ەۋرازيا. گەوگرافيالىق ورنى. قونىستانۋ جانە زەرتتەلۋ تاريحى.
7 سىنىپ
ءپانى: ماتەريكتەر مەن مۇحيتتار گەوگرافياسى
تاقىرىبى: ەۋرازيا. گەوگرافيالىق ورنى. قونىستانۋ جانە زەرتتەلۋ تاريحى.
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى ەۋرازيا مەملەكەتتەرىمەن تانىستىرۋ، ولاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە، ەكولوگيالىق ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ، كارتامەن جۇمىستى دامىتا وتىرىپ، وقۋشۋلاردى شىعارماشىلىق جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
3. تاربيەلىك: وقۋشىلارعا باسقا مەملەكەتتەردىڭ تاريحىمەن تانىستىرىپ قانا قويماي ءوز ەلىنە، جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن وياتۋ، ءبىرىن - ءبىرى سىيلاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
وقىتۋ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ ادىستەمەلىك جابدىقتالىنۋى: ەۋرازيانىڭ فيزيكالىق كارتاسى، وقۋلىق، سۋرەتتەر، كارتا.
ساباقتىڭ جوسپارى:
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلارمەن امانداسىپ، وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، زەيىندەرىن تۇراقتاندىرىپ جاڭا ساباق تۇسىندىرە باستايمىن.
جاڭا ساباق:
ەۋرازيا – دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ءىرى ماتەريك. ونىڭ اۋدانى ارالدارىمەن قوسىپ ەسەپتەگەندە 54 ملن كم² استام، قۇرلىقتىڭ 1/3 بولىگىنە سايكەس كەلەدى. ەۋرازيانى ەكى دۇنيە بولىگى – ەۋروپا مەن ازيا قۇرايدى.
ماتەريكتىڭ تابيعات جاعدايلارىنىڭ الۋان تۇرلىلىگى ونى اۋدانىنىڭ ۇلكەن بولۋىمەن تۇسىندىرىلەدى. بۇل مىناداي تابيعات ەرەكشەلىكتەرىنەن كورىنەدى:
دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ بيىك تاۋ شىڭى – گيمالاي تاۋىنداعى دجومولۋنگما شىڭى، ونىڭ بيىكتىگى 8848 م؛
جەر شارىنداعى تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ تومەن ورنالاسقان جەر ارابيا تۇبەگىنىڭ سولتۇستىك - باتىسىنداعى ءولى تەڭىز ورنالاسقان گحور ويىسى. ونىڭ دەڭگەيى 403م؛
جەر شارىنداعى ەڭ ۇلكەن تۇبەك – ارابيا، ونىڭ اۋدانى 3ملن كم² ارتىق؛ سولتۇستىك - شىعىس سىبىرىندەگى - 71ºس تەمپەراتۋراسىندا تىركەلگەن ويمياكون ەلدى مەكەنى سولتۇستىك جارتى شارىنداعى سۋىقتىق ءپوليۋسى بولىپ تابىلادى؛
ىستىق ءارى اپتاپتى ءۇندىستانداعى تار شولىندە +53ºس تەمپەراتۋرا بايقالعان؛
جەر شارىنداعى جىلدىق جاۋىن-شاشىننىڭ ەڭ كوپ تۇسەتىن اۋدانى – گيمالايدىڭ وڭتۇستىك - شىعىس بەتكەيىندەگى چەراپۋندجي ەلدى مەكەنى، مۇندا جىلىنا 12 مىڭ مم - دەن ارتىق جاۋىن - شاشىن تۇسەدى؛
اسا قۇرعاق اپتاپتى ارابيا تۇبەگىنىڭ وڭتۇستىگىندە جىلدىق جاۋىن - شاشىن مولشەرى 15 مم - دەن دە از؛
جەر شارىنداعى ەڭ ۇلكەن كول – كاسپيي تەڭىزى ەۋروپا مەن ازيا ارالىعىندا ورنالاسقان، ونىڭ اۋدانى 390 مىڭ كم²؛
جەر شارىنداعى ەڭ تەرەڭ كول – بايكال كولى ازيالىق بولىگىندە ورنالاسقان، ونىڭ تەرەڭدىگى 1620م؛
ەۋرازيادا سولتۇستىك جارتى شارعا ءتان بارلىق كليماتتىق بەلدەۋلەر مەن تابيعات زونالارى كەزدەسەدى؛
ەۋرازيا ماتەريگىنىڭ جاعالاۋلارىن بارلىق مۇحيت سۋلارى شايىپ جاتىر.
