فيزيكا ءپانىن وقىتۋ بارىسىندا توپتىق ءادىسىن قولدانۋ
فيزيكا ءپانىن وقىتۋ بارىسىندا توپتىق ءادىسىن قولدانۋ
فيزيكا ءپانىن وقىتۋ بارىسىندا توپتىق ادىسپەن وقىتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتا وتىرىپ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ
وقۋشىلاردى تياناقتى بىلىممەن قارۋلاندىرۋ، ولاردىڭ دۇنيەگە كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ جاس ۇرپاقتاردى ومىرگە، ەڭبەككە دايارلاۋ – مىنە بۇل ءاربىر وقىتۋشىنىڭ نەگىزگى مىندەتى.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي جاڭا تەحنولوگيا ادىستەرىن قولدانا وتىرىپ وقۋشىلاردى ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساۋعا تاربيەلەۋ، ۇيرەتۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ مىسالى فيزيكالىق ديكتانت، تەست تاپسىرمالارى، توپپەن جۇمىس ىستەۋ ارقىلى تىرەك سحەمالاردى پايدالانۋ، لوگيكالىق سۇراقتار مەن ەسەپتەر شىعارتۋ ت. ب. وزىندىك جۇمىستىڭ نەگىزگى ماقساتى - وتكەن ماتەريالدى قايتالاپ بەكىتۋ، جالپىلاۋ جۇيەلەۋ كەلەسى كەزەڭدەگى وقۋ ماتەريالىن زەردەلەۋگە كوشۋگە ۇلكەن مۇمكىندىك بەرەدى.
جالپى ءوز بەتىنشە بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ، جاڭا بىلىمدەردى الۋ تاسىلدەرىمەن ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىندا - وقۋشىلاردىڭ تياناقتى ءبىلىم الۋىن ماقسات ەتە وتىرىپ ولاردى قارۋلاندىرۋ، العان بىلىمدەرىن تەوريالىق جانە پراكتيكالىق ماسەلەلەردى شەشۋگە سانالى تۇردە قولدانا ءبىلۋ سياقتى اقىل - وي بەلسەندىلىگىن دامىتۋ قاجەت.
فيزيكانى وقىتۋ پروسەسىن جەتىلدىرۋ وقۋشىلاردىڭ تانىمدىلىق بەلسەندىلىگىمەن ىزدەنپازدىعىن ارتتىرۋعا نەگىزدەلگەن وقۋ - تانىمدىق قىزمەتى بارىسىندا وقۋشىلار قاجەتتى كولەمدەگى ءبىلىمدى يگەرىپ قانا قويماي، تانىمدىق قابىلەتىمەن شىعارماشىلىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتادى.
ساباق جۇرگىزۋ ناتيجەسىندە تاجىريبە جيناقتالىپ، وقۋشىنىڭ ءبىلىم ساپاسىنىڭ مولايا تۇسۋىنە، تاربيەلىك ساناسىنىڭ تولىعا تۇسۋىنە، ولاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ دەڭگەيىن ارتتىرىپ، تىنىمسىز ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە يگەرۋگە ءبىرسارىندىلىقتان قۇتىلۋعا، ۇمتىلىسىن، ىزدەنىسىن ارتتىرۋدىڭ بىردەن ءبىر ءادىسى توپپەن وقىتۋ.
1. توپقا ءبولىمدى بىرنەشە ادىستەرمەن جۇرگىزۋگە بولادى.
ا) وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنە قاراي ورنالاستىرا ءبىلۋ جاقسى جانە وتە جاقسى وقيتىن وقۋشىلار قالعاندارىنا كونسۋلتانت بولا الادى.
ءا) ءبىلىم دەڭگەيىنە قاراي توپتاۋ. وتە جاقسى مەڭگەرگەندەر، جاقسى مەڭگەرگەندەر ورتاشا جانە ناشارلار بىرتىندەپ ساتىلاپ كوتەرىلە الادى.
توپتاۋ ادىستەرىنىڭ تيىمدىلىگى.
