلەۋ، ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، سەمانتيكالىق كارتا، «التىن قاقپا» ويىنىنىڭ ەلەمەنتتەرى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، قازاق ءتىلى.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
امانداسۋ، تۇگەندەۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
«ەر تارعىن» جىرىنىڭ مازمۇنىن ايتۋ جانە كومپوزيسيالىق قۇرىلىسىنا تالداۋ. (سەمانتيكالىق كارتا ارقىلى سۇراۋ)
وقۋشىلار، الدىمەن كومپوزيسيانىڭ نە ەكەنىن ەسىمىزگە ءتۇسىرىپ وتسەك. كومپوزيسيا – سيۋجەتتىك دامۋدىڭ كەزەڭ - كەزەڭدەرىن تارتىپكە سالىپ، رەتتەپ، قيىننان قيىستىرىپ تۇراتىن ءتاسىل. كومپوزيسيالىق شەبەرلىك – شىعارمالارداعى بارلىق بولشەكتى ءبىر عانا بۇتىنگە تۇتاستىرۋ، ءبارىن ءبىر عانا نارسەگە – نەگىزگى يدەياعا باعىندىرۋ. كومپوزيسيانى تومەندەگىشە قاراستىرۋعا بولادى.
1. سيۋجەتتىڭ باستالۋى (ۋاقيعانىڭ باستالۋى)؛ 2. شىعارما ىشىندەگى ۋاقيعالاردىڭ بايلانىسى؛ 3. ۋاقيعانىڭ شارىقتاۋ شەگى؛ 4. ۋاقيعانىڭ اياقتالۋى (شەشىمى).
1. شىعارمانىڭ باستالۋى: تارعىننىڭ قىرعىز حالقىنان كىسى ءولتىرىپ، قىرىق سان قىرىمعا قاشىپ كەتۋى.
2. شىعارمانىڭ دامۋى: ولالاي، بۇلالايدى جەڭىپ، اقشا حاننىڭ قىزى ءاقجۇنىستى الىپ قاشۋى.
3. شىعارمانىڭ شيەلەنىسۋى: ەر تارعىننىڭ ون سان نوعايعا بارىپ، شاعان جەرىن الىپ بەرۋى.
4. شىعارمانىڭ شارىقتاۋ شەگى: تارعىن بەلىن شىعارىپ، ءاقجۇنىس، تارلان اتى ۇشەۋى جۇرتتا قالۋى.
5. شىعارمانىڭ اياقتالۋى: تارعىننىڭ ءۇش قارا نوعايدىڭ حالقىمەن دوستاسىپ، ءۇش تارعىن تاۋىن جايلاۋى.
2. سەمانتيكالىق كارتا.
3. جاڭا ساباق
وقۋشىلار، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى «ەر تارعىن» جىرىنداعى ۇلتتىق بولمىس، ەرلىك ىستەر. ۇلتتىق بولمىسقا الدىڭعى ساباقتارىمىزدا وتكەن حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ءبىر ءتۇرى – تۇرمىس - سالت جىرلارى، ادەت عۇرىپتارىن جاتقىزامىز. ال، ەندى وسى جىردا ۇلتتىق بولمىس قاي تۇستاردا كەزدەسەدى، سونى بايقايىق. ەر تارعىننىڭ ءاقجۇنىس پەن تارلان اتىنا ارناعان تولعاۋىن، اقشا حان مەن حانزالدا حاننىڭ ەر تارعىندى سىيلاپ، قۇرمەت كورسەتۋى، اقشا حاننىڭ قىزى ءاقجۇنىستى ايتتىرۋىن جاتقىزۋعا بولادى. ال، ەرلىك ىستەرىنە ەر تارعىننىڭ ولالاي، بۇلالاي دەگەن حانداردى جەڭۋى، حانزادا حاننىڭ ەلىنە قالماقتىڭ شاعان سۋىن الىپ بەرۋى، شاعان سۋى ءۇشىن قالماقتارمەن ەكىنشى مارتە شايقاسۋىن جاتقىزامىز. تارعىن جاۋعا قارسى اتتانعاندا مال، ولجا ءۇشىن ەمەس،
ەدىلدىڭ ارعى جاعىنا
اتتانبادىم ولجا ءۇشىن،
اتتانعانىم كاپىرگە
اتا - بابام ەجەلدەن
ەسكى كەگى بار ءۇشىن،...- دەپ تارعىن كەتپەس كەككە اينالعان سول جەردى قايىرىپ الۋ ءۇشىن اتتانعانىن ايتادى. حالىق جىرى تارعىن سەكىلدى حالقىن سۇيگەن باتىرلار قانداي جاۋعا بولسا دا توتەپ بەرىپ، ەل - جۇرتىن قورعاي الادى دەگەن قورىتىندى جاسايدى.
