InfoHub Logo

بۇگىنگى تاڭدا جوو-دارىندا ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋ وزەكتى ماسەلە بولىپ تۇر. ماسەلەن، تاريح ماماندىعى بويىنشا وقىپ جاتقان ماگيسترانتتار «عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ جانە جوسپارلاۋ» اتتى ءپاندى جاقسى مەڭگەرىپ، سونىڭ ىشىندە كەز كەلگەن تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگىن نەگىزدەۋگە، دەرەكتىك بازاسى مەن تاريحنامالىق نەگىزدەرىن اشا ءبىلۋ كەرەك. كوپ جاعدايدا ماگيسترلىك ديسسەرتاسيالار مازمۇنىندا تاريحناماعا ءۇستىرت قاراۋ  ورىن الىپ جاتادى. ال ارنايى تاريحنامالىق تالداۋعا باعىتتالعان ديسسەرتاسيادا تاريحنامانىڭ ورنى، ارينە، ودان دا ماڭىزدى. 
تاريحناما — تاريح عىلىمىنىڭ دامۋ تاريحى، ول عىلىمي باعىتتاردىڭ، مەكتەپتەردىڭ قاي عاسىردا پايدا بولدى جانە ارى قاراي دامىدى، نەمەسە بەلگىلى عىلىمي پروبلەما قاي كەزدەن باستاپ زەرتتەلە باستادى، عالىمدار وسى عىلىم سالاسى/تاقىرىپ بويىنشا قانداي ەڭبەكتەر جازدى، تۇجىرىمدامالار ۇسىندى – سونى زەرتتەيدى. «تاريحناما» (ورىسشا يستوريوگرافيا، اعىلشىنشا historiography) دەگەن اتاۋ ەڭ الدىمەن تاريح عىلىمىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىن، وزەكتى ماسەلەلەرىن قاراستىرادى. 
قازاقستاندىق بەلگىلى تاريحناماشى ورازگۇل حاسەن قىزى مۇحاتوۆا وسىدان جيىرما جىل بۇرىن، ياعني 1999 جىلى 8 قازاندا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى د.14 ا.01.26 ديسسەرتاسيالىق كەڭەس ماجىلىسىندە  «قازاقستانداعى اگرارلىق وزگەرىستەر تاريحناماسى (ءحىح - عاسىردىڭ سوڭى حح - عاسىر)» تاقىرىبىندا دوكتورلىق ديسسەرتاسيانى ءساتتى قورعاعان ەدى. سودان بەرگى ۋاقىتتا قازاقستان تاريحىنىڭ تاريحناماسى پروبلەمالارىن زەرتتەۋمەن اينالىسىپ كەلەدى. ۇستازعا 2003 جىلى ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى عىلىم كوميتەتىنىڭ جوعارعى اتتەستاسيالىق كوميسسياسى پروفەسسور اتاعىن بەردى.
بەلگىلى تاريحناماشىنىڭ تاريح عىلىمىنىڭ وسى سالاسىنان جاريالاعان ەڭبەكتەرىنىڭ سانى 250-دەن اسادى. سولاردىڭ اراسىندا «قازاقستانداعى حح عاسىردىڭ العاشقى ونجىلدىقتارىنداعى اگرارلىق رەفورمالار تاريحناماسى»، «قازاقستانداعى حح - عاسىردىڭ 20-90-جىلدارىنداعى اگرارلىق وزگەرىستەر تاريحناماسى»، «تاريحي جانە تاريحنامالىق دەرەكتەر» اتتى مونوگرافيالارى بار.  «ۇلى جىبەك جولىنىڭ توڭكەرىسكە دەيىنگى تاريحناماسى» اتتى عىلىمي ماقالاسى SCOPUS بازاسىنا ەنگەن جۋرنال بەتىنە جاريالانىپ، ءبىرقاتار شەتەلدىك جۋرنال رەداكسيالارىنىڭ نازارىنا اۋدارتتى. 
