ەتىستىك 12 - 16 جاتتىعۋلار
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەتىستىك 12 - 16 جاتتىعۋلار (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك. وقۋشىلاردىڭ ەتىستىك تۋرالى جىل بويى العان بىلىمدەرىن پىسىقتاۋ، قورىتىندىلاۋ. سويلەمدەردەن ەتىستىكتى تابۋعا، ەتىستىكتىڭ تۇرلەرىن اجىراتا بىلۋگە، دارا ەتىستىكتى كۇردەلى ەتىستىككە اينالدىرۋعا ارنالعان تاپسىرمالاردى ورىنداۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن، شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن، ءبىلىم، بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
ب) تاربيەلىك. وقىتۋدىڭ ومىرمەن بايلانىسىن نىعايتۋ، شىدامدىلىققا، ساۋاتتىلىققا، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتيپى: العان بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات ساباق
پرينسيپتەرى: بىرىزدىلىك، جۇيەلىلىك، عىلىميلىق.
ادىستەرى: قورىتىندىلاۋ، سۇراق - جاۋاپ، ويىندار، ۆەنن دياگرامماسى.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلمىنىڭ ۆيدەوسى، جاۋاپ پاراقشالارى.
ءپان ارالىق بايلانىس: انا ءتىلى، دۇنيەتانۋ.
بولجامداپ وتىرعان ناتيجە: ەتىستىكتىڭ تۇرلەرى دارا جانە كۇردەلى ەتىستىكتى مەڭگەرگەن جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. باعدارلاۋ – موتيۆاسيالىق كەزەڭ(3 مينۋت)
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
2. پسيحوجاتتىعۋ
3. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ
4. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ (10 مينۋت)
5. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ «ميعا شابۋىل» ويىنى بويىنشا
ءىى. وپەراسيالىق – ورىنداۋشىلىق كەزەڭ ( 20 مينۋت)
7. ەرتەگى ەلىنە ساياحات
8. 12 - جاتتىعۋ
9. 13 - جاتتىعۋ
10. ۆيدەو كورۋ ارقىلى ەسسە جازۋ
11. سەرگىتۋ ءساتى
12. كورىنىس
13. 15 - جاتتىعۋ
14. ۆەنن ديوگرامماسى
ءىىى. رەفلەكسيالىق – باعالاۋ كەزەڭ (10 مينۋت)
15. سۋرەت بويىنشا ساباقتى قورىتىندىلاۋ
17. ۇيگە تاپسىرما (1 مينۋت)
18. وقۋشىلاردى باعالاۋ(1 مينۋت)
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. باعدارلاۋ – موتيۆاسيالىق كەزەڭ
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
- وقۋشىلاردىڭ نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ، تۇگەندەۋ.
2. پسيحوجاتتىعۋ
- بالالار بۇگىنگى ساباعىمىز ەرەكشە ساباق بولماق. بۇگىن ءبىزدىڭ ساباعىمىزعا قوناقتار كەلىپ وتىر. سەندەردىڭ اقىلدى، تاپقىر، ءبىلىمدى ەكەندەرىڭدى كورۋگە كەلدى. ءوز بىلىمدەرىڭدى ايانباي كورسەتىڭدەر.
3. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
ءمۇعالىم ---------- بالالار /حورمەن/
ءاربىر ادام؟ تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات.
ءاربىر ساباق؟ ۇيرەنۋ، ۇعۋ، ۇلاعات.
ءاربىر ءىسىڭ؟ تىرلىك، تىرەك، ادامدىق.
ءاربىر ءسوزىڭ؟ شىندىق، بىرلىك، ادالدىق
4. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
10 - جاتتىعۋ. ۇيقاسىن تاپ.
تاستان تاسقا سەكىرىپ،
جەم تەرەدى كەكىلىك.
ايبات شەگەر الىستان،
اڭ پاتشاسى ارىستان.
5. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ "ميعا شابۋىل" ويىنى
- ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
- ەتىستىكتىڭ تۇرلەرىن اتا؟
- دارا ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
- كۇردەلى ەتىستىك دەگەنىمىز شە؟
ويسەرگەك
بۇدىر - بۇدىر بالشىقتى.
جينادى دا تالشىقتى.
ۇقساتىپ قامىتقا.
