ەرتەگىلەر ەلىنە سىر شەرتەدى (حيميا ءپانى بويىنشا)
ەرتەگىلەر ەلىنە سىر شەرتەدى (حيميا ءپانى بويىنشا)
وقۋشى ءوزى ىزدەنىپ، حيميالىق ەلەمەنتتەر، حيميالىق قوسىلىستار تۋرالى ەرتەگىلەر جيناقتاعان
مەتالدار پاتشالىعى
ەرتە زاماندا «مەتالدار پاتشالىعى» بولىپتى. ولار جارىقتا كۇن ساۋلەسىمەن شاعىلىسىپ، تۇندە اي نۇرىمەن ساۋلەلەنگەن سۇلۋ شاھاردا ءومىر سۇرگەن. پاتشالىقتى اقىلدى، سالماقتى، ءارى كورىكتىلىگىمەن ەرەكشەلەنەتىن «التىن» باسقارىپتى. التىندى بارلىق مەتالدار جاقسى كورگەنمەن مىس قانا ۇناتپاپتى. مىس التىننىڭ اقىلدىلىعىن، سۇلۋلىعىن ىشتەي قىزعانادى. «مەن دە سۇلۋمىن، ول سارى بولسا، مەن قىزىل - سارىمىن، ءتىپتى التىننان دا كورىكتىمىن، مەن نەگە پاتشا بولمايمىن؟» دەگەن ويلار مىسقا مازا بەرمەي، ءبىر كۇنى قاستاندىق جاساپتى. «مەتالدار» پاتشالىعى تۇنگى ۇيقىعا كەتكەندە پاتشا سارايىنا ۇرلانىپ كىرگەن مىس التىندى وتە ساقتىقپەن شاھار سىرتىنا الىپ شىعىپ، جەردى تەرەڭ ەتىپ قازىپ كومىپ تاستايدى. ءسويتىپ، ءوزى ەشكىمگە بىلدىرمەي التىننىڭ ورنىنا بارىپ جايعاسادى.
كۇن ارتىنان كۇن وتە بەرەدى. مىس تاڭەرتەڭ تۇرعاننان كەيىن كۇنگە قاراپ بەتىن ىسىپ الەككە تۇسەدى. كۇن ىسىعان سايىن قوشقىل تارتىپ، جۇدەي تۇسەدى.
ءبىر كۇنى بۇل وزگەرىستى التىننىڭ جىلدام ءارى اقىلدى ءۋازىرى سىناپ بايقاپ قالادى. سىناپ مەتالداردى جيناپ الىپ بىلاي دەيدى: «مىنا پاتشا ءبىزدىڭ بۇرىنعى پاديشامىزعا ۇقسامايدى، بۇل مەنىڭ بىلۋىمشە زالىم مىس. ءبىزدىڭ پاتشامىزعا قاستىق جاساپ، ءوزى ونىڭ ورنىنا پاتشا بولماقشى. ءبارىمىز مۇنىڭ كوزىن جويايىق. التىندى تاپقىزايىق»،- دەيدى.
مەتالداردىڭ ءبارى ءبىراۋىزدان سىناپتىڭ ايتقانىنا كەلىسەدى. جينالىپ كەلىپ مىسقا: «ءبىزدىڭ پاتشامىز قايدا، سەن ونى قايدا جاسىردىڭ؟ سەن التىن ەمەس ەكەنىڭدى مويىندا. ءبىز ساعان ءبارىبىر التىندى تاپقىزامىز!»- دەپ ەسىن شىعارادى. بۇلاردىڭ ايتقانىن وركوكىرەك مىس تىڭداعىسى دا كەلمەيدى. ابدەن اشۋلانعان مەتالدار مىستى جانىپ جاتقان وتقا تاستاپ جىبەرەدى. مىس تابان استىندا توتىعىپ، بەتى قوشقىلدانىپ شىعا كەلەدى. «بىرەۋگە ور قازبا، ءوزىڭ تۇسەسىڭ» دەگەن حالىق ماقالى وسىندايدان قالسا كەرەك. امالسىز مىس ءوزىنىڭ ىستەگەنىن مەتالدار الدىندا مويىندايدى. التىندى شاھار سىرتىنداعى كومگەن جەرىنەن شىعارادى. جەر استىندا قانشا جاتسا دا، التىن بۇرىنعىدان دا نۇرلانا تۇسەدى. «التىندى توت باسپايدى» دەگەن ءسوز وسىدان شىعىپتى.
