ەت جانە ەت تاعامدارى
وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج
ورىنداعان: تۇ-53 توپ ستۋدەنتى ابدۋللا اسەل ماراتبەك قىزى
جەتەكشىسى: راحماتۋللا اقمارال ەرجان قىزى
ەت حالىق تۇتىناتىن بارىنشا تولىق جانە كەڭىنەن تاراعان ءونىمنىڭ ءتۇرى بولىپ تابىلادى. ەتتىڭ تاعامدىق جانە بيولوگيالىق قۇندىلىعىن ونىڭ باي حيميالىق قۇرامى، اسىرەسە بەلوكتىق بولىگى قۇرايدى. ول تەز قورىتىلاتىندىعىمەن جانە قۇندىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. كۋلينارلىق تۇردە جەڭىل وڭدەلەدى. ادام ەتتى ۇنەمى تۇتىنادى، ودان تاعامنىڭ ءتۇر-تۇرىن جاساۋعا بولادى، بۇل تاعامنىڭ سانىن بارىنشا تۇرلەندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ەتتىڭ قۇرامىنا تولىققاندى بەلوك، سونداي-اق مايلار، دارۋمەندەر، بەلسەندى جانە مينەرالدى زاتتار كىرەدى. ەت جانە ەت تاعامدارى اعزانى بەلوكپەن جانە مايمەن قامتاماسىز ەتۋ كوزدەرى بولىپ تابىلادى. اسىرەسە ءسىڭىر تىنىندەگى بەلوكتار تولىققاندى بولىپ كەلەدى. حيميالىق قۇرامى جانە سىڭىمدىلىگى بويىنشا بايلانىستىراتىن، نەرۆ تىندەرى مەن سىڭىرلەردەگى بەلوكتاردىڭ قۇندىلىعى تومەن.
ەت – قورىتىلاتىن فوسفور مەن تەمىر كوزى بولىپ تابىلادى، ونىڭ قۇرامىندا كاليي ناتريي، سينك، يود، مىس جانە باسقا دا مينەرالدى زاتتار، دارۋمەندەر (نەگىزىنەن ۆ توبىنداعى) بار. ەتتە قايناعان كەزدە سورپاعا شىعاتىن بەلسەندى زاتتار كوپ، ول اس قورىتۋ بەزدەرىنىڭ قىزمەتىن جانداندىرادى، تابەتتى اشادى، استىڭ قورىتىلۋىن جاقسارتادى، ەتتىڭ ءدامى مەن ءيىسى كوبىنە وسىعان بايلانىستى بولادى.
ەتتىڭ حيميالىق قۇرامى مالدىڭ تۇرىنە بايلانىستى بولادى. ەتتىڭ جوعارى ساپالىلىعى ونىڭ سىرتقى تۇرىنەن، كونسيستەنسياسىنان، يىسىنەن بەلگىلى بولادى. جاڭا سويىلعان نەمەسە سالقىنداتىلعان ەتتى ءتۇرى قىزىل ءتۇستى، تىعىز بولىپ كەلەدى.
ەتتى ەمدەۋگە دە قولدانادى، ويتكەنى ول امين قىشقىلىنا، بەلوكقا، مينەرالدى زاتتارعا، اتاپ ايتقاندا تەمىرگە باي. سوندىقتان دا تۋرالعان ەتتەن جاسالعان تاعام ءجيى قولدانىلادى، ويتكەنى ول تەز قورىتىلادى.
مامانداندىرىلعان ەت باعىتىنداعى شارۋاشىلىق مال شارۋاشىلىعىنداعى دەربەس سالا رەتىندە قازاقستاندا وتكەن عاسىردىڭ 30-ى جىلدارىندا قۇرىلا باستادى. جەرگىلىكتى (ابوريگەندى) مالدى جانە كالمىق مالىن ءوسىرۋ جانە گەرەفوردتارمەن جۇتىلىپ شاعىلىستىرۋ جولىمەن 1950 جىلى قازاقتىڭ اقباس تۇقىمى الىندى جانە سىناقتان ءوتتى.
ەتتى، اسىرەسە سيىر ەتىن ءوندىرۋدى ۇلعايتۋ ماسەلەسى – مال شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى بارىنشا وزەكتىلەرىنىڭ ءبىرى. قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا ءسۇتتى جانە قۇرامداستىرىلعان تۇقىمدى مال ءوسىرۋ ەسەبىنەن شەشىلۋدە.
سونىمەن بىرگە ەت رەسۋرستارىن ۇلعايتۋدىڭ ماڭىزدى رەزەرۆى مامانداندىرىلعان ەت شارۋاشىلىعىن دامىتۋ بولىپ تابىلادى، ونىڭ ءبىرقاتار ەكونوميكالىق جانە ونىمدىلىك ەرەكشەلىكتەرى بار. مامانداندىرىلعان ەت تۇقىمدى مال بارىنشا جوعارى ەت ونىمدىلىگىمەن جانە سيىر ەتىنىڭ ساپاسىمەن، تەز ءوسىپ جەتىلەتىندىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. ولاردى سويىپ، ودان الەمدىك ستاندارتقا ساي كەلەتىن، جوعارى دەڭگەيدە تاعام رەتىندە تۇتىنىلاتىن ەت وندىرەدى، جوعارى ساپالى تەرى شيكىزاتىن الادى.