ءۇي سالادى جابىققا. (قارلىعاش)
بالالار، بۇل جۇمباقتىڭ شەشۋى قارلىعاش دەپ جاۋاپ بەرەدى.
- دۇرىس ايتاسىڭدار بالالار
داپتەرمەن جۇمىس. كوركەم جازۋ مينۋتى.
ەندى داپتەرىڭدى اشىپ، بۇگiنگi كۇندi، سىنىپ جۇمىسىن جازىپ قويىڭدار.
« قارلىعاش» سوزىنە سويلەم قۇراپ، بiر جولعا كوركەم ەتىپ جازىپ قويادى.
- بالالار ءبىز وتكەن ساباقتا كوكتەمنىڭ كەلەتىنىن، كوكتەمنىڭ العاشقى گ ۇلى بايشەشەك تۋرالى ايتقانبىز. بۇگىنگى ساباعىمىزدا قۇستار تۋرالى اڭگىمەلەمەكپىز.
«وي قوزعاۋ ستراتەگياسى»
- كوكتەمدە قۇستار نە ىستەيدى؟
- قانداي قۇستار ۇشىپ كەلەدى؟
- بالالار سەندەر قارلىعاشتىڭ قانداي قۇس ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟
- بالالار، قارلىعاش ۇياسىن ۇيلەردىڭ ىرگەسىنە نەمەن سالادى دەپ ويلايسىڭدار؟
ءشوپ - شالاڭمەن قالاپ بالشىقپەن سالادى دەپ جاۋاپ بەردى بالالار.
- يا، دۇرىس ايتاسىڭدار بالالار.
قارلىعاش ۇيلەردىڭ ىرگەسىنە تۋقۇيرىق ارالاسقان لايمەن لايلاپ، قابىرعاسىنا ءشوپ – شالاڭ قالاپ ونىڭ ىشىنە مامىق توسەيدى. ونداي ۇيا ءارى شىدامدى، ءارى جىلى بولادى دەپ بالالارعا ءتۇسىندىرىپ وتەمىن.
- ەندەشە ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا ەكى توپقا بولىندىك.
ءى. توپ «دارا ەتىستىك»
ءىى. توپ «كۇردەلى ەتىستىك»
وسى توپتار ءوزارا جارىسىپ، تاپسىرمالاردان مۇدىرمەي وتكەن توپقا قارلىعاشتاردى بەرىپ وتىرامىن. قايتوپ قارلىعاشتاردى كوپ جينايدى ەكەن، ونى ساباعىمىزدىڭ سوڭىندا كورەمىز.
ءىى. وپەراسيالىق – ورىنداۋشىلىق كەزەڭ
6. ەرتەگى ەلىنە ساياحات
- بالالار ءبىز بۇگىن «ەرتەگى ەلىنە» ساياحاتتايمىز. ەرتەگىنى سەندەر انا ءتىلى ساباعىندا، ءۇيدى وقىپ تىڭداپ جۇرسىڭدەر. ەرتەگى تىڭداماعان جەر جۇزىندە ادام جوق شىعار. بۇل ادام بالاسىمەن بىرگە جاساپ كەلە جاتقان كوركەم دۇنيە ەكەن. «ەرتەگى ەلى» بىزگە توسىن سىي جاساپتى. بىزگە قىزىقتى ەرتەگىنى ۇسىنباقشى ەكەن. ءبىراق ونى جالماۋىز كەمپىر سىيقىرلاپ تاستاپتى. ول ءۇشىن ءبىز كەدەرگىلەردەن ءوتىپ «ەرتەگى ەلىنىڭ» ەرتەگىسىن كورەمىز.
- ال بالالار كەدەرگىلەردەن ءوتىپ ەرتەگىنى كورۋگە دايىنبىز با؟
- جالماۋىز كەمپىردەن قورقپايمىز با؟
ولاي بولسا ەرتەگىنى باستايىق. (ەكراندا «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلمى 2مين كورسەتىلەدى.) ءارى قاراي كورۋ ءۇشىن مىنا توسقاۋىلدان وتەيىك.
داپتەرمەن جۇمىس
12 جاتتىعۋ. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ەتىستىكتەردى قويىپ، سويلەمدەردى كوشىرىپ جاز.