4.«التىن قاقپا» ويىنى.
1 - كەزەڭ: «تاس قاقپا»
2 - كەزەڭ: «كۇمىس قاقپا»
3 - كەزەڭ: «التىن قاقپا»
وقۋشىلاردى ءۇش قاتراعا ءبولىپ، ۇياشىقتا جاسىرىلعان سۇراقتاردى تاڭداۋ (ۇياشىقتى توپ باسشىسى تاڭدايدى)
1. «تاس قاقپاعا» ارنالعان سۇراقتار
1. ەر تارعىننىڭ مىنگەن تۇلپارى؟ (تارلان)
2. قازىرگى كۇندە «ەر تارعىن» جىرىنىڭ نەشە نۇسقاسى بار؟ (وننان استام)
3. «ەر تارعىن» جىرىنىڭ كەيىپكەرلەرىن اتاڭىز؟
2. «كۇمىس قاقپاعا» ارنالعان سۇراقتار
1. قارتقوجاق باتىر ءوزىن قالاي تانىستىرادى؟
2. «التى قۇلاش الا اتپەن، ءۇستى تولعان بولاتپەن... بۇل دا ايتۋلى ەر ەدى»دەپ جىردا كىمدى بەينەلەگەن؟ (دومباۋىل)
3. ەتەكتەيىن ەرىننىڭ،
ەكى ەلىسى قالىپتى.
قيعان قامىس قۇلاقتان
ءبىر ەلىسى قالىپتى،- دەپ جىردا نەنى سىيپاتتاعان؟ (تارلان)
3. «التىن قاقپاعا» ارنالعان سۇراقتار
1. ءبىر ۋاقىت بولعاندا،
بۇل تارلان پىسقىردى.
پىسقىرعانمەن قويمادى
جانە جەردى تەبىندى،
حايۋان ءبۇيتىپ نە ءبىلدى؟
2. حانزادا حان ەر تارعىندى نەشە رەت جانە قالايشا الدادى؟
3. حانزادا حاننىڭ حالقىنا سىپىرا جىراۋدىڭ ايتقان اقىلى؟
2. ءار قاتاردىڭ وقۋشىلارى ەرلىك، وتان، تۋعان جەر تاقىرىبىندا ماقال - ماتەل ايتىپ جارىسادى.
3. «باتىر تۋسا – ەل ىرىسى» وي تولعاۋ جازۋ.
5. بەكىتۋ.
سۇراق قويۋ ارقىلى ساباعىمىزدى بەكىتەمىز. كۇننىڭ بەتىن بۇلتتار جاۋىپ تۇرادى. ءار بۇلتتىڭ ارتىندا جازىلعان سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى كۇننىڭ ىشىندە جازىلعان:
«ەرلىگىڭ مول سىر بولىپ،
ەل اۋزىندا جىر بولىپ،
جاۋلار ءۇشىن مۇڭ بولىپ،
جاسا، تارعىن، كۇن بولىپ!» - دەگەن سوزدەردى اشۋ كەرەك.
سۇراقتار:
1.«اتتانبادىم ولجا ءۇشىن،
سىڭسىپ جاتقان مال ءۇشىن...
اتتانعانىم كاپىرگە
اتامنىڭ ەجەلگى كەگى بار ءۇشىن»... بۇل كىمنىڭ ءسوزى؟ (تارعىن)
2. اقشا حان دەگەن كىم؟ (ءاقجۇنىستىڭ اكەسى)
3. جىرداعى تارعىننىڭ ماقساتى؟ (اتامەكەن قونىسىنان، جەر - سۋىنان ايىرىلعان جۇرتتىڭ نامىسى ءۇشىن اتقا قونعان تارعىن ەجەلگى اتا - باباسىنىڭ كەگىن الۋدى ماقسات ەتەدى)
4. قارتقوجاققا كەزەگىن بەرگەن باتىردىڭ ارەكەتىنە قالاي قارايسىز؟ (ۇلكەندى سىيلاۋ، ادامگەرشىلىك)
5. حاننىڭ الداۋىنا بىرنەشە رەت تۇسكەن باتىردىڭ ارەكەتىنە باعا بەرىڭىز؟ (اڭعالدىعىن، ادالدىعىن بىلدىرەدى)
6. ۇيگە تاپسىرما.
ەر تارعىننىڭ پورترەتىن جاساۋ جانە كەيىپكەرلەرگە سيپاتتاما جازۋ
7. باعالاۋ.
ساباقتىڭ مىندەتى: ا) بىلىمدىلىك – وقۋشىلارعا «ەر تارعىن» جىرىنداعى ەرلىك ىستەر، ۇلتتىق بولمىس تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق – وزىندىك وي - پىكىرى بار، ءتىل مادەنيەتى، سوزدىك قورى باي دارا تۇلعا دايارلاۋ.
