InfoHub Logo

بولمىس ۇعىمى – فيلوسوفيانىڭ ەڭ ەجەلگى ءارى ماڭىزدى كاتەگوريالاردىڭ ءبىرى. ول جالپىلاي العاندا «بار بولۋ»، «ءومىر ءسۇرۋ» ماسەلەسىن قامتيدى. بۇل تۇسىنىك ادامنىڭ  قورشاعان ورتانى ءبىرتۇتاس الەم ەسەبىندە تانىپ بىلۋگە ۇمتىلۋىنان تۋىنداعان.

بولمىس ۇعىمىنىڭ جانە بولمىس تۋرالى ءىلىمنىڭ اينالاسىندا فيلوسوفيادا ەجەلدەن بەرى جانە ءقازىر دە قىزۋ پىكىرتالاس بولىپ كەلەدى، ويتكەنى بولمىس ماسەلەسى دۇنيەگە كوزقاراستىق جانە مەتودوگيالىق باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

قازىرگى كەزدە بولمىس اتاۋلىنىڭ ەكى ءتۇرى بار. تار ماعىندا بولمىس – ادامنىڭ ساناسىنان تاۋەلسىز ، تىسقارى ءومىر سۇرەتىن وبەكتيۆتى، ماتەريالدىق دۇنيەنى بىلدىرەدى. ال كەڭ ماعىنادا العان بولمىس تۇسىنىگى باردىڭ ءبارىن، ءومىر سۇرەتىننىڭ بارلىعىن – ماتەريالدىق دۇنيەمەن قوسا رۋحاني دۇنيەنى دە، ياعني ادامداردىڭ ساناسىن، اقىل-ويىن، جان سەزىمىن قامتيدى. فيلوسوفتار بولمىستىڭ وتكەنى مەن ەرتەڭى جايىندا ورتاق پىكىرگە كەلمەدى. ءبىر توبى بۇل شەكسىز دۇنيە وتكىنشى ەمەس، ءارقاشان بولعان جانە بولا بەرەدى دەسە، ەندى بىرەۋلەر دۇنيە بولا بەرەدى، ءبىراق كەڭىستىكتە دە، ۋاقىتتا دا باستاماسى مەن اقىرى بار دەپ كورسەتۋگە تىرىستى. ءسويتىپ بولمىسقا قاتىستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرتۇتاس جەلىسى قالىپتاستى.

فيلوسوفيا  تاريحىندا بولىس ۇعىمىن تۇڭعىش ەنگىزگەن، ونى ماسەلە رەتىندە قاراستىرعان كونە گرەك ويشىلى پارمەنيد ەدى. ونىڭ پىكىرىنشە، بولمىس دەگەنىمىز – بار بولۋ، ءومىر ءسۇرۋ، ودان باسقا ەشتەڭە جوق، ال جوق بولۋ – بولمىسسىزدىق. پارمەنيد الەمنىڭ بولمىس ەسەبىندە تۇتاستىعىنا، ماڭگىلىگىنە، ەڭ باستىسى بار بولۋىنا، ءومىر سۇرەتىندىگىنە كوڭىل بولەدى.

انتيكالىق ءداۋىردىڭ وكىلى پلاتوننىڭ ويىنشا، بولمىس دەگەنىمىز – ماڭگىلىك ءومىر سۇرەتىن، وزگەرمەيتىن سانا تەكتەس رۋحاني يدەيالار دۇنيەسى. يدەيالار – زاتتار مەن قۇبىلىستاردىڭ تۇپنەگىزى، ولاردى انىقتاپ ومىرگە كەلتىرۋشى. زاتتار دۇنيەسى پايدا بولادى، وتكىنشى، توزادى، ولەدى، ياعني شىنايى بولمىس ەمەس، بار بولعانى يدەيالار دۇنيەسىنڭ كۇڭگىرت بەينەسى عانا.