پروفەسسور و. مۇحاتوۆا «ءحىح-حح-عاسىرلارداعى قازاقستان تاريحناماسى»، «تاريحناما عىلىمى: تەوريالىق-مەتودولوگيالىق نەگىزدەرى جانە زەرتتەۋ ۇلگىلەر»، «قازاقستان تاريحىنىڭ تاريحناماسى»، «وتاندىق تاريحي ويدىڭ دامۋى» وقۋ قۇرالدارى «تاريح» ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الاتىن ستۋدەنتتەر مەن ماگيسترانتتار، تاريحناما پانىنەن ءدارىس بەرەتىن وقىتۋشىلار ءۇشىن قاجەتتى كىتاپقا اينالعان. 
ەنتۋزياست-پەداگوگ ستۋدەنتتەرگە «قازاقستان تاريحىنىڭ تاريحناماسى»، «شەتەلدەر تاريحىنىڭ تاريحناماسى» كۋرستارىنان ءدارىس وقىپ، سەمينار ساباقتارىن جۇرگىزدى.  2016 جىلى «قازاقستان تاريحىنىڭ تاريحناماسى» ءپانى بويىنشا بۇقارالىق جاپپاي اشىق ونلاين كۋرس (مووك) ءتۇسىرىپ، ءبىلىم الۋشىلارعا ۇسىندى. ماگيسترانتتار ءۇشىن «تاريحناما عىلىمىنىڭ تەوريالىق جانە مەتودولوگيالىق پروبلەمالارى» بازالىق جانە «تاريحنامالىق زەرتتەۋ مودەلدەرى» اتتى اۆتورلىق ارنايى  كۋرسىن  2008 جىلدان بەرى وقىپ كەلەدى. 2011 جىلى پروفەسسور و. مۇحاتوۆا رەسپۋبليكالىق «جوو ۇزدىك وقىتۋشى» مەملەكەتتىك گرانتىنىڭ يەگەرى اتاندى.
پروف. و.ح. مۇحاتوۆانىڭ ايتۋىنشا، تاريحناما ءار حالىقتىڭ تاريحي ويلاۋ جۇيەسىن، قابىلەتىن دە انىقتاۋعا كومەكتەسەدى. الەم حالىقتارىنىڭ تاريح جازۋ دوستۇرلەرى ءار ءتۇرلى.  جازباشا تاريحناما ءوز باستاۋىن اۋىزشا شەجىرە، تاريحي اڭىزداردان الادى. كونە زاماندا ءومىر سۇرگەن، «تاريحتىڭ اتالارى» گەرودوت پەن سىما سياننەن باستاپ كوپتەگەن تاريحشىلار اۋىزشا تاريحنامالىق داستۇرلەرگە سۇيەندى. قالاي بولسا دا، ءار حالىق، مەملەكەت ءوز تاريحىنداعى ەڭ جاقسى، جەڭىستى كەزەڭدەردى اشىپ كورسەتۋگە كۇش سالادى، سوندىقتان بەلگىلى ءبىر سۋبەكتيۆيزم بولادى. 
تاريحسىز حالىق جوق، سول سەبەپتى تاريحقا جۇگىنۋ ءار حالىق ءۇشىن رۋحاني قاجەتتىلىك كانا ەمەس، الەمدەگى ورنىن، بولاشاعىن باعدارلاۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن قۇرال. ال تاريحنامانىڭ مىندەتى تاريحتىڭ كالاي جازىلىپ جاتقانىن سارالاۋ، زەرتتەلگەن ماسەلەلەر مەن انىقتالماعان سۇراقتاردى ايقىنداۋ. جاس تاريحشىلار تاريحناماعا قۇرمەت كورسەتىپ، وزدەرى زەرتتەپ جاتقان تاقىرىپتارىنىڭ ءار كەزەڭدەگى تاريحنامالىق جاعدايىن جەتە ءبىلۋ كەرەك.