1) وقۋشىنىڭ ءبىر - بىرىنە جولداستىق، دوستىق قارىم - قاتىناستارى ارتا تۇسەدى.
2) ءبىر - بىرىنە بار ىنتا جىگەرلەرىمەن كومەكتەسۋگە، ۇيرەتۋگە بولادى، ۇيرەتە ءجۇرىپ وزىدە ۇيرەنەدى.
3) توپتىڭ جارىستارى كەزىندە، ۇيىمداستىرۋشىلىعىنىڭ قابىلەتى ارتا تۇسەدى.
4) ءبىر ساباقتىڭ ۇستىندە بىرىگىپ، ماتەريالداردى تولىق قامتۋعا مۇمكىنشىلىك تۋادى.
5) باعالاۋ جۇيەسىن سالىستىرمالى تۇردە جۇيەلى جۇرگىزە الامىز.
6) وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ىزدەنىستەرى تۋىندايدى، قوسىمشا وقۋلىقتارىن نەمەسە ءوز وقۋلىقتارىمەن جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزۋگە داعدىلانادى.
7) ءوز ءبىلىمى مەن جولداستارىنىڭ ءبىلىمىن، سارالاي بىلۋىنە تولىعىراق مۇمكىنشىلىك تۋادى.
وسى ماقساتتا فيزيكا پانىنەن ساباق بەرەتىن توپتاردا توپپەن جۇمىس ىستەپ ءبىرشاما جەتىستىكتەرگە جەتۋگە بولادى. اتاپ ايتقاندا سويلەۋ قابىلەتتەرى تومەندەۋ وقۋشىلاردىڭ وزدەرى ىزدەنىپ مۇمكىندىكتەرىن سالىپ توپقا ءوز ۇلەستەرىن قوسادى.
مىسالى. «تۇراقتى توق زاڭدارى» تاقىرىبىنداعى ساباقتى وتكىزۋ تاجىريبەمنەن.
ءۇش توپقا ءۇش ءتۇرلى تاپسىرما بەرىلەدى. سۇراقتار بويىنشا توپتاۋ ءادىسىن پايدالانىپ، بىلگەندەرىن بەرىلگەن قاعازعا اقىلداسا وتىرىپ جازادى. وسىدان كەيىن ءار توپتان ءبىر وقۋشىدان شىعىپ ءوز جۇمىستارىن قورعايدى.
I توپ. ەلەكتر توگىنا سيپاتتاما جازادى.
II توپ. تۇراقتى توكتىڭ جۇمىسىن، قۋاتىن انىقتايتىن فورمۋلالاردى جازادى.
III توپ. وتكىزگىشتەردى قوسۋ تۋرالى جازادى.
«كۋبيزم»
جەكە وقۋشىلارمەن جۇمىس جۇرگىزۋدە «كۋبيزم» ءادىسى پايدالانىلادى.
ءار توپتىڭ ورتاسىندا كۋبيك تاستالادى، تۇسكەن قىرىنا سايكەس سۇراقتار بەرىلەدى.
وي اشار. وقۋشىنىڭ ەسەپ شىعارۋ داعدىلارىن دامىتۋ ماقساتىندا ەسەپتەر بەرىلەدى.
ۋاقىت اعىمىنا ساي مەملەكەتتىك ۇستانىم ءبىلىمدى ۇرپاق ءوسىرۋ بولىپ سانالادى. قاشاندا وزىق وي، تىڭ تاجىريبە كورسەتۋمەن ەرەكشەلەنەتىن نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە فيزيكا پانىنەن ءبىلىم بەرۋ زاماناۋي سىندارلى تەورياعا نەگىزدەلگەن تاسىلمەن جۇزەگە اسادى. ماقسات – وقۋشىنىڭ ءپاندى تەرەڭ ءتۇسىنۋ قابىلەتىن دامىتۋ، العان ءبىلىمىن سىنىپتان تىس، كەز كەلگەن جاعدايدا ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ.