جىرشى جىر جىرلايدى. اقىن ولەڭ شىعارادى. دارىگەر اۋرۋلاردى ەمدەيدى. ءمۇعالىم بالالاردى ەمدەيدى. ساۋىنشى سيىر ساۋادى.
(تەز ءارى ناقتى جاۋاپ بەرگەن توپقا قارلىعاشتىڭ سۋرەتىن بەرەمىن)
ولاي بولسا ەرتەگىنى ءارى قاراي جالعاستىرايىق.. (ەكراندا («قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلمى 2مين كورسەتىلەدى.) ءارى قاراي كورۋ ءۇشىن مىنا توسقاۋىلدان وتەيىك.
13 - جاتتىعۋ. ءى. توپ. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا دارا ەتىستىكتى تاۋىپ جاز.
ءىى. توپ كۇردەلى ەتىستىكتەردى قاتىستىرىپ، سويلەم قۇراپ جاز.
كەلدى - كەلە جاتىر، كەلە باستادى.
جازدى - جازا الادى، جازىپ جاتىر، جازىپ ءجۇر.
توقىدى - توقي الادى، توقىپ وتىر، توقي باستادى.
كەل - بارىپ كەل، بارا كەل.
اۋىلعا قوناقتار كەلە جاتىر. اجەسى نەمەرەلەرىنە ناسكي توقي باستادى.
(تەز ءارى ناقتى جاۋاپ بەرگەن توپقا قارلىعاشتىڭ سۋرەتىن بەرەمىن)
(«قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلمى 2مين كورسەتىلەدى.) ءارى قاراي كورۋ ءۇشىن مىنا توسقاۋىلدان وتەيىك.
14 - جاتتىعۋ. ۆيدەو بويىنشا «قارلىعاش - كيەلى قۇس» ەسسە جازۋ. ەسسەدەن ەتىستىكتەردىڭ دارا نەمەسە كۇردەلى ەكەندىگىن ايت. ەكى توپ ورىندايدى.
قارلىعاش – ايىر قۇيرىقتى، قاناتتارى ۇزىن، ءارi ۇشكiر كەلەتiن، شاعىن دەنەلi قارا الا قۇس. قارلىعاش ءسوزi «قارا»، «الا»، «قۇس» دەگەن سوزدەردiڭ كiرiگۋiنەن شىققان. تورعايلار وتريادىنا جاتاتىن قۇس تۇقىمداسى. باسقا قۇستاردان بiر ايىرماشىلىعى – جەمiن ۇشىپ ءجۇرىپ ۇستايدى. سۋدى دا ۇشىپ ءجۇرiپ iشەدi. باۋىرى اقشىل، ارقاسى قوڭىر، جاسىل جىلتىر.
قارلىعاش – پايدالى قۇس. زياندى ناسەكومداردى، ءاسiرەسە، شىبىن-شiركەيدi وتە كوپ جەپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدا كەلتiرەدi. اتا - بابالارىمىز قارلىعاشتى ەجەلدەن جاقسى كورگەن. قارلى¬عاشتاي سۇيكiمدi، ەڭبەكقور، اقىلدى بولسىن دەپ، قىزدارىنا قارلىعاش دەپ ات قويعان. قارلىعاشقا كوپتەگەن اڭىز - ەرتەگi، ماقال - ماتەل، جۇمباقتار، جىر جولدارىن ارناعان. اڭىز - ەرتەگiلەردە قارلىعاشتىڭ ادامدارعا جاساعان كومەگi ايتىلادى. مىسالى، «قارلىعاشتىڭ قۇي¬رىعى نەگە ايىر؟» ەرتەگiسi، تولە بيدiڭ قالاي «قارلىعاش بي» اتانعانى تۋرالى اڭىز… قارلىعاشقا قاتىستى كوپتەگەن ىرىم - جورامالدار دا بار. مىسالى:
قارلىعاش بيiكتەپ ۇشسا – كۇن اشىق بولادى.
جەر باۋىرلاپ ۇشسا – جاڭبىر جاۋادى.
قارلىعاش جىلى جاقتان ورالعان كەزدە قوراعا قونسا، قوي ەگiز تۋادى. اق مول بولادى. ال ءۇي جاقتاۋىنا نەمەسە شاتىرىنا قونسا، سول ءۇيدiڭ جان باسى كوبەيەدi. ءتۇسiڭدە قارلىعاش كورسەڭ باقىتقا كەنەلەسiڭ…ولاي بولسا، بالالار، قارلىعاشتى قورعاۋ – بارشامىزعا ورتاق iس ەكەن.