مىس بولسا ءوزىنىڭ قاتەلىگىنەن كوپ وپىق جەپ، ءوز ىسىنە وكىنەدى. «ەندى مەن وسىلاي ءومىر بويى قاپ - قارا بولىپ قالامىن با؟»- دەپ جىلاپ جىبەرەدى.
ەجەلدەن اقىلدى التىن كەك ساقتاماي، مىستى كەشىرەدى. مىستى سۋتەك تولتىرعان ىستىق مونشاعا شومىلدىرتادى. سودان مىس باياعى قالپىنا كەلەدى.
ماي
«ەرتەدە حيميا ەلدى مەكەنىندە ورگانيكالىق زات ۇلتىنان شىققان ماي دەگەن ءبىر تولىق قىز بولىپتى. ونىڭ اناسىنىڭ اتى گليسەرين، اكەسىنىڭ اتى كاربون ەكەن. مايدىڭ سىنىپتاستارى كوپ بولعانىمەن، تۇيىق مىنەزى ماي سۋمەن ويناعاندى ۇناتادى. سۋ ەكەۋى گيدروليز وينىن ويناۋعا ەش جالىقپايدى. مايدىڭ كورشىلەرى ورگانيكالىق ەرىتكىشتەر. ماي ولارمەن ويناماعان سوڭ، ولار كەيكەزدەرى دورەكىلىك تانىتىپ رەنجىتىپ كەتەدى. دوستارى مايدىڭ ۇيىنە قوناققا بارعاندى ۇناتادى، سەبەبى ماي ولاردى تاماققا تويعىزىپ ۇيلەرىنە قايتارلارىندا مارگارين مەن مايونەز بەرىپ جىبەرەدى، كەي كەزدەرى سابىن، وليف، بوياۋ، لاك سياقتى سىيلىقتار دا بەرىپ وتىرادى ەكەن. سونىمەن ماي دەگەن قىز وسىنداي ەكەن.
مىس ساقينا
ءبىر اۋىلدا جانتاس پەن جاندوس دەگەن زامانداستار ءومىر ءسۇرىپتى. بىردە ولار كەزدەسوق كەزدەسىپ قالىپتى. امانداسىپ، حال - جاعدايىن سۇراسقان سوڭ، مىنا اڭگىمە اياسىندا سويلەسىپتى.
جانتاس: - جاندوس، مىنا زاماندا قارىن تويدىرۋ ءۇشىن قالاي دا اقشا تابۋدىڭ جولىن ىزدەگەن ءجون.
جاندوس:- جانتاس، نە ويلاعانىڭ بار؟ قانە ورتاعا سال.
جانتاس:- ەلدەر وسى قۇدايدىڭ تەگىن سۋىن دا ساتىپ ءجۇر. قىستا قالىڭ جاۋعان قاردان كوسىپ - كوسىپ الىپ، ەرىتىپ، گاز تولتىرادى دا «مينەرالدى سۋ» دەپ بىزگە ساتادى.
- استاپىراللا.
- ال ءبىزدىڭ ولاردان ءبىر جەرىمىز كەم بە؟
- سوندا ءبىز نە ىستەپ ساتامىز؟ دىمىمدى قۇرتپاي ايتساڭشى.
- مىنە، كوردىڭ بە مىنا سارى ساقينانى. اپامنان «بۇل قانداي ساقينا؟» دەپ سۇراپ ەدىم، «مىس ساقينا عوي» دەدى. التىنعا قاتتى ۇقسامايدى. مۇمكىن كۇمىسكە اينالدىرىپ، بىرەۋلەردى سان سوقتىرىپ كەتەرمىز.
- قالاي؟
- مىنا سيقىرلى سۇيىقتىقتى كەشە اپايدىڭ كوزىن الا بەرە زەرتحانادان ۇرلاپ العانمىن. ءقازىر وسىعان مىنا ساقينانى تەز سالىپ، اۋزىن جابا قويامىن. شامالىدان سوڭ ساقينامىز كۇمىس بولىپ شىعادى.
مىنە جانتاستىڭ ويى ءدال كەلىپ، 20 - 30 سەكۋندتان سوڭ كۇمىس ءتۇستى بوپ شىعا كەلەدى.
- ويباي - ي، مىناۋىڭ شىنىمەن - اق كۇمىس بولدى عوي. مەن سەنبەي تۇرسام.