بۇل ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ءپان مۇعالىمدەرى پروبلەمالىق (Problem - based learning) جانە زەرتتەۋ ارقىلى وقىتۋ (Inquiry Learning) تاسىلدەرىن قولدانادى. PBL ءتاسىلى وقۋشىنىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋعا باعىتتالعان. وقۋشى زەرتتەۋ جۇرگىزۋ ارقىلى جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرىپ، تاجىريبە جۇزىندە دە ءبىلىمىن دامىتادى. ءارى جاڭا تالاپقا ساي ساۋاتتى تۇردە ساليقالى تاجىريبە جاساۋعا ۇيرەنەدى. بۇل بلۋم تاكسونومياسىنا سايكەس وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمدى مەڭگەرۋ دارەجەسىن 75 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. نەگىزى وقۋشىنىڭ ەڭبەگىن باعالاۋ وقىتۋ مەن وقۋدىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگى بولىپ تابىلادى. قالىپتاستىرۋشى تاراۋ بويىنشا جيىنتىق، ىشكى، سىرتقى جيىنتىق باعالاۋى وقۋشىعا وقۋ ماقساتتارىنا ساي بەلگىلى ءبىر داعدىنى جۇزەگە اسىرۋعا، ءوز ءبىلىءمىنىڭ قاي دەڭگەيگە كوتەءرىلگەنىن انىقتاۋعا ءمۇمكىندىك بەرەدى.
مۇعاءلىم مەن وقۋشى اراسىنداعى بايلانىس وقۋشىنىڭ ءوزىنە دەگەن سەءنىمءىن نىعايتادى. وقۋ بارىسىندا پىكىرىمەن ساناساتىنىنا، ماسەلەءنى شەشۋدە پىكىرلەرى ەسەپكە الىناتىندىعىنا كوزدەرىن جەتكىزەدى. وزىندىك ءبىلىم الۋ دەڭگەيىن انىقتايدى. بىرلەسىپ تالقىلاۋعا بولاتىن سۇراقتار اۋقىمىن كەڭەيتۋ، وقۋشىنىڭ مەكتەپ پەن وقۋعا دەگەن جاعىمدى كوزقاراسىن قالىپتاستىرادى. وقۋشىلاردىڭ وقۋ داعدىلارىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتۋ ءۇشىن ءتۇرلى ادەبيەتتەردەن، عالامتور كوزدەرىنەن شاعىن ءماءتىندەر الىنادى. ونى تالداۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلارىن جەءتىلدىرىپ، يگەرگەن بىلىمدەرىن ءومىردە قولدانۋعا ۇيرەتەمىز. فيزيكالىق قۇبىلىستاردى عىلىمي تىلدە بايانداۋعا جاتتىقتىرامىز.
مىسالى 7 - سىنىپتا «فيزيكالىق شامالار جانە ولشەمدەر» بولىمىندەگى «7. 1. 1. 1 فيزيكالىق قۇبىلىستار، فيزيكالىق شامالار جانە ءولشەم بىرلىكتەرگە مىسالدار كەلءتىرۋ» وقۋ ماقساتى بويىنشا قالىپتاستىرۋشى باعالاۋ ءجۇرگىزۋ ءۇشىن وقۋشىلارعا جەر تۋرالى شاعىن ءماتىن ۇسىنامىز. وقۋشىلار ءماتىندى وقىپ، ونداعى فيزيكالىق شامالار، قۇبىلىستار مەن ۇعىمداردى تابادى. مىسال رەتىندە قالىپتاستىرۋشى باعالاۋ ۇسىنامىز. ايتالىق، جەر – كۇن جۇيەسىندەگى كۇننەن ءارى قاراي ساناعاندا ءۇشىنءشى عالامشار ادامزاتتىڭ ءتىرشىلىك ەتەتىن بەسىگى. جەر ەلليپستىك (سوبىقشالى) وربيتا بويىمەن سەكۋندىنا 29، 765 كم جىلدامدىقپەن 149، 6 ملن كم ورتاشا قاشىقتىقتا 