ماتەريك باتىستان شىعىسقا قاراي وراسان زور اۋماققا سوزىلىپ جاتىر.
ەۋرازيانى قۇرايتىن ەكى دۇنيە بولىگى – ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى شارتتى تۇردەگى شەكارا ورال تاۋلارىنىڭ شىعىس ەتەگى، جايىق وزەنى ارقىلى كاسپيي تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك جاعالاۋى، كاۋما - مانىچ ويىسى مەن ازوۆ، قارا تەڭىزدەرى جانە قارا تەڭىزدى جەرورتا تەڭىزىمەن بايلانىستىراتىن بۇعازدار ارقىلى وتەدى.
ەۋرازيانىڭ سولتۇستىكتەگى شەتكى نۇكتەسى – چەليۋسكين ءمۇيىسى (77º43´س. ە. 104º 18´ ش. ب.) مەن وڭتۇتىكتەگى شەتكى نۇكتەسى – پياي ءمۇيۇىسى (1º16´س. ە. 103º30´ش. ب.) ارالىعىنداعى قاشىقتىق 8000 كم. كەيبىر ارالدار سولتۇستىك پوليۋسكە تاياۋ ورنالاسسا، مالاييا ارحيپەلاگىنىڭ ارالدارى ەكۆاتوردان وڭتۇستىككە قاراي 11º و. ە. دەيىن سوزىلىپ جاتىر.
ەۋرازيا. گەوگرافيالىق ورنى. قونىستانۋ جانە زەرتتەلۋ تاريحى. جۇكتەۋ
ءپانى: ماتەريكتەر مەن مۇحيتتار گەوگرافياسى
تاقىرىبى: ەۋرازيا. گەوگرافيالىق ورنى. قونىستانۋ جانە زەرتتەلۋ تاريحى.
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى ەۋرازيا مەملەكەتتەرىمەن تانىستىرۋ، ولاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە، ەكولوگيالىق ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ، كارتامەن جۇمىستى دامىتا وتىرىپ، وقۋشۋلاردى شىعارماشىلىق جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
3. تاربيەلىك: وقۋشىلارعا باسقا مەملەكەتتەردىڭ تاريحىمەن تانىستىرىپ قانا قويماي ءوز ەلىنە، جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن وياتۋ، ءبىرىن - ءبىرى سىيلاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
وقىتۋ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ ادىستەمەلىك جابدىقتالىنۋى: ەۋرازيانىڭ فيزيكالىق كارتاسى، وقۋلىق، سۋرەتتەر، كارتا.
ساباقتىڭ جوسپارى:
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلارمەن امانداسىپ، وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، زەيىندەرىن تۇراقتاندىرىپ جاڭا ساباق تۇسىندىرە باستايمىن.
جاڭا ساباق:
ەۋرازيا – دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ءىرى ماتەريك. ونىڭ اۋدانى ارالدارىمەن قوسىپ ەسەپتەگەندە 54 ملن كم² استام، قۇرلىقتىڭ 1/3 بولىگىنە سايكەس كەلەدى. ەۋرازيانى ەكى دۇنيە بولىگى – ەۋروپا مەن ازيا قۇرايدى.
