فيزيكا ءپانىن ۇلتتىق سالت - داستۇرمەن بايلانىستىرا وقىتۋ
فيزيكا ءپانىن ۇلتتىق سالت - داستۇرمەن بايلانىستىرا وقىتۋ.
مامبەتوۆا گۇلسىم مادەني قىزى
پاۆلودار وبلىسى، ەرتىس اۋدانى، №2 ەرتىس جوببم
بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەسى وقۋشىلارعا تەرەڭ دە ساپالى ءبىلىم بەرۋدىڭ تاسىلدەرىن قاراستىرۋ بولىپ تابىلادى. حالىق پەداگوگيكاسى حالقىمىزدىڭ جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدەگى ءبىلىمىنىڭ، بىلىكتىلىگىنىڭ، تاجىريبەلەرىنىڭ، تانىمدىق ارەكەتتەرىنىڭ، داعدىلارىنىڭ جيىنتىعىنان تۇراتىن پەداگوگيكالىق ۇلتتىق قازىنا. حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ نەگىزدەرىن فيزيكا ساباقتارىندا قولدانۋ - بىلىمدىلىك، دامىتۋشىلىق، تاربيەلىك ماقساتتارىن جۇزەگە اسىرىپ، وقۋشىنىڭ ومىرگە وزىندىك كوزقاراسىن، ءوزىن قورشاعان ورتاداعى ءار ءتۇرلى قوعامدىق وي - پىكىر، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى وقۋشى ساناسىندا بايلانىستىرا ءبىلۋ نەگىزىندە ۇلتتىق مادەنيەت پەن رۋحتى ساقتاۋعا تاربيەلەيتىن ۇدەرىس بولىپ تابىلادى.
قازاقتىڭ ادەت - عۇرىپ، سالت - ساناسىندا كەزدەسەتىن كەيبىر ەلەمەنتتەردى فيزيكا ساباعىندا قولدانۋعا بولادى. مىسالى:
وتقا تەمىر قايناتقان
پۇت بالعانى ويناتقان
نانشا يلەر تەمىردى
ۇستا بولار ما ەكەنسىڭ! -
دەگەن بەسىك جىرى مەن ولەڭ جولدارىندا جىلۋ قۇبىلىسىنا ءتان قايناۋ پروسەسى، تەمىردىڭ بالقۋى مەن بالعانىڭ كوتەرىلۋى كەزىندەگى دەنە ەنەرگياسىنىڭ ءبىر تۇردەن ەكىنشى تۇرگە اينالۋى، تەمىردى سوققان كەزدەگى دەنەنىڭ ءتۇرلى پىشىنگە كەلىپ، دەفورماسيالانۋى سياقتى كوپتەگەن فيزيكالىق قۇبىلىستار ايتىلادى.
ۇلتتىق قارۋ - جاراق - ساداقتى الاتىن بولساق، ساداقتىڭ اتىلۋ كەزىندەگى ءجىپتىڭ كەرىلۋى، سەرپىندىلىك كۇشىنىڭ پايدا بولۋى، دوعانىڭ ءيىلۋى، جەبەنىڭ ەكپىن الۋى تۋرالى مالىمەت بەرىلەدى. سونىمەن قاتار ەر ازاماتتارعا ءتان مەرگەندىكتىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرى مەن ەرجۇرەكتىلىگى دە باياندالادى. قازىرگى كەزدەگى ساداق اتۋ سپورتىنىڭ دامۋى تۋرالى مالىمەت بەرىلەدى.
8 سىنىپتا "جىلۋ وتكىزگىشتىك" تاقىرىبىن وقىتقاندا مالدىڭ، اڭنىڭ تەرىلەرىنەن تىككەن كيىمدەردىڭ جىلۋدى جاقسى ساقتايتىنىن بىلگەنىن، تۇلىپ، ىشىك، تىماق تىگىپ كيگەندىگىن ءتۇسىندىرۋ كەرەك. كيىز ۇيگە اق كيىز جاباتىنىن، نە سەبەپتى جازدا اق جاۋلىق، اق كيىم كيەتىنىن، قىستا قارا كيىم كيۋ، سونداي اق كيىز ءۇيدىڭ ىرگەسىن ءتۇرۋ، تۇندىگىن اشىپ قويۋ سياقتى ناقتى مىسالدار ارقىلى دالەلدەسە وقۋشىلاردىڭ ەسىندە ۇزاق ساقتالادى.