365، 24 ورتاشا كۇن تاۋلىگى ىشىندە كۇندى ءبىر رەت اينالىپ شىعادى. وقۋشىلاردىڭ ءبىلۋ جانە ءتۇءسىنۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان، قۇبىلىس، زات، دەنە، فيزيكالىق شامالار، ءولشەم بىرلىكتەرى بويىنشا ءتۇسىنىكتەرىن اجىراتا بىلۋگە ۇسىنعان وسىنداي ۇلگىدەگى تاپسىرمالار تەستىك تاپسىرمالارعا قاراعاندا، يگەرگەن بىلىمدەرىنىڭ جاتتاندى بولماي، قولدانبالى سيپاتتا بولۋىنا جاقسى ءمۇمكىندىك بەرەدى. قازىرگى زامان مەكتەپتەرىنىڭ ءتۇلەكتەرىنە جوعارى دارەجەدەگى قۇزىرەتتىلىككە يە بولۋ، ءوز بەتىمەن ءومىر ءسۇرۋ جانە كاسىبي شىعارماشىلىق تۇرعىدان دايىن بولۋ تالابى قاتاڭ قويىلادى. سوندىقتان تۇلەكتەرگە مەكتەپ قابىرعاسىندا العان داعدىلارى كەز كەلگەن جاعدايدا تابىستى بولۋعا كومەكتەسۋگە قىزمەت ەتۋى ءتيىس. زياتكەرلىك مەكتەپتەر تۇلەكتەرىنىڭ ادامي قۇندىلىقتارى جوعارى بولىپ، وزدەرىن ەلىنىڭ پاتريوتى رەءتىندە تانىتا بىلۋلەرى قاجەت.
ولار – ۇيلەسىمدى دامىعان، دەنى ساۋ، ءوزىن ءوزى دامىتۋعا جانە شىعارماشىلىققا ۇمتىلعان، سىن تۇرعىسىندا ويلايتىن جانە پروبلەمالاردى شەشە الاتىن ازاماتتار. ءححى عاسىردىڭ جاھاندانۋ جاعدايىندا وقۋشىلاردىڭ پروبلەمالاردى شەشۋدە، تالدامالىق، تانىمدىق داعدىلارىن دامىتۋ، سىني تۇرعىدا ءجانە شىعارماشىلىق ويلاۋىن، ءبىلىمدەءرىن ءوز بەتىنشە ۇيلەستىرە ءبىلۋىن ءجانە اقپاراتتىق كەڭىستىكتە باعدارلانۋىن دامىتۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. جوعارى سىنىپتا فيزيكا ءپانىن اعىلشىن تىلىندە شەتەلدىك ءارىپتەستەرىمىزبەن كوماندالىق وقىتۋ ارقىلى ىسكە اسىرامىز. بۇل بىزگە ءۇش تۇعىرلى ءتىل ساياساتىن جۇرگىزۋگە، وقۋشىلاردىڭ ءپانءدى وقىتۋداعى اكادەميالىق ءتىلءدى قولدانۋ داعدىلارىنا، لەكسيكا - تەرمينولوگيالىق ءتىركەستەردى قولدانۋداعى كەدەرگىلەرءدى جەڭۋىنە، وقۋشىلاردىڭ ءوزىندىك قابىلەتتىلىگىنىڭ جوعارى دەڭگەيىنە قول جەتكىزۋىنە جاعداي جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇگىنگى تاڭدا جوعارى ينتەللەكت وتە قۇندى.
سەبەبى، جاھاندانۋ جاعدايىندا مەملەكەءتىمىزدەگى يندۋستريانىڭ، ەكونوميكانىڭ العا جىلجۋى زياتكەر، شىعارماشىل ادامداردىڭ سانىنا بايلانىستى بولماق. ءتاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرى بيىك بولىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ وركەندەۋى ءبىزءدىڭ قازىرگى شاكىرتتەرىمىزدىڭ ءبىءلىم دارەجەسىنە بايلانىستى بولاتىنى تاعى انىق. سوندىقتان ۇستازدار قاۋىمى وقۋشىلاردىڭ ساپالى ءبىلىم الۋىنا، عىلىم جەتىستىكتەرىن مەڭگەرۋلەرىنە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسا بەرمەكپىز.