بۇل شىعىنى از سالا، كاپيتال سالۋدىڭ، ازىق-تۇلىك جاعدايلارىنىڭ شەكتەلۋى، ءسۇت ونىمدەرىن وتكىزۋ نارىعىنىڭ قاشىقتىعى ءسۇت باعىتىنداعى مال شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىن تەجەيتىن جەردى پايدالانۋ دامىعان وڭىرلەردە ەت ونىمدەرىن ءتيىمدى وندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ەت باعىتىنداعى مالدىڭ سانىن قالپىنا كەلتىرۋ جانە ودان ءارى ۇلعايتۋ فەرمەر شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا، ولاردى نىعايتۋعا، مامانداندىرۋعا، ناقتى تابيعي، ەكونوميكالىق جاعدايلار مەن نارىق جاعداياتىنا بايلانىستى مال باسىن ءونىمدى شوعىرلاندىرۋعا باعىتتالعان. مىنە، وسىنداي شارۋاشىلىقتاردا جەمازىق دايىنداۋدان، ءتول الۋ مەن وسىرۋدەن، ونى جايۋ مەن ازىقتاندىرۋدان باستاپ ساتۋعا دەيىنگى سيىر ەتىن ءوندىرۋدىڭ بەلسەندى تەحنولوگياسىن ءتيىمدى پايدالانۋعا بولادى.
اۋىل شارۋاشىلىعىن قالىپتاستىرۋدى ىرىلەندىرگەن كەزدە وعان جاڭا ەتتى سيىرلاردى كەڭىنەن ءوسىرۋ سياقتى ءسۇت جانە سۇت-ەت باعىتىنداعى ونىمدىلىگى تومەن سيىرلاردى ەتتى تۇقىمدى بۇقالارمەن شاعىلىستىرۋ نەگىزىندە دە قول جەتكىزۋگە بولادى.
مال شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ 80%-دان استامى ءۇي شارۋاشىلىعىندا ونىمدىلىگى تومەن مالدان الىناتىنىن ەسكەرگەن ءجون. بۇل سەكتوردا، اتاپ ايتقاندا، ءسۇت ءوندىرۋ كولەمى وتباسى مەن نارىقتىڭ قاجەتتىلىگىنەن اسىپ تۇسەتىن شارۋاشىلىقتاردا مالدىڭ ەت ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن ەتتى تۇقىمدى بۇقالاردى وسىرگەن ورىندى بولىپ تابىلادى.
1997 جىلى وسى تۇقىمىنىڭ ىشىندە كومول مالىنىڭ ءتورت زاۋىتتىق ءتۇرى سىناقتان ءوتتى، ولار: رەسپۋبليكانىڭ باتىسىندا «شاعاتاي»، «انكاتا»، سولتۇستىك-شىعىسىندا «كالباتاۋ» جانە سولتۇستىگىندە «الابوتا» تۇرلەرى.
1992 جىلى ەت مالىنىڭ تاعى ءبىر وتاندىق ءتۇرى – اۋليەكول ءتۇرى سىناقتان ءوتتى، ول كۇردەلى شاعىلىستىرىپ ءوسىرۋ جولىمەن الىندى. بۇل ءۇش ەتتى تۇقىمنىڭ نەگىزى – قازاقتىڭ اقباس، شارولە جانە ابەردين-انگۋسس تۇرلەرى بولىپ تابىلادى. بۇل تۇقىم قوستاناي، سولتۇستىك قازاقستان، الماتى، قاراعاندى جانە اقمولا وبلىستارىندا كەڭىنەن تاراعان.
اتالعانداردان باسقا، قازاقستاندا –وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ جارتىلاي ءشولدى وڭىرىندە شامالى قالمىق تۇقىمدى سيىرلار بار. بالقاش وڭىرىندە جەرگىلىكتى سەلەكسيالى سانتا-گەرترۋدا («جەتىسۋ» ايماقتىق ءتۇرى) جانە وبلىستىڭ تاۋلى الماتى اۋدانىندا گاللوۆەي ءتۇرى، باتىس قازاقستان، اقمولا جانە الماتى وبلىستارىندا گەرەفورد تۇرلەرى بار.
ءسۇت جانە سۇت-ەت باعىتىنداعى ءىرى قارا مالدى جاساندى ۇرىقتاندىرۋدى جاقسارتۋ بويىنشا بەلگىلى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. وتكەن جىلى بارلىق انالىق مال باسىنىڭ 67،6 پايىزى جاساندى ۇرىقتاندىرۋمەن قامتىلدى.
You Might Also Like
-
وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى شاردارا اۋدانى № 16 كوللەدج ورىنداعان:تۇ-43 توپ ستۋدەنتى زبان ارايلىم نۇرلان قىزى جەتەكشىسى: ايتەنوۆا نۇرگۋل ىدىرىس قىزى &n...