وقۋشىلارعا جازعان اسسەلەرىن وقىتامىن. ماتىننەن دارا جانە كۇردەلى ەتىستىكتەردى تاۋىپ سىزدىرامىن.
- تولە ءبيدىڭ نەگە «قارلىعاش اۋليە» دەپ اتانۋىن بىلەسىڭدەر مە؟
سەرگىتۋ ءساتى
– قارلىعاشتار سامعاسىن،
جۇمىر جەردi شارلاسىن.
جىلى جاقتان قايتقاندا،
قاناتتارى تالماسىن!
شيق – شيق ەتكەن قارلىعاشتى.
قورعاماساڭ بولمايدى.
كىپ – كىشكەنتاي قارلىعاشتار.
ادامداردى قورعايدى.
(تەز ءارى ناقتى جاۋاپ بەرگەن توپقا قارلىعاشتىڭ سۋرەتىن بەرەمىن)
(«قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلىمى 2مين كورسەتىلەدى.) ءارى قاراي كورۋ ءۇشىن مىنا توسقاۋىلدان وتەيىك.
15 - جاتتىعۋ. ەرتەگىنى وقى. ەرتەگىنى پايدالانىپ، كەستەنى تولتىر.
«تۇلكى مەن شايان» ەرتەگىسە ساحنالىق كورىنىس قويۋ.
- بالالار ەرتەگى نە تۋرالى؟
- بۇل ەرتەگىدە تۇلكى قانداي؟
- ال شايان شە؟
- ءبىز تۇلكىنى ايلاكەر، قۋ دەپ تانىساق مىنا ەرتەگىدە تۇلكىدەن دە ايلاكەر شايان
ەكەن.
- ومىردە وسىنداي ادامدار بار ما؟
تۇلكى ---- قۋ، وتىرىكشى، ايلاكەر، جابايى
شايان ---- كىشكەنتاي جاندىك.
ەكەۋى دە ايلاكەر
دارا ەتىستىك
كەزدەستىرەدى، جۇگىرەيىك، تۇر
كۇردەلى ەتىستىك
ۇستاپ الادى، جۇگىرە جونەلەدى، زىمىراپ جەتەدى
(تەز ءارى ناقتى جاۋاپ بەرگەن توپقا قارلىعاشتىڭ سۋرەتىن بەرەمىن)
ءىىى. رەفلەكسيالىق – باعالاۋ كەزەڭ
ءبىز جالماۋىز كەمپىردىڭ توسقاۋىلدارىنا قاراماستان «ەرتەگى ەلىنىڭ» توسىن سىيىن كوردىك.
- بۇل قاي ەرتەگى (قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟)
- ەرتەگى ۇنادى ما؟ (ءيا)
«ەرتەگى ەلىمەن» قوشتاسۋ
ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا كوكتەم جارشىسى قارلىعاش تۋرالى اڭگىمەلەدىك. ءبىزدىڭ تابيعاتىمىزدا باسقا دا پايدالى قۇستار بار. ولاي بولسا سول قۇستاردى كورەيىكشى.
سۋرەت بويىنشا ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
تاقتادا بىرنەشە قۇستاردىڭ سۋرەتتەرى بەرىلەدى ءار توپ ءبىر قۇستىڭ سۋرەتىن الىپ، وبرازعا كىرەدى ەكىنشى توپ ەتىستىكتەردى تابادى.
مىس. توقىلداق - توقىلداق ورمانداعى ءتۇرلى زيانكەستەردى تازالايدى.
اققۋ - اققۋدى اتپا، دوسىڭدى ساتپا
بۇركىت - بۇركىت ۇياسىن بيىككە سالادى.
ءبىرقازان - ءبىرقازان بالىقتارمەن قورەكتەنەدى. ت. س. س.
ۇيگە تاپسىرما:
16 - جاتتىعۋ، قارلىعاش تۋرالى ولەڭ شىعارۋ
باعالاۋ:
وقۋشىلاردىڭ جيعان قارلىعاشتارىن ساناۋ، توپتى ماداقتاۋ. توپ
جەڭىمپازىن انىقتاۋ.
