ەسسە جازۋ ءتارتىبى
ەسسە جازۋ ءتارتىبى
1. تيتۋل بەتى.
2. كىرىسپە – بەرىلگەن تاقىرىپتى نەگىزدەۋ، ول لوگيكالىق جانە جانە ستيليستيكالىق بايلانىسقان كومپونەنتتەر قاتارىنان تۇرادى. بۇل ەتاپتا ءوز زەرتتەۋ بارىسىندا اشقالى وتىرعان تاقىرىپقا قويىلاتىن سۇراقتى دۇرىس قويۋ كەرەك.”كىرىسپە جازۋ بارىسىندا اتالعان تاقىرىپقا انىقتاما بەرۋ كەرەك پە؟، ” مەن العان تاقىرىپ نەلىكتەن ماڭىزدى؟”، “ مەنىڭ تۇجىرىمداۋىمدا قانداي تۇسىنىكتەر قولدانىلۋى مۇمكىن؟”، “مەن تاقىرىپتى كىشكەنە تاقىرىپشالارعا بولە الامىن با؟، ت. س. س. سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەگەن ءجون.
3. نەگىزگى ءبولىم. تاقىرىپتىڭ تەوريالىق نەگىزى مەن سۇراقتىڭ مازمۇنىن جازۋ. بۇندا ەسسەنىڭ نەگىزگى مازمۇنى جازىلادى جانە ول ءبىراز قيىندىق تۋدىرادى. سوندىقتان نەگىزگى ءبولىمدى شاعىن تاقىرىپشالارعا بولۋگە بولادى. ءار تاقىرىپشالاردى ارگۋمەنتتى تۇردە تۇجىرىمداۋ نەگىزگى سۇراققا جاۋاپ بەرۋگە كومەكتەسەدى. بەرىلگەن تاقىرىپتاعى ارگۋمەنتتەر مەن تالداۋلار، پوزيسيالاردى كورسەتۋ ارقىلى نەگىزگ ءبولىمدى تولىق جازۋعا مۇمكىندىك تۋادى.
قويىلعان سۇراققا بايلانىستى تالداۋ جۇرگىزۋ ءۇشىن مىناداي كاتەگوريالار نەگىزىندە جازۋ كەرەك:
سەبەپ - سالدار، جالپى - ايرىقشا، فورما - مازمۇن، بولىك - تۇتاس، تۇراقتى - وزگەرمەلى. تاقىرىپشالاردى ءتيىمدى پايدالانۋ تاقىرىپتى اشۋداعى لوگيكالىق ويىن بايقاۋعا كومەكتەسەدى.
4. قورىتىندى – جالپىلانعان جانە ارگۋمەنتى بار، قولدانۋ ايماعى كورسەتىلگەن جانە ت. ب. تۇردە بولۋى مۇمكىن. ەسسەنىڭ قورىتىندى بولىمىندە نەگىزگى بولىمدە ايتىلعان سۇراقتىڭ ءمانىن بەكىتەدى جانە مازمۇنىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اشادى. قورىتىندى بولىمىندە قولدانىلاتىن ادىستەر: قايتالاۋ، يلليۋستراسيا، سيتاتا، اسەر بەرەتىن تۇجىرىم.
ەسسە جازۋ ءۇشىن قاجەت دالەلدەۋ اپپاراتىنىڭ قۇرىلىمى
دالەلدەۋ - بەلگىلى ءبىر تۇجىرىمعا نەگىزدەلگەن جانە وعان بايلانىستى شىن مانىندەگى تۇجىرىمدى انىقتاۋ ءۇشىن قولداناتىن لوگيكالىق تاسىلدەر جيىنتىعى. ول سەنىم - نانىممەن بايلانىستى، ءبىراق ونىمەن تەڭ ەمەس: ارگۋمەنتتەۋ نەمەسە دالەلدەۋ عىلىمعا جانە قوعامدىق - تاريحي تاجىريبەگە سۇيەنەدى. سەنىم - جورامال، ول ناقتى دالەلدەنبەگەن بىلىمگە نەگىزدەلەدى.
دالەلدەۋدىڭ قۇرىلىمىنا 3 قۇراۋشى بولىكتەرى ەنەدى. ولار: تەزيس، ارگۋمەنت، قورىتىندى.
تەزيس - دالەلدەنۋگە ءتيىستى جاعداي.
ارگۋمەنتتەر - تەزيستىڭ انىق شىن ەكەندىگىن دالەلدەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن كاتەگوريا.