ماتەريكتىڭ تابيعات جاعدايلارىنىڭ الۋان تۇرلىلىگى ونى اۋدانىنىڭ ۇلكەن بولۋىمەن تۇسىندىرىلەدى. بۇل مىناداي تابيعات ەرەكشەلىكتەرىنەن كورىنەدى:
دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ بيىك تاۋ شىڭى – گيمالاي تاۋىنداعى دجومولۋنگما شىڭى، ونىڭ بيىكتىگى 8848 م؛
جەر شارىنداعى تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ تومەن ورنالاسقان جەر ارابيا تۇبەگىنىڭ سولتۇستىك - باتىسىنداعى ءولى تەڭىز ورنالاسقان گحور ويىسى. ونىڭ دەڭگەيى 403م؛
جەر شارىنداعى ەڭ ۇلكەن تۇبەك – ارابيا، ونىڭ اۋدانى 3ملن كم² ارتىق؛ سولتۇستىك - شىعىس سىبىرىندەگى - 71ºس تەمپەراتۋراسىندا تىركەلگەن ويمياكون ەلدى مەكەنى سولتۇستىك جارتى شارىنداعى سۋىقتىق ءپوليۋسى بولىپ تابىلادى؛
ىستىق ءارى اپتاپتى ءۇندىستانداعى تار شولىندە +53ºس تەمپەراتۋرا بايقالعان؛
جەر شارىنداعى جىلدىق جاۋىن-شاشىننىڭ ەڭ كوپ تۇسەتىن اۋدانى – گيمالايدىڭ وڭتۇستىك - شىعىس بەتكەيىندەگى چەراپۋندجي ەلدى مەكەنى، مۇندا جىلىنا 12 مىڭ مم - دەن ارتىق جاۋىن - شاشىن تۇسەدى؛
اسا قۇرعاق اپتاپتى ارابيا تۇبەگىنىڭ وڭتۇستىگىندە جىلدىق جاۋىن - شاشىن مولشەرى 15 مم - دەن دە از؛
جەر شارىنداعى ەڭ ۇلكەن كول – كاسپيي تەڭىزى ەۋروپا مەن ازيا ارالىعىندا ورنالاسقان، ونىڭ اۋدانى 390 مىڭ كم²؛
جەر شارىنداعى ەڭ تەرەڭ كول – بايكال كولى ازيالىق بولىگىندە ورنالاسقان، ونىڭ تەرەڭدىگى 1620م؛
ەۋرازيادا سولتۇستىك جارتى شارعا ءتان بارلىق كليماتتىق بەلدەۋلەر مەن تابيعات زونالارى كەزدەسەدى؛
ەۋرازيا ماتەريگىنىڭ جاعالاۋلارىن بارلىق مۇحيت سۋلارى شايىپ جاتىر.
ماتەريك باتىستان شىعىسقا قاراي وراسان زور اۋماققا سوزىلىپ جاتىر.
ەۋرازيانى قۇرايتىن ەكى دۇنيە بولىگى – ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى شارتتى تۇردەگى شەكارا ورال تاۋلارىنىڭ شىعىس ەتەگى، جايىق وزەنى ارقىلى كاسپيي تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك جاعالاۋى، كاۋما - مانىچ ويىسى مەن ازوۆ، قارا تەڭىزدەرى جانە قارا تەڭىزدى جەرورتا تەڭىزىمەن بايلانىستىراتىن بۇعازدار ارقىلى وتەدى.
ەۋرازيانىڭ سولتۇستىكتەگى شەتكى نۇكتەسى – چەليۋسكين ءمۇيىسى (77º43´س. ە. 104º 18´ ش. ب.) مەن وڭتۇتىكتەگى شەتكى نۇكتەسى – پياي ءمۇيۇىسى (1º16´س. ە. 103º30´ش. ب.) ارالىعىنداعى قاشىقتىق 8000 كم. كەيبىر ارالدار سولتۇستىك پوليۋسكە تاياۋ ورنالاسسا، مالاييا ارحيپەلاگىنىڭ ارالدارى ەكۆاتوردان وڭتۇستىككە قاراي 11º و. ە. دەيىن سوزىلىپ جاتىر.
ەۋرازيا. گەوگرافيالىق ورنى. قونىستانۋ جانە زەرتتەلۋ تاريحى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