كەرى بايلانىس
- بالالار ساباق ۇنادى ما؟
- نەسىمەن ۇنادى؟
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك. وقۋشىلاردىڭ ەتىستىك تۋرالى جىل بويى العان بىلىمدەرىن پىسىقتاۋ، قورىتىندىلاۋ. سويلەمدەردەن ەتىستىكتى تابۋعا، ەتىستىكتىڭ تۇرلەرىن اجىراتا بىلۋگە، دارا ەتىستىكتى كۇردەلى ەتىستىككە اينالدىرۋعا ارنالعان تاپسىرمالاردى ورىنداۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن، شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن، ءبىلىم، بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
ب) تاربيەلىك. وقىتۋدىڭ ومىرمەن بايلانىسىن نىعايتۋ، شىدامدىلىققا، ساۋاتتىلىققا، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتيپى: العان بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات ساباق
پرينسيپتەرى: بىرىزدىلىك، جۇيەلىلىك، عىلىميلىق.
ادىستەرى: قورىتىندىلاۋ، سۇراق - جاۋاپ، ويىندار، ۆەنن دياگرامماسى.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلمىنىڭ ۆيدەوسى، جاۋاپ پاراقشالارى.
ءپان ارالىق بايلانىس: انا ءتىلى، دۇنيەتانۋ.
بولجامداپ وتىرعان ناتيجە: ەتىستىكتىڭ تۇرلەرى دارا جانە كۇردەلى ەتىستىكتى مەڭگەرگەن جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. باعدارلاۋ – موتيۆاسيالىق كەزەڭ(3 مينۋت)
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
2. پسيحوجاتتىعۋ
3. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ
4. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ (10 مينۋت)
5. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ «ميعا شابۋىل» ويىنى بويىنشا
ءىى. وپەراسيالىق – ورىنداۋشىلىق كەزەڭ ( 20 مينۋت)
7. ەرتەگى ەلىنە ساياحات
8. 12 - جاتتىعۋ
9. 13 - جاتتىعۋ
10. ۆيدەو كورۋ ارقىلى ەسسە جازۋ
11. سەرگىتۋ ءساتى
12. كورىنىس
13. 15 - جاتتىعۋ
14. ۆەنن ديوگرامماسى
ءىىى. رەفلەكسيالىق – باعالاۋ كەزەڭ (10 مينۋت)
15. سۋرەت بويىنشا ساباقتى قورىتىندىلاۋ
17. ۇيگە تاپسىرما (1 مينۋت)
18. وقۋشىلاردى باعالاۋ(1 مينۋت)
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. باعدارلاۋ – موتيۆاسيالىق كەزەڭ
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
- وقۋشىلاردىڭ نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ، تۇگەندەۋ.
2. پسيحوجاتتىعۋ
- بالالار بۇگىنگى ساباعىمىز ەرەكشە ساباق بولماق. بۇگىن ءبىزدىڭ ساباعىمىزعا قوناقتار كەلىپ وتىر. سەندەردىڭ اقىلدى، تاپقىر، ءبىلىمدى ەكەندەرىڭدى كورۋگە كەلدى. ءوز بىلىمدەرىڭدى ايانباي كورسەتىڭدەر.
3. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
ءمۇعالىم ---------- بالالار /حورمەن/
ءاربىر ادام؟ تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات.
ءاربىر ساباق؟ ۇيرەنۋ، ۇعۋ، ۇلاعات.
ءاربىر ءىسىڭ؟ تىرلىك، تىرەك، ادامدىق.
ءاربىر ءسوزىڭ؟ شىندىق، بىرلىك، ادالدىق
4. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
10 - جاتتىعۋ. ۇيقاسىن تاپ.
تاستان تاسقا سەكىرىپ،
جەم تەرەدى كەكىلىك.
ايبات شەگەر الىستان،
اڭ پاتشاسى ارىستان.
5. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ "ميعا شابۋىل" ويىنى
- ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
- ەتىستىكتىڭ تۇرلەرىن اتا؟
- دارا ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
- كۇردەلى ەتىستىك دەگەنىمىز شە؟
ويسەرگەك
بۇدىر - بۇدىر بالشىقتى.
جينادى دا تالشىقتى.
ۇقساتىپ قامىتقا.
ءۇي سالادى جابىققا. (قارلىعاش)
بالالار، بۇل جۇمباقتىڭ شەشۋى قارلىعاش دەپ جاۋاپ بەرەدى.