وقۋشى ءوزى ىزدەنىپ، حيميالىق ەلەمەنتتەر، حيميالىق قوسىلىستار تۋرالى ەرتەگىلەر جيناقتاعان
مەتالدار پاتشالىعى
ەرتە زاماندا «مەتالدار پاتشالىعى» بولىپتى. ولار جارىقتا كۇن ساۋلەسىمەن شاعىلىسىپ، تۇندە اي نۇرىمەن ساۋلەلەنگەن سۇلۋ شاھاردا ءومىر سۇرگەن. پاتشالىقتى اقىلدى، سالماقتى، ءارى كورىكتىلىگىمەن ەرەكشەلەنەتىن «التىن» باسقارىپتى. التىندى بارلىق مەتالدار جاقسى كورگەنمەن مىس قانا ۇناتپاپتى. مىس التىننىڭ اقىلدىلىعىن، سۇلۋلىعىن ىشتەي قىزعانادى. «مەن دە سۇلۋمىن، ول سارى بولسا، مەن قىزىل - سارىمىن، ءتىپتى التىننان دا كورىكتىمىن، مەن نەگە پاتشا بولمايمىن؟» دەگەن ويلار مىسقا مازا بەرمەي، ءبىر كۇنى قاستاندىق جاساپتى. «مەتالدار» پاتشالىعى تۇنگى ۇيقىعا كەتكەندە پاتشا سارايىنا ۇرلانىپ كىرگەن مىس التىندى وتە ساقتىقپەن شاھار سىرتىنا الىپ شىعىپ، جەردى تەرەڭ ەتىپ قازىپ كومىپ تاستايدى. ءسويتىپ، ءوزى ەشكىمگە بىلدىرمەي التىننىڭ ورنىنا بارىپ جايعاسادى.
كۇن ارتىنان كۇن وتە بەرەدى. مىس تاڭەرتەڭ تۇرعاننان كەيىن كۇنگە قاراپ بەتىن ىسىپ الەككە تۇسەدى. كۇن ىسىعان سايىن قوشقىل تارتىپ، جۇدەي تۇسەدى.
ءبىر كۇنى بۇل وزگەرىستى التىننىڭ جىلدام ءارى اقىلدى ءۋازىرى سىناپ بايقاپ قالادى. سىناپ مەتالداردى جيناپ الىپ بىلاي دەيدى: «مىنا پاتشا ءبىزدىڭ بۇرىنعى پاديشامىزعا ۇقسامايدى، بۇل مەنىڭ بىلۋىمشە زالىم مىس. ءبىزدىڭ پاتشامىزعا قاستىق جاساپ، ءوزى ونىڭ ورنىنا پاتشا بولماقشى. ءبارىمىز مۇنىڭ كوزىن جويايىق. التىندى تاپقىزايىق»،- دەيدى.
مەتالداردىڭ ءبارى ءبىراۋىزدان سىناپتىڭ ايتقانىنا كەلىسەدى. جينالىپ كەلىپ مىسقا: «ءبىزدىڭ پاتشامىز قايدا، سەن ونى قايدا جاسىردىڭ؟ سەن التىن ەمەس ەكەنىڭدى مويىندا. ءبىز ساعان ءبارىبىر التىندى تاپقىزامىز!»- دەپ ەسىن شىعارادى. بۇلاردىڭ ايتقانىن وركوكىرەك مىس تىڭداعىسى دا كەلمەيدى. ابدەن اشۋلانعان مەتالدار مىستى جانىپ جاتقان وتقا تاستاپ جىبەرەدى. مىس تابان استىندا توتىعىپ، بەتى قوشقىلدانىپ شىعا كەلەدى. «بىرەۋگە ور قازبا، ءوزىڭ تۇسەسىڭ» دەگەن حالىق ماقالى وسىندايدان قالسا كەرەك. امالسىز مىس ءوزىنىڭ ىستەگەنىن مەتالدار الدىندا مويىندايدى. التىندى شاھار سىرتىنداعى كومگەن جەرىنەن شىعارادى. جەر استىندا قانشا جاتسا دا، التىن بۇرىنعىدان دا نۇرلانا تۇسەدى. «التىندى توت باسپايدى» دەگەن ءسوز وسىدان شىعىپتى.