فيزيكا ءپانىن وقىتۋ بارىسىندا توپتىق ادىسپەن وقىتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتا وتىرىپ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ
وقۋشىلاردى تياناقتى بىلىممەن قارۋلاندىرۋ، ولاردىڭ دۇنيەگە كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ جاس ۇرپاقتاردى ومىرگە، ەڭبەككە دايارلاۋ – مىنە بۇل ءاربىر وقىتۋشىنىڭ نەگىزگى مىندەتى.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي جاڭا تەحنولوگيا ادىستەرىن قولدانا وتىرىپ وقۋشىلاردى ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساۋعا تاربيەلەۋ، ۇيرەتۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ مىسالى فيزيكالىق ديكتانت، تەست تاپسىرمالارى، توپپەن جۇمىس ىستەۋ ارقىلى تىرەك سحەمالاردى پايدالانۋ، لوگيكالىق سۇراقتار مەن ەسەپتەر شىعارتۋ ت. ب. وزىندىك جۇمىستىڭ نەگىزگى ماقساتى - وتكەن ماتەريالدى قايتالاپ بەكىتۋ، جالپىلاۋ جۇيەلەۋ كەلەسى كەزەڭدەگى وقۋ ماتەريالىن زەردەلەۋگە كوشۋگە ۇلكەن مۇمكىندىك بەرەدى.
جالپى ءوز بەتىنشە بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ، جاڭا بىلىمدەردى الۋ تاسىلدەرىمەن ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىندا - وقۋشىلاردىڭ تياناقتى ءبىلىم الۋىن ماقسات ەتە وتىرىپ ولاردى قارۋلاندىرۋ، العان بىلىمدەرىن تەوريالىق جانە پراكتيكالىق ماسەلەلەردى شەشۋگە سانالى تۇردە قولدانا ءبىلۋ سياقتى اقىل - وي بەلسەندىلىگىن دامىتۋ قاجەت.
فيزيكانى وقىتۋ پروسەسىن جەتىلدىرۋ وقۋشىلاردىڭ تانىمدىلىق بەلسەندىلىگىمەن ىزدەنپازدىعىن ارتتىرۋعا نەگىزدەلگەن وقۋ - تانىمدىق قىزمەتى بارىسىندا وقۋشىلار قاجەتتى كولەمدەگى ءبىلىمدى يگەرىپ قانا قويماي، تانىمدىق قابىلەتىمەن شىعارماشىلىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتادى.
ساباق جۇرگىزۋ ناتيجەسىندە تاجىريبە جيناقتالىپ، وقۋشىنىڭ ءبىلىم ساپاسىنىڭ مولايا تۇسۋىنە، تاربيەلىك ساناسىنىڭ تولىعا تۇسۋىنە، ولاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ دەڭگەيىن ارتتىرىپ، تىنىمسىز ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە يگەرۋگە ءبىرسارىندىلىقتان قۇتىلۋعا، ۇمتىلىسىن، ىزدەنىسىن ارتتىرۋدىڭ بىردەن ءبىر ءادىسى توپپەن وقىتۋ.
1. توپقا ءبولىمدى بىرنەشە ادىستەرمەن جۇرگىزۋگە بولادى.
ا) وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنە قاراي ورنالاستىرا ءبىلۋ جاقسى جانە وتە جاقسى وقيتىن وقۋشىلار قالعاندارىنا كونسۋلتانت بولا الادى.
ءا) ءبىلىم دەڭگەيىنە قاراي توپتاۋ. وتە جاقسى مەڭگەرگەندەر، جاقسى مەڭگەرگەندەر ورتاشا جانە ناشارلار بىرتىندەپ ساتىلاپ كوتەرىلە الادى.
توپتاۋ ادىستەرىنىڭ تيىمدىلىگى.
1) وقۋشىنىڭ ءبىر - بىرىنە جولداستىق، دوستىق قارىم - قاتىناستارى ارتا تۇسەدى.