- دۇرىس ايتاسىڭدار بالالار
داپتەرمەن جۇمىس. كوركەم جازۋ مينۋتى.
ەندى داپتەرىڭدى اشىپ، بۇگiنگi كۇندi، سىنىپ جۇمىسىن جازىپ قويىڭدار.
« قارلىعاش» سوزىنە سويلەم قۇراپ، بiر جولعا كوركەم ەتىپ جازىپ قويادى.
- بالالار ءبىز وتكەن ساباقتا كوكتەمنىڭ كەلەتىنىن، كوكتەمنىڭ العاشقى گ ۇلى بايشەشەك تۋرالى ايتقانبىز. بۇگىنگى ساباعىمىزدا قۇستار تۋرالى اڭگىمەلەمەكپىز.
«وي قوزعاۋ ستراتەگياسى»
- كوكتەمدە قۇستار نە ىستەيدى؟
- قانداي قۇستار ۇشىپ كەلەدى؟
- بالالار سەندەر قارلىعاشتىڭ قانداي قۇس ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟
- بالالار، قارلىعاش ۇياسىن ۇيلەردىڭ ىرگەسىنە نەمەن سالادى دەپ ويلايسىڭدار؟
ءشوپ - شالاڭمەن قالاپ بالشىقپەن سالادى دەپ جاۋاپ بەردى بالالار.
- يا، دۇرىس ايتاسىڭدار بالالار.
قارلىعاش ۇيلەردىڭ ىرگەسىنە تۋقۇيرىق ارالاسقان لايمەن لايلاپ، قابىرعاسىنا ءشوپ – شالاڭ قالاپ ونىڭ ىشىنە مامىق توسەيدى. ونداي ۇيا ءارى شىدامدى، ءارى جىلى بولادى دەپ بالالارعا ءتۇسىندىرىپ وتەمىن.
- ەندەشە ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا ەكى توپقا بولىندىك.
ءى. توپ «دارا ەتىستىك»
ءىى. توپ «كۇردەلى ەتىستىك»
وسى توپتار ءوزارا جارىسىپ، تاپسىرمالاردان مۇدىرمەي وتكەن توپقا قارلىعاشتاردى بەرىپ وتىرامىن. قايتوپ قارلىعاشتاردى كوپ جينايدى ەكەن، ونى ساباعىمىزدىڭ سوڭىندا كورەمىز.
ءىى. وپەراسيالىق – ورىنداۋشىلىق كەزەڭ
6. ەرتەگى ەلىنە ساياحات
- بالالار ءبىز بۇگىن «ەرتەگى ەلىنە» ساياحاتتايمىز. ەرتەگىنى سەندەر انا ءتىلى ساباعىندا، ءۇيدى وقىپ تىڭداپ جۇرسىڭدەر. ەرتەگى تىڭداماعان جەر جۇزىندە ادام جوق شىعار. بۇل ادام بالاسىمەن بىرگە جاساپ كەلە جاتقان كوركەم دۇنيە ەكەن. «ەرتەگى ەلى» بىزگە توسىن سىي جاساپتى. بىزگە قىزىقتى ەرتەگىنى ۇسىنباقشى ەكەن. ءبىراق ونى جالماۋىز كەمپىر سىيقىرلاپ تاستاپتى. ول ءۇشىن ءبىز كەدەرگىلەردەن ءوتىپ «ەرتەگى ەلىنىڭ» ەرتەگىسىن كورەمىز.
- ال بالالار كەدەرگىلەردەن ءوتىپ ەرتەگىنى كورۋگە دايىنبىز با؟
- جالماۋىز كەمپىردەن قورقپايمىز با؟
ولاي بولسا ەرتەگىنى باستايىق. (ەكراندا «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلمى 2مين كورسەتىلەدى.) ءارى قاراي كورۋ ءۇشىن مىنا توسقاۋىلدان وتەيىك.
داپتەرمەن جۇمىس
12 جاتتىعۋ. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ەتىستىكتەردى قويىپ، سويلەمدەردى كوشىرىپ جاز.
جىرشى جىر جىرلايدى. اقىن ولەڭ شىعارادى. دارىگەر اۋرۋلاردى ەمدەيدى. ءمۇعالىم بالالاردى ەمدەيدى. ساۋىنشى سيىر ساۋادى.