ءدىني دۇنيەتانىم ۇستەمدىك ەتكەن ورتا عاسىرلىق فيلوسوفيانىىڭ وزەگى – قۇداي بولمىسى. قۇداي ماڭگى، ۋاقىتتان دا كەڭىستىكتەن دە تىسقارى تۇر. ول بۇكىل الەمدى ، ادامدى جاراتۋشى. قايتا ورلەۋ داۋىرىندە، اسىرەسە، جاڭا زامان ءداۋىرى دە عىلىم مەن تەحنيكانىڭ ورىستەپ دامۋىنا بايلانىستى فيلوسوفيادا ادامعا، عىلىم مەن اقىل-ويدىڭ جەتىستىكتەرىن ادام يگىلىگىنە پايدالانۋعا بەتبۇرىس بولعانى بەلگىلى. وسىعان وراي بولمىس ۇعىمىن تابيعاتپەن ۇشتاستىرۋعا، ادامنىڭ جاراتۋشىلىق قابىلەتىمەن، اقىل-وي پارمەندىلىگىمەن بايلانىستىرۋعا ۇمتىلىس پايدا بولدى ( ف.بەكون، ر.دەكارت) نەمىس كلاسسيكالىق فيلوسوفيانىڭ اسا ءىرى وكىلى گ.گەگەل شىنايى بولمىس – «ءابسوليۋتتى يدەيا» دەپ تۇجىرىمدادى. ول پلاتون ارناسىن جالعاستىرا وتىرىپ، بولمىس ماسەلەسىنە وبەكتيۆتى يدەاليزم تۇرعىسىنان كەلگەنىمەن، ەڭ باستىسى، بولمىس ۇعىمىنا ديالەكتيكالىق سيپات بەرىپ، دامۋ پروسەسىندە قاراستىردى.

بولمىستىڭ تۇرلەرى تۋرالى ماسەلە فيلوسوفيا ءۇشىن دە وتە ماڭىزدى. سەبەبى فيلوسوفيانىڭ نەگىگى ماسەلەسىن – اقىل-ويدىڭ بولمىسقا قاتىناسى تۋرالى ماسەلەنى – تۇبەگەيلى شەشۋ ءۇشىن بولمىستىڭ نەگىزگى تۇرلەرىن ءبولۋ كەرەك. نەگىزگى تۇرلەرى:

1. تابيعات بولمىسى نەمەسە زاتتار جانە پروسەستەر بولمىسى

2. ادام بولمىسى

3. رۋحاني بولمىس

4. الەۋمەتتىك بولمىس

بولمىستىڭ جوعارىدا قاراتىرىلعان نەگىزگى ءومىر ءسۇرۋ كورىنىس تابۋ تۇرلەرىنىڭ ءارقايسىسىنىڭ وزىنە ءتان زاڭدىلىقتارى بار – ولار فيزيكا، بيولوگيا، انتروپولوگيا، سوسيولوگيا، ت.ب. سياقتى سان الۋان عىلىمداردىڭ زەرتتەۋ وبەكتىسى بولىپ تابىلادى. سونداي-اق، ولار بەلسەندى تۇردە ءوزارا قارىم-قاتىناسقا ءتۇسىپ، تۇتاس بايلانىس قۇرايدى، بىر-بىرىنە ءوتىپ وتىرادى. ەڭ باستىسى، دۇنيە بولمىسى تۇتاس، تۇراقتى، ۇيلەسىمدى، سويتە تۇرا، ۇنەمى قوزعالىستا، وزگەرمەلى، قۇبىلمالى. ونىڭ اشىلماعان قۇپياسى، اقتارىلماعان سىرى ءالى دە كوپ. ادام ونى يگەرۋ جولىندا، يگىلىككە پايدالانۋ نيەتىندە ىزدەنە بەرمەك.

دانات جاناتايەۆ  ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ پروفەسسورى، دوسەنت

اقەركە ادەحانوۆا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ،  فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ  1-كۋرس ماگيسترانتى

---