2) ءبىر - بىرىنە بار ىنتا جىگەرلەرىمەن كومەكتەسۋگە، ۇيرەتۋگە بولادى، ۇيرەتە ءجۇرىپ وزىدە ۇيرەنەدى.
3) توپتىڭ جارىستارى كەزىندە، ۇيىمداستىرۋشىلىعىنىڭ قابىلەتى ارتا تۇسەدى.
4) ءبىر ساباقتىڭ ۇستىندە بىرىگىپ، ماتەريالداردى تولىق قامتۋعا مۇمكىنشىلىك تۋادى.
5) باعالاۋ جۇيەسىن سالىستىرمالى تۇردە جۇيەلى جۇرگىزە الامىز.
6) وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ىزدەنىستەرى تۋىندايدى، قوسىمشا وقۋلىقتارىن نەمەسە ءوز وقۋلىقتارىمەن جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزۋگە داعدىلانادى.
7) ءوز ءبىلىمى مەن جولداستارىنىڭ ءبىلىمىن، سارالاي بىلۋىنە تولىعىراق مۇمكىنشىلىك تۋادى.
وسى ماقساتتا فيزيكا پانىنەن ساباق بەرەتىن توپتاردا توپپەن جۇمىس ىستەپ ءبىرشاما جەتىستىكتەرگە جەتۋگە بولادى. اتاپ ايتقاندا سويلەۋ قابىلەتتەرى تومەندەۋ وقۋشىلاردىڭ وزدەرى ىزدەنىپ مۇمكىندىكتەرىن سالىپ توپقا ءوز ۇلەستەرىن قوسادى.
مىسالى. «تۇراقتى توق زاڭدارى» تاقىرىبىنداعى ساباقتى وتكىزۋ تاجىريبەمنەن.
ءۇش توپقا ءۇش ءتۇرلى تاپسىرما بەرىلەدى. سۇراقتار بويىنشا توپتاۋ ءادىسىن پايدالانىپ، بىلگەندەرىن بەرىلگەن قاعازعا اقىلداسا وتىرىپ جازادى. وسىدان كەيىن ءار توپتان ءبىر وقۋشىدان شىعىپ ءوز جۇمىستارىن قورعايدى.
I توپ. ەلەكتر توگىنا سيپاتتاما جازادى.
II توپ. تۇراقتى توكتىڭ جۇمىسىن، قۋاتىن انىقتايتىن فورمۋلالاردى جازادى.
III توپ. وتكىزگىشتەردى قوسۋ تۋرالى جازادى.
«كۋبيزم»
جەكە وقۋشىلارمەن جۇمىس جۇرگىزۋدە «كۋبيزم» ءادىسى پايدالانىلادى.
ءار توپتىڭ ورتاسىندا كۋبيك تاستالادى، تۇسكەن قىرىنا سايكەس سۇراقتار بەرىلەدى.
وي اشار. وقۋشىنىڭ ەسەپ شىعارۋ داعدىلارىن دامىتۋ ماقساتىندا ەسەپتەر بەرىلەدى.
ۋاقىت اعىمىنا ساي مەملەكەتتىك ۇستانىم ءبىلىمدى ۇرپاق ءوسىرۋ بولىپ سانالادى. قاشاندا وزىق وي، تىڭ تاجىريبە كورسەتۋمەن ەرەكشەلەنەتىن نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە فيزيكا پانىنەن ءبىلىم بەرۋ زاماناۋي سىندارلى تەورياعا نەگىزدەلگەن تاسىلمەن جۇزەگە اسادى. ماقسات – وقۋشىنىڭ ءپاندى تەرەڭ ءتۇسىنۋ قابىلەتىن دامىتۋ، العان ءبىلىمىن سىنىپتان تىس، كەز كەلگەن جاعدايدا ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ.