(تەز ءارى ناقتى جاۋاپ بەرگەن توپقا قارلىعاشتىڭ سۋرەتىن بەرەمىن)
ولاي بولسا ەرتەگىنى ءارى قاراي جالعاستىرايىق.. (ەكراندا («قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلمى 2مين كورسەتىلەدى.) ءارى قاراي كورۋ ءۇشىن مىنا توسقاۋىلدان وتەيىك.
13 - جاتتىعۋ. ءى. توپ. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا دارا ەتىستىكتى تاۋىپ جاز.
ءىى. توپ كۇردەلى ەتىستىكتەردى قاتىستىرىپ، سويلەم قۇراپ جاز.
كەلدى - كەلە جاتىر، كەلە باستادى.
جازدى - جازا الادى، جازىپ جاتىر، جازىپ ءجۇر.
توقىدى - توقي الادى، توقىپ وتىر، توقي باستادى.
كەل - بارىپ كەل، بارا كەل.
اۋىلعا قوناقتار كەلە جاتىر. اجەسى نەمەرەلەرىنە ناسكي توقي باستادى.
(تەز ءارى ناقتى جاۋاپ بەرگەن توپقا قارلىعاشتىڭ سۋرەتىن بەرەمىن)
(«قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلمى 2مين كورسەتىلەدى.) ءارى قاراي كورۋ ءۇشىن مىنا توسقاۋىلدان وتەيىك.
14 - جاتتىعۋ. ۆيدەو بويىنشا «قارلىعاش - كيەلى قۇس» ەسسە جازۋ. ەسسەدەن ەتىستىكتەردىڭ دارا نەمەسە كۇردەلى ەكەندىگىن ايت. ەكى توپ ورىندايدى.
قارلىعاش – ايىر قۇيرىقتى، قاناتتارى ۇزىن، ءارi ۇشكiر كەلەتiن، شاعىن دەنەلi قارا الا قۇس. قارلىعاش ءسوزi «قارا»، «الا»، «قۇس» دەگەن سوزدەردiڭ كiرiگۋiنەن شىققان. تورعايلار وتريادىنا جاتاتىن قۇس تۇقىمداسى. باسقا قۇستاردان بiر ايىرماشىلىعى – جەمiن ۇشىپ ءجۇرىپ ۇستايدى. سۋدى دا ۇشىپ ءجۇرiپ iشەدi. باۋىرى اقشىل، ارقاسى قوڭىر، جاسىل جىلتىر.
قارلىعاش – پايدالى قۇس. زياندى ناسەكومداردى، ءاسiرەسە، شىبىن-شiركەيدi وتە كوپ جەپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدا كەلتiرەدi. اتا - بابالارىمىز قارلىعاشتى ەجەلدەن جاقسى كورگەن. قارلى¬عاشتاي سۇيكiمدi، ەڭبەكقور، اقىلدى بولسىن دەپ، قىزدارىنا قارلىعاش دەپ ات قويعان. قارلىعاشقا كوپتەگەن اڭىز - ەرتەگi، ماقال - ماتەل، جۇمباقتار، جىر جولدارىن ارناعان. اڭىز - ەرتەگiلەردە قارلىعاشتىڭ ادامدارعا جاساعان كومەگi ايتىلادى. مىسالى، «قارلىعاشتىڭ قۇي¬رىعى نەگە ايىر؟» ەرتەگiسi، تولە بيدiڭ قالاي «قارلىعاش بي» اتانعانى تۋرالى اڭىز… قارلىعاشقا قاتىستى كوپتەگەن ىرىم - جورامالدار دا بار. مىسالى:
قارلىعاش بيiكتەپ ۇشسا – كۇن اشىق بولادى.
جەر باۋىرلاپ ۇشسا – جاڭبىر جاۋادى.
قارلىعاش جىلى جاقتان ورالعان كەزدە قوراعا قونسا، قوي ەگiز تۋادى. اق مول بولادى. ال ءۇي جاقتاۋىنا نەمەسە شاتىرىنا قونسا، سول ءۇيدiڭ جان باسى كوبەيەدi. ءتۇسiڭدە قارلىعاش كورسەڭ باقىتقا كەنەلەسiڭ…ولاي بولسا، بالالار، قارلىعاشتى قورعاۋ – بارشامىزعا ورتاق iس ەكەن.