قورىتىندى - فاكتىلەردى تالداۋعا نەگىزدەلگەن وي ءتۇيىن. باعالاۋشى تۇجىرىم - ءبىزدىڭ سەنىمىمىزگە، نانىمىمىزعا جانە كوزقاراسىمىزعا نەگىزدەلگەن.
ارگۋمەنتتەر بىرنەشە توپقا بولىنەدى:
1. تەكسەرىلگەن فاكتىلەر - ناقتى ماتەريال. فاكتىلەر - تەندەنسيانى انىقتايتىن قور، ونىڭ نەگىزىندە - ءار ءبىلىم بويىنشا زاڭدار مەن بەرىلگەن جاعدايعا زاڭنىڭ اسەرىن انىقتايمىز.
2. انىقتامالار تەزيسپەن بايلانىستى تۇسىنىكتىڭ ارگۋمەنتى رەتىندە قولدانىلادى.
3. عىلىم زاڭدارى جانە الدىندا قولدانىلعان تەورەمالار دالەلدەۋ ارگۋمەنتى رەتىندە قولدانىلادى.
تەزيستەر مەن ارگۋمەنتتەردىڭ لوگيكالىق ساباقتاسىپ تۇرۋى ءۇشىن ولاردىڭ ءوزارا بايلانىسۋ تاسىلدەرىن ءبىلۋ قاجەت. ارگۋمەنت پەن تەزيستىڭ بايلانىستارى تۋرا، قوسىمشا، ايرىقشا ءبولىپ تۇراتىن بولۋى مۇمكىن.
تۋرا ارگۋمەنتتە تەزيستىڭ شىندىعى ارگۋمەنتتەن انىق كورىنىپ تۇرادى. مىسالى، ءبىز ساباققا بارۋعا ءتيىستى ەمەسپىز، سەبەبى بۇگىن كۇن جەكسەنبى.
يندۋكسيا، دەدۋكسيا، انالوگيا، سەبەپ - سالدار بايلانىستارى ارقىلى تۋرا دالەلدەۋ ادىستەرىن قولدانۋعا بولادى.
الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانى،
جالاناش اۋىلى، جامال ەرمەگيايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
نۇرسادىقوۆا گۇلان نۇرلىباي قىزى
1. تيتۋل بەتى.
2. كىرىسپە – بەرىلگەن تاقىرىپتى نەگىزدەۋ، ول لوگيكالىق جانە جانە ستيليستيكالىق بايلانىسقان كومپونەنتتەر قاتارىنان تۇرادى. بۇل ەتاپتا ءوز زەرتتەۋ بارىسىندا اشقالى وتىرعان تاقىرىپقا قويىلاتىن سۇراقتى دۇرىس قويۋ كەرەك.”كىرىسپە جازۋ بارىسىندا اتالعان تاقىرىپقا انىقتاما بەرۋ كەرەك پە؟، ” مەن العان تاقىرىپ نەلىكتەن ماڭىزدى؟”، “ مەنىڭ تۇجىرىمداۋىمدا قانداي تۇسىنىكتەر قولدانىلۋى مۇمكىن؟”، “مەن تاقىرىپتى كىشكەنە تاقىرىپشالارعا بولە الامىن با؟، ت. س. س. سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەگەن ءجون.
3. نەگىزگى ءبولىم. تاقىرىپتىڭ تەوريالىق نەگىزى مەن سۇراقتىڭ مازمۇنىن جازۋ. بۇندا ەسسەنىڭ نەگىزگى مازمۇنى جازىلادى جانە ول ءبىراز قيىندىق تۋدىرادى. سوندىقتان نەگىزگى ءبولىمدى شاعىن تاقىرىپشالارعا بولۋگە بولادى. ءار تاقىرىپشالاردى ارگۋمەنتتى تۇردە تۇجىرىمداۋ نەگىزگى سۇراققا جاۋاپ بەرۋگە كومەكتەسەدى. بەرىلگەن تاقىرىپتاعى ارگۋمەنتتەر مەن تالداۋلار، پوزيسيالاردى كورسەتۋ ارقىلى نەگىزگ ءبولىمدى تولىق جازۋعا مۇمكىندىك تۋادى.
قويىلعان سۇراققا بايلانىستى تالداۋ جۇرگىزۋ ءۇشىن مىناداي كاتەگوريالار نەگىزىندە جازۋ كەرەك:
سەبەپ - سالدار، جالپى - ايرىقشا، فورما - مازمۇن، بولىك - تۇتاس، تۇراقتى - وزگەرمەلى. تاقىرىپشالاردى ءتيىمدى پايدالانۋ تاقىرىپتى اشۋداعى لوگيكالىق ويىن بايقاۋعا كومەكتەسەدى.
4. قورىتىندى – جالپىلانعان جانە ارگۋمەنتى بار، قولدانۋ ايماعى كورسەتىلگەن جانە ت. ب. تۇردە بولۋى مۇمكىن. ەسسەنىڭ قورىتىندى بولىمىندە نەگىزگى بولىمدە ايتىلعان سۇراقتىڭ ءمانىن بەكىتەدى جانە مازمۇنىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اشادى. قورىتىندى بولىمىندە قولدانىلاتىن ادىستەر: قايتالاۋ، يلليۋستراسيا، سيتاتا، اسەر بەرەتىن تۇجىرىم.
ەسسە جازۋ ءۇشىن قاجەت دالەلدەۋ اپپاراتىنىڭ قۇرىلىمى
دالەلدەۋ - بەلگىلى ءبىر تۇجىرىمعا نەگىزدەلگەن جانە وعان بايلانىستى شىن مانىندەگى تۇجىرىمدى انىقتاۋ ءۇشىن قولداناتىن لوگيكالىق تاسىلدەر جيىنتىعى. ول سەنىم - نانىممەن بايلانىستى، ءبىراق ونىمەن تەڭ ەمەس: ارگۋمەنتتەۋ نەمەسە دالەلدەۋ عىلىمعا جانە قوعامدىق - تاريحي تاجىريبەگە سۇيەنەدى. سەنىم - جورامال، ول ناقتى دالەلدەنبەگەن بىلىمگە نەگىزدەلەدى.
دالەلدەۋدىڭ قۇرىلىمىنا 3 قۇراۋشى بولىكتەرى ەنەدى. ولار: تەزيس، ارگۋمەنت، قورىتىندى.
تەزيس - دالەلدەنۋگە ءتيىستى جاعداي.
ارگۋمەنتتەر - تەزيستىڭ انىق شىن ەكەندىگىن دالەلدەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن كاتەگوريا.
قورىتىندى - فاكتىلەردى تالداۋعا نەگىزدەلگەن وي ءتۇيىن. باعالاۋشى تۇجىرىم - ءبىزدىڭ سەنىمىمىزگە، نانىمىمىزعا جانە كوزقاراسىمىزعا نەگىزدەلگەن.
ارگۋمەنتتەر بىرنەشە توپقا بولىنەدى:
1. تەكسەرىلگەن فاكتىلەر - ناقتى ماتەريال. فاكتىلەر - تەندەنسيانى انىقتايتىن قور، ونىڭ نەگىزىندە - ءار ءبىلىم بويىنشا زاڭدار مەن بەرىلگەن جاعدايعا زاڭنىڭ اسەرىن انىقتايمىز.
2. انىقتامالار تەزيسپەن بايلانىستى تۇسىنىكتىڭ ارگۋمەنتى رەتىندە قولدانىلادى.
3. عىلىم زاڭدارى جانە الدىندا قولدانىلعان تەورەمالار دالەلدەۋ ارگۋمەنتى رەتىندە قولدانىلادى.
تەزيستەر مەن ارگۋمەنتتەردىڭ لوگيكالىق ساباقتاسىپ تۇرۋى ءۇشىن ولاردىڭ ءوزارا بايلانىسۋ تاسىلدەرىن ءبىلۋ قاجەت. ارگۋمەنت پەن تەزيستىڭ بايلانىستارى تۋرا، قوسىمشا، ايرىقشا ءبولىپ تۇراتىن بولۋى مۇمكىن.
تۋرا ارگۋمەنتتە تەزيستىڭ شىندىعى ارگۋمەنتتەن انىق كورىنىپ تۇرادى. مىسالى، ءبىز ساباققا بارۋعا ءتيىستى ەمەسپىز، سەبەبى بۇگىن كۇن جەكسەنبى.
يندۋكسيا، دەدۋكسيا، انالوگيا، سەبەپ - سالدار بايلانىستارى ارقىلى تۋرا دالەلدەۋ ادىستەرىن قولدانۋعا بولادى.
الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانى،
جالاناش اۋىلى، جامال ەرمەگيايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
نۇرسادىقوۆا گۇلان نۇرلىباي قىزى
You Might Also Like
-
ماقساتى: ا) وقۋشىلاردىڭ ءسوز تاپتارى تۋرالى العان بىلىمدەرىن جيناقتاۋ، زات ەسىم تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
