InfoHub Logo

كوكجيەكتەن كوتەرىلگەن كۇننىڭ نۇرىنا شومىلىپ، دالادا تۋىپ، ەركىن وسكەن بالانىڭ تاعدىرىنا «ۇلت ۇستازى» بولۋ جازىلماسا، ءومىرى وسىنشاما اۋىر بولار ما ەدى؟

احمەت بايتۇرسىن ۇلى – ۇلت زيالىسى، قوعام قايراتكەرى، زەرتتەۋشى عالىم، اقىن، پەداگوگ، اۋدارماشى. وتە دانا، ءبىلىمدى تۇلعا بولدى. ول ۇلتى ءۇشىن جانىن، تەرىن، قىزمەتىن اياماعان الاش زيالىلارىنىڭ ءبىرى.

احمەت بايتۇرسىنوۆ اكەسىنىڭ باۋىرى ەرعازىنىڭ قولداۋىمەن تورعايداعى ەكى سىنىپتىق ورىس-قازاق مەكتەبىندە وقيدى. ونىڭ ورىس تىلىندە ساۋات اشۋىنا اكەسىنىڭ ايتقان وسيەتى نەگىز بولادى. اكەسىن تۇسىندە كورگەندە دە بالاسىن ۇلكەن ساپارعا اتتاندىرىپ، بۇركىتتەي باپتاپ، ۇشىرىپ جاتاتىن. قاراڭعى قازاق كوگىندە ءبىلىمنىڭ جارىعىن شاش دەگەندەي بولاتىن.

قاناتى قاتپاي جاتىپ، احمەت اكەسىنەن ايىرىلادى. اكەسى بايتۇرسىن وياز ياكوۆليەۆكە قول كوتەرگەنى ءۇشىن جەر اۋدارىلىپ، سىبىرگە ايدالادى. اكەسى سىبىرگە ايدالاتىن جىلى ەلدە جۇت بولادى، قىستا قار جاۋماي، كوكتەمدە كوكتەن جاڭبىر تامبايدى، ونىڭ ۇستىنە جازعى دالا ورتتەن كوز اشپايدى. سونىڭ كەسىرىنەن ولاردىڭ قىستا مال ۇستايتىن قورالارى ورتەنىپ، سونى جوندەۋ ءۇشىن ورماننان رۇقساتسىز اعاش العانى ءۇشىن جازىقتى بولعان بايتۇرسىن اۋىر جۇمىسقا تارتىلىپ، تۋعان جەرىنەن جىراققا كەتە بارادى. ءبىراق ونىڭ جالعىز ارمانى – ۇلىنىڭ وقىپ، ءبىلىم العانى ەدى. كەتىپ بارا جاتىپ «جاۋدىڭ ءتىلىن ءبىل، قيىن زامان تۋعاندا قاجەتىڭە جارايدى» دەپ وسيەت ەتەدى. ءوزىنىڭ ءىنىسى ەرعازىعا «احمەتتى وقۋدان قول ۇزدىرمەڭدەر» دەپ تاپسىرادى.

1891 جىلى تورعايداعى وقۋىن ءبىتىرىپ، ورىنبورداعى 4 جىلدىق مەكتەپتە ءبىلىم الادى. ورىنبورداعى ءمۇعالىم مەكتەبىنە وقۋعا تۇسكەنگە دەيىن دە بولاشاق جالىندى اعارتۋشى مەن قازاق حالقىنىڭ ءمۇعالىمىنىڭ ومىرلىك جولى باستالعانداي بولدى. سول جەردە وقىپ جۇرگەندە  قازاقتىڭ تۇڭعىش اعارتۋشىسى، ومىرلىك ۇستاز ساناعان ىبىراي التىنسارينمەن كەزدەسەدى. ونىڭ اكەلىك اقىلىن الىپ، ءۇمىتى مەن ماقساتىن ءبىلىم بەرۋگە جۇمسايمىن دەپ شەشەدى.

1895-1909 جىلى اقتوبە، قوستاناي، قارقارالى ۋەزدەرىندەگى ورىس-قازاق مەكتەپتەرىندە ساباق بەرەدى.

ونىڭ ومىرلىك ۇستانىمدارىنىڭ قالىپتاسۋىنا تاعى ءبىر اسەر ەتكەن تۇلعا الەكساندر ەفيموۆيچ الەكتوروۆ بولدى. قازاق حالقىن تەرەڭ زەرتتەگەن، تۇرعىنداردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن جاقسى بىلەتىن عالىممەن سويلەسۋ ونىڭ ساناسىن وياتتى. ۇلى ورىس دەرجاۆاسىنىڭ ساياساتىن تۇسىنۋگە كومەكتەستى.

احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ساياسي جولعا ءتۇسۋى ونىڭ قارقارالىعا اۋىسۋىمەن بايلانىستى بولدى. قارقارالى سول كەزدە پاتشالىق رەسەي ءۇشىن ساياسي ماڭىزى بار ستراتەگيالىق بەكەت بولاتىن. بۇل جەردە قوياندى جارمەڭكەسىندە قازاق دالاسىنىڭ جاقسى-جايساڭدارى جينالاتىن. بايلار دا، ساۋداگەرلەر دە، اقىندار مەن انشىلەر دە وسى جەردە توعىساتىن.

حالىقتىڭ كوپ جينالۋى دا قازاق دالاسى ءۇشىن ماڭىزدى قارقارالى پەتيسياسىنىڭ جازىلۋىنا اسەر ەتتى. جازۋشى اۆتورلاردىڭ ءبىرى احمەت بايتۇرسىنوۆ بولدى. قارقارالى پەتيسياسىندا جەرگىلىكتى باسقارۋ، سوت ءىسى، حالىقتى اعارتۋ جۇمىستارى، ءبىلىم بەرۋگە قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىنە ساي وزگەرىستەر ەنگىزۋ، ار-ۇجدان بوستاندىعى، ءدىن بوستاندىعى سياقتى ماسەلەلەر كوتەرىلدى. سول كەزەڭدەگى قازاقتىڭ كەڭ بايتاق دالاسىنا كوز تىككەن ورىس پاتشاسىنىڭ شۇرايلى جەرلەردەن قازاقتاردى ىعىستىرىپ، قونىس اۋدارۋشىلاردى الىپ كەلىپ جاتقان ساياساتىنا قارسىلىق تانىتتى. وسى وقيعادان كەيىن احمەت بايتۇرسىنوۆ جاندارمداردىڭ باقىلاۋىنا الىنادى.

احمەت ۇلتتىڭ بالاسى بولۋ باقىتى وزىنە بۇيىرعانىنا ريزا بولدى. احمەت بايتۇرسىنوۆ ۇنەمى «اللا تاعالا مەنى جاراتقاندا، بوستان بوس جاراتپاعان بولار» دەيتىن. قازاق دالاسىنا قازاقتار وزدەرى يە بولۋى ءۇشىن، وزدەرى قالا سالىپ، عىلىم مەڭگەرۋ ءۇشىن  ۋاقىت ءوتۋى كەرەك. بالالارىڭدى وقىتىڭدار، ءبىلىم ۇيرەتىڭدەر دەپ كۇشتەمەيتىن زامان كەلەدى. قازاقتىڭ بالالارى ۇلان بايتاق دالادا ۇنەمى كوشىپ جۇرمەيدى، ولار دا عالىم بولا الادى دەپ سەندى. سول ءۇشىن قىزمەت ەتتى.

انار سارقۇبەك، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتى

---