«كەبۋ جانە كوندەنساسيا» تاقىرىبىن وتكەندە مىناداي ماقال - ماتەلدەردى مىسال كەلتىرىپ، تالداتۋعا بولادى.
1. اۋزى كۇيگەن ۇرلەپ ىشەدى» ماقالىنىڭ تاربيەلىك ءمانى: جىبەرگەن قاتەڭدى ەكىنشى رەت بولدىرماۋ كەرەكتىگىن، ال قاتەڭنەن تيەسىلى قورىتىندى جاساي بىلۋگە مەڭزەيتىنىن، فيزيكالىق تۇرعىدان – ىستىق نارسەنى ۇرلەسەك سودان كەبۋ ءۇردىسى تەزدەتىلىپ، ناتيجەسىندە ونىڭ تەمپەراتۋراسىنىڭ تومەندەيتىنىن ۇسىنۋعا بولادى. بۇل فيزيكادا وقىپ ۇيرەنىلگەن كەبۋ قۇبىلىسىنا ابدەن ۇيلەسىپ جاتادى.
2. «ءدان سەبىلمەي استىق ونبەيدى، داريا بۋلانباي شىق تۇسپەيدى» ماقالىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن: ومىردەگى بارلىق قۇبىلىستار ءوزارا سەبەپ - سالدارلى بايلانىستا بولاتىندىعىنان بولسا، فيزيكالىق تۇرعىدان – استىندا دا، جەر بەتىندەگى سۋدىڭ تەمپەراتۋراسىنىڭ ارتۋىنان ول بۋلانىپ (كەبۋ) ال تەمپەراتۋرا تومەندەگەندە سۋ تامشىلارىنىڭ سۋىنىپ – كوندەنساسيالانۋىنان ىشكى ەنەرگيا كەمۋىنەن شىق پايدا بولاتىندىعىن تۇسىندىرەمىز.
3. «كۇن شىققان سوڭ سۋارعان سۋدى كۇن جۇتادى. كۇن باتقان سوڭ سۋارعان سۋدى جەر جۇتادى» ماقالىنىڭ تاربيەلىك ءمانى: ەگىستىكتىڭ تاڭەرتەڭ كۇن شىقپاي، نە كۇن باتا سۋارۋ كەرەكتىگى ايتىلادى. ال فيزيكالىق تۇرعىدان كۇن شىعىپ تۇرعاندا ەگىستىكتى سۋارسا، تەمپەراتۋرانىڭ جوعارىلاعانىنان كەبۋ ءۇردىسى جاقسى جۇرەدى. جەر تەز كەۋىپ قالادى، ال كەش باتا سۋارعاندا تەمپەراتۋرا تومەندەگەندىكتەن كەبۋ ءۇردىسى باياۋ جۇرەدى دە سۋ تولىعىمەن جەرگە ءسىڭىپ ۇلگەرەدى.
4. «وتتى ۇرلەگەن جاعادى، شىندىقتى ىزدەگەن تابادى». وتتى ۇرلەگەن كەزدە، وتقا جاڭا تازا اۋا كەلەدى، وت جاقسى جانادى.
5. «تەرەكتىڭ جانۋىندا ءمىن جوق، ءبىراق جىلۋىندا ءمان جوق». تەرەك جاقسى جانادى، ونىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى از بولعاندىقتان تەز جانىپ كەتەدى دە، جىلۋدى از بەرەدى.
6. «ازىقسىز ادام الىسقا بارمايدى». ادام ءار ۋاقىتتا ەنەرگيانى استان الادى، ەگەر تاماقتانباسا، ادامنىڭ ءال - اۋقاتى دا بولمايدى، سوندىقتان كۇندەلىكتى دۇرىس تاماقتانۋ قاجەت.