مىس بولسا ءوزىنىڭ قاتەلىگىنەن كوپ وپىق جەپ، ءوز ىسىنە وكىنەدى. «ەندى مەن وسىلاي ءومىر بويى قاپ - قارا بولىپ قالامىن با؟»- دەپ جىلاپ جىبەرەدى.
ەجەلدەن اقىلدى التىن كەك ساقتاماي، مىستى كەشىرەدى. مىستى سۋتەك تولتىرعان ىستىق مونشاعا شومىلدىرتادى. سودان مىس باياعى قالپىنا كەلەدى.
ماي
«ەرتەدە حيميا ەلدى مەكەنىندە ورگانيكالىق زات ۇلتىنان شىققان ماي دەگەن ءبىر تولىق قىز بولىپتى. ونىڭ اناسىنىڭ اتى گليسەرين، اكەسىنىڭ اتى كاربون ەكەن. مايدىڭ سىنىپتاستارى كوپ بولعانىمەن، تۇيىق مىنەزى ماي سۋمەن ويناعاندى ۇناتادى. سۋ ەكەۋى گيدروليز وينىن ويناۋعا ەش جالىقپايدى. مايدىڭ كورشىلەرى ورگانيكالىق ەرىتكىشتەر. ماي ولارمەن ويناماعان سوڭ، ولار كەيكەزدەرى دورەكىلىك تانىتىپ رەنجىتىپ كەتەدى. دوستارى مايدىڭ ۇيىنە قوناققا بارعاندى ۇناتادى، سەبەبى ماي ولاردى تاماققا تويعىزىپ ۇيلەرىنە قايتارلارىندا مارگارين مەن مايونەز بەرىپ جىبەرەدى، كەي كەزدەرى سابىن، وليف، بوياۋ، لاك سياقتى سىيلىقتار دا بەرىپ وتىرادى ەكەن. سونىمەن ماي دەگەن قىز وسىنداي ەكەن.
مىس ساقينا
ءبىر اۋىلدا جانتاس پەن جاندوس دەگەن زامانداستار ءومىر ءسۇرىپتى. بىردە ولار كەزدەسوق كەزدەسىپ قالىپتى. امانداسىپ، حال - جاعدايىن سۇراسقان سوڭ، مىنا اڭگىمە اياسىندا سويلەسىپتى.
جانتاس: - جاندوس، مىنا زاماندا قارىن تويدىرۋ ءۇشىن قالاي دا اقشا تابۋدىڭ جولىن ىزدەگەن ءجون.
جاندوس:- جانتاس، نە ويلاعانىڭ بار؟ قانە ورتاعا سال.
جانتاس:- ەلدەر وسى قۇدايدىڭ تەگىن سۋىن دا ساتىپ ءجۇر. قىستا قالىڭ جاۋعان قاردان كوسىپ - كوسىپ الىپ، ەرىتىپ، گاز تولتىرادى دا «مينەرالدى سۋ» دەپ بىزگە ساتادى.
- استاپىراللا.
- ال ءبىزدىڭ ولاردان ءبىر جەرىمىز كەم بە؟
- سوندا ءبىز نە ىستەپ ساتامىز؟ دىمىمدى قۇرتپاي ايتساڭشى.
- مىنە، كوردىڭ بە مىنا سارى ساقينانى. اپامنان «بۇل قانداي ساقينا؟» دەپ سۇراپ ەدىم، «مىس ساقينا عوي» دەدى. التىنعا قاتتى ۇقسامايدى. مۇمكىن كۇمىسكە اينالدىرىپ، بىرەۋلەردى سان سوقتىرىپ كەتەرمىز.
- قالاي؟
- مىنا سيقىرلى سۇيىقتىقتى كەشە اپايدىڭ كوزىن الا بەرە زەرتحانادان ۇرلاپ العانمىن. ءقازىر وسىعان مىنا ساقينانى تەز سالىپ، اۋزىن جابا قويامىن. شامالىدان سوڭ ساقينامىز كۇمىس بولىپ شىعادى.
مىنە جانتاستىڭ ويى ءدال كەلىپ، 20 - 30 سەكۋندتان سوڭ كۇمىس ءتۇستى بوپ شىعا كەلەدى.
- ويباي - ي، مىناۋىڭ شىنىمەن - اق كۇمىس بولدى عوي. مەن سەنبەي تۇرسام.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
وقۋشى حيميالىق ەلەمەنتتەر تۋرالى قىزىقتى ماقال - ماتەلدەردى ءوز بەتىمەن ىزدەنىپ جيناقتاعان