ب) تاربيەلىك – جىر كەيىپكەرلەرى ارقىلى پاتريوتتىققا، ەلجاندىلىققا تاربيەلەۋ. جىرداعى باتىرلاردىڭ ەل قورعاۋداعى ەرلىك ىستەرىن وقۋشىلارعا ۇلگى - ونەگە ەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: اشىق ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: اڭگىمەلەۋ، ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، سەمانتيكالىق كارتا، «التىن قاقپا» ويىنىنىڭ ەلەمەنتتەرى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، قازاق ءتىلى.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
امانداسۋ، تۇگەندەۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
«ەر تارعىن» جىرىنىڭ مازمۇنىن ايتۋ جانە كومپوزيسيالىق قۇرىلىسىنا تالداۋ. (سەمانتيكالىق كارتا ارقىلى سۇراۋ)
وقۋشىلار، الدىمەن كومپوزيسيانىڭ نە ەكەنىن ەسىمىزگە ءتۇسىرىپ وتسەك. كومپوزيسيا – سيۋجەتتىك دامۋدىڭ كەزەڭ - كەزەڭدەرىن تارتىپكە سالىپ، رەتتەپ، قيىننان قيىستىرىپ تۇراتىن ءتاسىل. كومپوزيسيالىق شەبەرلىك – شىعارمالارداعى بارلىق بولشەكتى ءبىر عانا بۇتىنگە تۇتاستىرۋ، ءبارىن ءبىر عانا نارسەگە – نەگىزگى يدەياعا باعىندىرۋ. كومپوزيسيانى تومەندەگىشە قاراستىرۋعا بولادى.
1. سيۋجەتتىڭ باستالۋى (ۋاقيعانىڭ باستالۋى)؛ 2. شىعارما ىشىندەگى ۋاقيعالاردىڭ بايلانىسى؛ 3. ۋاقيعانىڭ شارىقتاۋ شەگى؛ 4. ۋاقيعانىڭ اياقتالۋى (شەشىمى).
1. شىعارمانىڭ باستالۋى: تارعىننىڭ قىرعىز حالقىنان كىسى ءولتىرىپ، قىرىق سان قىرىمعا قاشىپ كەتۋى.
2. شىعارمانىڭ دامۋى: ولالاي، بۇلالايدى جەڭىپ، اقشا حاننىڭ قىزى ءاقجۇنىستى الىپ قاشۋى.
3. شىعارمانىڭ شيەلەنىسۋى: ەر تارعىننىڭ ون سان نوعايعا بارىپ، شاعان جەرىن الىپ بەرۋى.
4. شىعارمانىڭ شارىقتاۋ شەگى: تارعىن بەلىن شىعارىپ، ءاقجۇنىس، تارلان اتى ۇشەۋى جۇرتتا قالۋى.
5. شىعارمانىڭ اياقتالۋى: تارعىننىڭ ءۇش قارا نوعايدىڭ حالقىمەن دوستاسىپ، ءۇش تارعىن تاۋىن جايلاۋى.
2. سەمانتيكالىق كارتا.
3. جاڭا ساباق
وقۋشىلار، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى «ەر تارعىن» جىرىنداعى ۇلتتىق بولمىس، ەرلىك ىستەر. ۇلتتىق بولمىسقا الدىڭعى ساباقتارىمىزدا وتكەن حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ءبىر ءتۇرى – تۇرمىس - سالت جىرلارى، ادەت عۇرىپتارىن جاتقىزامىز. ال، ەندى وسى جىردا ۇلتتىق بولمىس قاي تۇستاردا كەزدەسەدى، سونى بايقايىق. ەر تارعىننىڭ ءاقجۇنىس پەن تارلان اتىنا ارناعان تولعاۋىن، اقشا حان مەن حانزالدا حاننىڭ ەر تارعىندى سىيلاپ، قۇرمەت كورسەتۋى، اقشا حاننىڭ قىزى ءاقجۇنىستى ايتتىرۋىن جاتقىزۋعا بولادى. ال، ەرلىك ىستەرىنە ەر تارعىننىڭ ولالاي، بۇلالاي دەگەن حانداردى جەڭۋى، حانزادا حاننىڭ ەلىنە قالماقتىڭ شاعان سۋىن الىپ بەرۋى، شاعان سۋى ءۇشىن قالماقتارمەن ەكىنشى مارتە شايقاسۋىن جاتقىزامىز. تارعىن جاۋعا قارسى اتتانعاندا مال، ولجا ءۇشىن ەمەس،
ەدىلدىڭ ارعى جاعىنا
اتتانبادىم ولجا ءۇشىن،
اتتانعانىم كاپىرگە
اتا - بابام ەجەلدەن
ەسكى كەگى بار ءۇشىن،...- دەپ تارعىن كەتپەس كەككە اينالعان سول جەردى قايىرىپ الۋ ءۇشىن اتتانعانىن ايتادى. حالىق جىرى تارعىن سەكىلدى حالقىن سۇيگەن باتىرلار قانداي جاۋعا بولسا دا توتەپ بەرىپ، ەل - جۇرتىن قورعاي الادى دەگەن قورىتىندى جاسايدى.