7. «توننىڭ جىلۋى تەرىسىنەن ەمەس - جۇنىنەن». توندى ادەتتە قويدىڭ، تۇيەنىڭ تەرىسىنەن يلەيدى، ال ءجۇننىڭ اراسىندا اۋا بولادى. اۋانىڭ جىلۋ وتكىزگىشتىگى ناشار، سوندىقتان تون ادامنىڭ جىلۋىن سىرتقا، ال سىرتقى سۋىقتى ادام دەنەسىنە ناشار وتكىزەدى.
8. «نان پىسكەنشە كۇلشە كۇيەدى». نەعۇرلىم قىزدىرىلعان دەنەنىڭ ماسساسى از بولسا، وعان سوعۇرلىم از جىلۋ كەرەك. تابا نان سالعاندا نان جۇقا بولسا، ءارى كىشى بولسا، ول كۇيىپ كەتپەۋ ءۇشىن وتتى از قالاۋ كەرەك.
وسىنداي ۇلتتىق تاربيەگە نەگىزدەلىپ جۇرگىزىلگەن جۇمىستار ارقىلى عاسىرلار بويى جيناقتالعان قۇندى تاجىريبەلەر مەن ءتالىمدى تاربيەنى، ادامگەرشىلىك قاعيدالارىن وقۋشىلار بويىنا ءسىڭىرۋدىڭ مۇمكىندىگى مول.
قورىتىندى
ءمۇعالىمنىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسپەن جاڭاشا جۇرگىزىلەتىن كۇردەلى جۇمىسى – فيزيكا پانىنە حالىقتىق، ۇلتتىق سالت - داستۇرلەردى، ۇلتتىق اتاۋلاردى، ۇلتتىق ءتىل ورنەكتەرىن، ۇلتتىق ويىنداردى كوپتەپ قولدانا ءبىلۋ. ساباقتى تارتىمدى، قىزىقتى وتكىزۋ ءمۇعالىمنىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسىنا، تالانتىنا، بىلىمىنە بايلانىستى. ەگەر ءمۇعالىم ساباقتا ءبىر تاقىرىپتى وقىتۋدا شاكىرتتەردى ويلاندىرۋعا، تاجىريبە جاساپ، وعان قورىتىندى جاساي بىلۋگە، سويلەسۋ مادەنيەتىن دامىتۋعا كوڭىل اۋدارسا، قازىرگى جەتكىنشەك جەتە بىلە بەرمەيتىن ۇعىم تۇسىنىگىن بۇگىنگى ومىرگە جاناستىرا كوڭىل اۋدارتسا، سول ارقىلى تانىمدىق ماقسات قويادى. عاسىرلار بويى كۇندەلىكتى تۇرمىستا قازاق حالقى فيزيكا ءىلىمىنىڭ اتاۋلارىن، سالتىن، ءداستۇرىن قولدانىپ كەلگەن، قولدانا بەرەدى
مامبەتوۆا گۇلسىم مادەني قىزى
پاۆلودار وبلىسى، ەرتىس اۋدانى، №2 ەرتىس جوببم
بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەسى وقۋشىلارعا تەرەڭ دە ساپالى ءبىلىم بەرۋدىڭ تاسىلدەرىن قاراستىرۋ بولىپ تابىلادى. حالىق پەداگوگيكاسى حالقىمىزدىڭ جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدەگى ءبىلىمىنىڭ، بىلىكتىلىگىنىڭ، تاجىريبەلەرىنىڭ، تانىمدىق ارەكەتتەرىنىڭ، داعدىلارىنىڭ جيىنتىعىنان تۇراتىن پەداگوگيكالىق ۇلتتىق قازىنا. حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ نەگىزدەرىن فيزيكا ساباقتارىندا قولدانۋ - بىلىمدىلىك، دامىتۋشىلىق، تاربيەلىك ماقساتتارىن جۇزەگە اسىرىپ، وقۋشىنىڭ ومىرگە وزىندىك كوزقاراسىن، ءوزىن قورشاعان ورتاداعى ءار ءتۇرلى قوعامدىق وي - پىكىر، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى وقۋشى ساناسىندا بايلانىستىرا ءبىلۋ نەگىزىندە ۇلتتىق مادەنيەت پەن رۋحتى ساقتاۋعا تاربيەلەيتىن ۇدەرىس بولىپ تابىلادى.