وقۋشىلارعا جازعان اسسەلەرىن وقىتامىن. ماتىننەن دارا جانە كۇردەلى ەتىستىكتەردى تاۋىپ سىزدىرامىن.
- تولە ءبيدىڭ نەگە «قارلىعاش اۋليە» دەپ اتانۋىن بىلەسىڭدەر مە؟
سەرگىتۋ ءساتى
– قارلىعاشتار سامعاسىن،
جۇمىر جەردi شارلاسىن.
جىلى جاقتان قايتقاندا،
قاناتتارى تالماسىن!
شيق – شيق ەتكەن قارلىعاشتى.
قورعاماساڭ بولمايدى.
كىپ – كىشكەنتاي قارلىعاشتار.
ادامداردى قورعايدى.
(تەز ءارى ناقتى جاۋاپ بەرگەن توپقا قارلىعاشتىڭ سۋرەتىن بەرەمىن)
(«قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلىمى 2مين كورسەتىلەدى.) ءارى قاراي كورۋ ءۇشىن مىنا توسقاۋىلدان وتەيىك.
15 - جاتتىعۋ. ەرتەگىنى وقى. ەرتەگىنى پايدالانىپ، كەستەنى تولتىر.
«تۇلكى مەن شايان» ەرتەگىسە ساحنالىق كورىنىس قويۋ.
- بالالار ەرتەگى نە تۋرالى؟
- بۇل ەرتەگىدە تۇلكى قانداي؟
- ال شايان شە؟
- ءبىز تۇلكىنى ايلاكەر، قۋ دەپ تانىساق مىنا ەرتەگىدە تۇلكىدەن دە ايلاكەر شايان
ەكەن.
- ومىردە وسىنداي ادامدار بار ما؟
تۇلكى ---- قۋ، وتىرىكشى، ايلاكەر، جابايى
شايان ---- كىشكەنتاي جاندىك.
ەكەۋى دە ايلاكەر
دارا ەتىستىك
كەزدەستىرەدى، جۇگىرەيىك، تۇر
كۇردەلى ەتىستىك
ۇستاپ الادى، جۇگىرە جونەلەدى، زىمىراپ جەتەدى
(تەز ءارى ناقتى جاۋاپ بەرگەن توپقا قارلىعاشتىڭ سۋرەتىن بەرەمىن)
ءىىى. رەفلەكسيالىق – باعالاۋ كەزەڭ
ءبىز جالماۋىز كەمپىردىڭ توسقاۋىلدارىنا قاراماستان «ەرتەگى ەلىنىڭ» توسىن سىيىن كوردىك.
- بۇل قاي ەرتەگى (قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟)
- ەرتەگى ۇنادى ما؟ (ءيا)
«ەرتەگى ەلىمەن» قوشتاسۋ
ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا كوكتەم جارشىسى قارلىعاش تۋرالى اڭگىمەلەدىك. ءبىزدىڭ تابيعاتىمىزدا باسقا دا پايدالى قۇستار بار. ولاي بولسا سول قۇستاردى كورەيىكشى.
سۋرەت بويىنشا ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
تاقتادا بىرنەشە قۇستاردىڭ سۋرەتتەرى بەرىلەدى ءار توپ ءبىر قۇستىڭ سۋرەتىن الىپ، وبرازعا كىرەدى ەكىنشى توپ ەتىستىكتەردى تابادى.
مىس. توقىلداق - توقىلداق ورمانداعى ءتۇرلى زيانكەستەردى تازالايدى.
اققۋ - اققۋدى اتپا، دوسىڭدى ساتپا
بۇركىت - بۇركىت ۇياسىن بيىككە سالادى.
ءبىرقازان - ءبىرقازان بالىقتارمەن قورەكتەنەدى. ت. س. س.
ۇيگە تاپسىرما:
16 - جاتتىعۋ، قارلىعاش تۋرالى ولەڭ شىعارۋ
باعالاۋ:
وقۋشىلاردىڭ جيعان قارلىعاشتارىن ساناۋ، توپتى ماداقتاۋ. توپ
جەڭىمپازىن انىقتاۋ.
كەرى بايلانىس
- بالالار ساباق ۇنادى ما؟
- نەسىمەن ۇنادى؟
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