4.«التىن قاقپا» ويىنى.
1 - كەزەڭ: «تاس قاقپا»
2 - كەزەڭ: «كۇمىس قاقپا»
3 - كەزەڭ: «التىن قاقپا»
وقۋشىلاردى ءۇش قاتراعا ءبولىپ، ۇياشىقتا جاسىرىلعان سۇراقتاردى تاڭداۋ (ۇياشىقتى توپ باسشىسى تاڭدايدى)
1. «تاس قاقپاعا» ارنالعان سۇراقتار
1. ەر تارعىننىڭ مىنگەن تۇلپارى؟ (تارلان)
2. قازىرگى كۇندە «ەر تارعىن» جىرىنىڭ نەشە نۇسقاسى بار؟ (وننان استام)
3. «ەر تارعىن» جىرىنىڭ كەيىپكەرلەرىن اتاڭىز؟
2. «كۇمىس قاقپاعا» ارنالعان سۇراقتار
1. قارتقوجاق باتىر ءوزىن قالاي تانىستىرادى؟
2. «التى قۇلاش الا اتپەن، ءۇستى تولعان بولاتپەن... بۇل دا ايتۋلى ەر ەدى»دەپ جىردا كىمدى بەينەلەگەن؟ (دومباۋىل)
3. ەتەكتەيىن ەرىننىڭ،
ەكى ەلىسى قالىپتى.
قيعان قامىس قۇلاقتان
ءبىر ەلىسى قالىپتى،- دەپ جىردا نەنى سىيپاتتاعان؟ (تارلان)
3. «التىن قاقپاعا» ارنالعان سۇراقتار
1. ءبىر ۋاقىت بولعاندا،
بۇل تارلان پىسقىردى.
پىسقىرعانمەن قويمادى
جانە جەردى تەبىندى،
حايۋان ءبۇيتىپ نە ءبىلدى؟
2. حانزادا حان ەر تارعىندى نەشە رەت جانە قالايشا الدادى؟
3. حانزادا حاننىڭ حالقىنا سىپىرا جىراۋدىڭ ايتقان اقىلى؟
2. ءار قاتاردىڭ وقۋشىلارى ەرلىك، وتان، تۋعان جەر تاقىرىبىندا ماقال - ماتەل ايتىپ جارىسادى.
3. «باتىر تۋسا – ەل ىرىسى» وي تولعاۋ جازۋ.
5. بەكىتۋ.
سۇراق قويۋ ارقىلى ساباعىمىزدى بەكىتەمىز. كۇننىڭ بەتىن بۇلتتار جاۋىپ تۇرادى. ءار بۇلتتىڭ ارتىندا جازىلعان سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى كۇننىڭ ىشىندە جازىلعان:
«ەرلىگىڭ مول سىر بولىپ،
ەل اۋزىندا جىر بولىپ،
جاۋلار ءۇشىن مۇڭ بولىپ،
جاسا، تارعىن، كۇن بولىپ!» - دەگەن سوزدەردى اشۋ كەرەك.
سۇراقتار:
1.«اتتانبادىم ولجا ءۇشىن،
سىڭسىپ جاتقان مال ءۇشىن...
اتتانعانىم كاپىرگە
اتامنىڭ ەجەلگى كەگى بار ءۇشىن»... بۇل كىمنىڭ ءسوزى؟ (تارعىن)
2. اقشا حان دەگەن كىم؟ (ءاقجۇنىستىڭ اكەسى)
3. جىرداعى تارعىننىڭ ماقساتى؟ (اتامەكەن قونىسىنان، جەر - سۋىنان ايىرىلعان جۇرتتىڭ نامىسى ءۇشىن اتقا قونعان تارعىن ەجەلگى اتا - باباسىنىڭ كەگىن الۋدى ماقسات ەتەدى)
4. قارتقوجاققا كەزەگىن بەرگەن باتىردىڭ ارەكەتىنە قالاي قارايسىز؟ (ۇلكەندى سىيلاۋ، ادامگەرشىلىك)
5. حاننىڭ الداۋىنا بىرنەشە رەت تۇسكەن باتىردىڭ ارەكەتىنە باعا بەرىڭىز؟ (اڭعالدىعىن، ادالدىعىن بىلدىرەدى)
6. ۇيگە تاپسىرما.
ەر تارعىننىڭ پورترەتىن جاساۋ جانە كەيىپكەرلەرگە سيپاتتاما جازۋ
7. باعالاۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