بۇل ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ءپان مۇعالىمدەرى پروبلەمالىق (Problem - based learning) جانە زەرتتەۋ ارقىلى وقىتۋ (Inquiry Learning) تاسىلدەرىن قولدانادى. PBL ءتاسىلى وقۋشىنىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋعا باعىتتالعان. وقۋشى زەرتتەۋ جۇرگىزۋ ارقىلى جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرىپ، تاجىريبە جۇزىندە دە ءبىلىمىن دامىتادى. ءارى جاڭا تالاپقا ساي ساۋاتتى تۇردە ساليقالى تاجىريبە جاساۋعا ۇيرەنەدى. بۇل بلۋم تاكسونومياسىنا سايكەس وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمدى مەڭگەرۋ دارەجەسىن 75 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. نەگىزى وقۋشىنىڭ ەڭبەگىن باعالاۋ وقىتۋ مەن وقۋدىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگى بولىپ تابىلادى. قالىپتاستىرۋشى تاراۋ بويىنشا جيىنتىق، ىشكى، سىرتقى جيىنتىق باعالاۋى وقۋشىعا وقۋ ماقساتتارىنا ساي بەلگىلى ءبىر داعدىنى جۇزەگە اسىرۋعا، ءوز ءبىلىءمىنىڭ قاي دەڭگەيگە كوتەءرىلگەنىن انىقتاۋعا ءمۇمكىندىك بەرەدى.
مۇعاءلىم مەن وقۋشى اراسىنداعى بايلانىس وقۋشىنىڭ ءوزىنە دەگەن سەءنىمءىن نىعايتادى. وقۋ بارىسىندا پىكىرىمەن ساناساتىنىنا، ماسەلەءنى شەشۋدە پىكىرلەرى ەسەپكە الىناتىندىعىنا كوزدەرىن جەتكىزەدى. وزىندىك ءبىلىم الۋ دەڭگەيىن انىقتايدى. بىرلەسىپ تالقىلاۋعا بولاتىن سۇراقتار اۋقىمىن كەڭەيتۋ، وقۋشىنىڭ مەكتەپ پەن وقۋعا دەگەن جاعىمدى كوزقاراسىن قالىپتاستىرادى. وقۋشىلاردىڭ وقۋ داعدىلارىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتۋ ءۇشىن ءتۇرلى ادەبيەتتەردەن، عالامتور كوزدەرىنەن شاعىن ءماءتىندەر الىنادى. ونى تالداۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلارىن جەءتىلدىرىپ، يگەرگەن بىلىمدەرىن ءومىردە قولدانۋعا ۇيرەتەمىز. فيزيكالىق قۇبىلىستاردى عىلىمي تىلدە بايانداۋعا جاتتىقتىرامىز.
مىسالى 7 - سىنىپتا «فيزيكالىق شامالار جانە ولشەمدەر» بولىمىندەگى «7. 1. 1. 1 فيزيكالىق قۇبىلىستار، فيزيكالىق شامالار جانە ءولشەم بىرلىكتەرگە مىسالدار كەلءتىرۋ» وقۋ ماقساتى بويىنشا قالىپتاستىرۋشى باعالاۋ ءجۇرگىزۋ ءۇشىن وقۋشىلارعا جەر تۋرالى شاعىن ءماتىن ۇسىنامىز. وقۋشىلار ءماتىندى وقىپ، ونداعى فيزيكالىق شامالار، قۇبىلىستار مەن ۇعىمداردى تابادى. مىسال رەتىندە قالىپتاستىرۋشى باعالاۋ ۇسىنامىز. ايتالىق، جەر – كۇن جۇيەسىندەگى كۇننەن ءارى قاراي ساناعاندا ءۇشىنءشى عالامشار ادامزاتتىڭ ءتىرشىلىك ەتەتىن بەسىگى. جەر ەلليپستىك (سوبىقشالى) وربيتا بويىمەن سەكۋندىنا 29، 765 كم جىلدامدىقپەن 149، 6 ملن كم ورتاشا قاشىقتىقتا 365، 24 ورتاشا كۇن تاۋلىگى ىشىندە كۇندى ءبىر رەت اينالىپ شىعادى. وقۋشىلاردىڭ ءبىلۋ جانە ءتۇءسىنۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان، قۇبىلىس، زات، دەنە، فيزيكالىق شامالار، ءولشەم بىرلىكتەرى بويىنشا ءتۇسىنىكتەرىن اجىراتا بىلۋگە ۇسىنعان وسىنداي ۇلگىدەگى تاپسىرمالار تەستىك تاپسىرمالارعا قاراعاندا، يگەرگەن بىلىمدەرىنىڭ جاتتاندى بولماي، قولدانبالى سيپاتتا بولۋىنا جاقسى ءمۇمكىندىك بەرەدى. قازىرگى زامان مەكتەپتەرىنىڭ ءتۇلەكتەرىنە جوعارى دارەجەدەگى قۇزىرەتتىلىككە يە بولۋ، ءوز بەتىمەن ءومىر ءسۇرۋ جانە كاسىبي شىعارماشىلىق تۇرعىدان دايىن بولۋ تالابى قاتاڭ قويىلادى. سوندىقتان تۇلەكتەرگە مەكتەپ قابىرعاسىندا العان داعدىلارى كەز كەلگەن جاعدايدا تابىستى بولۋعا كومەكتەسۋگە قىزمەت ەتۋى ءتيىس. زياتكەرلىك مەكتەپتەر تۇلەكتەرىنىڭ ادامي قۇندىلىقتارى جوعارى بولىپ، وزدەرىن ەلىنىڭ پاتريوتى رەءتىندە تانىتا بىلۋلەرى قاجەت.
ولار – ۇيلەسىمدى دامىعان، دەنى ساۋ، ءوزىن ءوزى دامىتۋعا جانە شىعارماشىلىققا ۇمتىلعان، سىن تۇرعىسىندا ويلايتىن جانە پروبلەمالاردى شەشە الاتىن ازاماتتار. ءححى عاسىردىڭ جاھاندانۋ جاعدايىندا وقۋشىلاردىڭ پروبلەمالاردى شەشۋدە، تالدامالىق، تانىمدىق داعدىلارىن دامىتۋ، سىني تۇرعىدا ءجانە شىعارماشىلىق ويلاۋىن، ءبىلىمدەءرىن ءوز بەتىنشە ۇيلەستىرە ءبىلۋىن ءجانە اقپاراتتىق كەڭىستىكتە باعدارلانۋىن دامىتۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. جوعارى سىنىپتا فيزيكا ءپانىن اعىلشىن تىلىندە شەتەلدىك ءارىپتەستەرىمىزبەن كوماندالىق وقىتۋ ارقىلى ىسكە اسىرامىز. بۇل بىزگە ءۇش تۇعىرلى ءتىل ساياساتىن جۇرگىزۋگە، وقۋشىلاردىڭ ءپانءدى وقىتۋداعى اكادەميالىق ءتىلءدى قولدانۋ داعدىلارىنا، لەكسيكا - تەرمينولوگيالىق ءتىركەستەردى قولدانۋداعى كەدەرگىلەرءدى جەڭۋىنە، وقۋشىلاردىڭ ءوزىندىك قابىلەتتىلىگىنىڭ جوعارى دەڭگەيىنە قول جەتكىزۋىنە جاعداي جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇگىنگى تاڭدا جوعارى ينتەللەكت وتە قۇندى.
سەبەبى، جاھاندانۋ جاعدايىندا مەملەكەءتىمىزدەگى يندۋستريانىڭ، ەكونوميكانىڭ العا جىلجۋى زياتكەر، شىعارماشىل ادامداردىڭ سانىنا بايلانىستى بولماق. ءتاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرى بيىك بولىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ وركەندەۋى ءبىزءدىڭ قازىرگى شاكىرتتەرىمىزدىڭ ءبىءلىم دارەجەسىنە بايلانىستى بولاتىنى تاعى انىق. سوندىقتان ۇستازدار قاۋىمى وقۋشىلاردىڭ ساپالى ءبىلىم الۋىنا، عىلىم جەتىستىكتەرىن مەڭگەرۋلەرىنە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسا بەرمەكپىز.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §36 دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت جانە ونىڭ بولىكتەرى