قازاقتىڭ ادەت - عۇرىپ، سالت - ساناسىندا كەزدەسەتىن كەيبىر ەلەمەنتتەردى فيزيكا ساباعىندا قولدانۋعا بولادى. مىسالى:
وتقا تەمىر قايناتقان
پۇت بالعانى ويناتقان
نانشا يلەر تەمىردى
ۇستا بولار ما ەكەنسىڭ! -
دەگەن بەسىك جىرى مەن ولەڭ جولدارىندا جىلۋ قۇبىلىسىنا ءتان قايناۋ پروسەسى، تەمىردىڭ بالقۋى مەن بالعانىڭ كوتەرىلۋى كەزىندەگى دەنە ەنەرگياسىنىڭ ءبىر تۇردەن ەكىنشى تۇرگە اينالۋى، تەمىردى سوققان كەزدەگى دەنەنىڭ ءتۇرلى پىشىنگە كەلىپ، دەفورماسيالانۋى سياقتى كوپتەگەن فيزيكالىق قۇبىلىستار ايتىلادى.
ۇلتتىق قارۋ - جاراق - ساداقتى الاتىن بولساق، ساداقتىڭ اتىلۋ كەزىندەگى ءجىپتىڭ كەرىلۋى، سەرپىندىلىك كۇشىنىڭ پايدا بولۋى، دوعانىڭ ءيىلۋى، جەبەنىڭ ەكپىن الۋى تۋرالى مالىمەت بەرىلەدى. سونىمەن قاتار ەر ازاماتتارعا ءتان مەرگەندىكتىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرى مەن ەرجۇرەكتىلىگى دە باياندالادى. قازىرگى كەزدەگى ساداق اتۋ سپورتىنىڭ دامۋى تۋرالى مالىمەت بەرىلەدى.
8 سىنىپتا "جىلۋ وتكىزگىشتىك" تاقىرىبىن وقىتقاندا مالدىڭ، اڭنىڭ تەرىلەرىنەن تىككەن كيىمدەردىڭ جىلۋدى جاقسى ساقتايتىنىن بىلگەنىن، تۇلىپ، ىشىك، تىماق تىگىپ كيگەندىگىن ءتۇسىندىرۋ كەرەك. كيىز ۇيگە اق كيىز جاباتىنىن، نە سەبەپتى جازدا اق جاۋلىق، اق كيىم كيەتىنىن، قىستا قارا كيىم كيۋ، سونداي اق كيىز ءۇيدىڭ ىرگەسىن ءتۇرۋ، تۇندىگىن اشىپ قويۋ سياقتى ناقتى مىسالدار ارقىلى دالەلدەسە وقۋشىلاردىڭ ەسىندە ۇزاق ساقتالادى.
«كەبۋ جانە كوندەنساسيا» تاقىرىبىن وتكەندە مىناداي ماقال - ماتەلدەردى مىسال كەلتىرىپ، تالداتۋعا بولادى.
1. اۋزى كۇيگەن ۇرلەپ ىشەدى» ماقالىنىڭ تاربيەلىك ءمانى: جىبەرگەن قاتەڭدى ەكىنشى رەت بولدىرماۋ كەرەكتىگىن، ال قاتەڭنەن تيەسىلى قورىتىندى جاساي بىلۋگە مەڭزەيتىنىن، فيزيكالىق تۇرعىدان – ىستىق نارسەنى ۇرلەسەك سودان كەبۋ ءۇردىسى تەزدەتىلىپ، ناتيجەسىندە ونىڭ تەمپەراتۋراسىنىڭ تومەندەيتىنىن ۇسىنۋعا بولادى. بۇل فيزيكادا وقىپ ۇيرەنىلگەن كەبۋ قۇبىلىسىنا ابدەن ۇيلەسىپ جاتادى.
2. «ءدان سەبىلمەي استىق ونبەيدى، داريا بۋلانباي شىق تۇسپەيدى» ماقالىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن: ومىردەگى بارلىق قۇبىلىستار ءوزارا سەبەپ - سالدارلى بايلانىستا بولاتىندىعىنان بولسا، فيزيكالىق تۇرعىدان – استىندا دا، جەر بەتىندەگى سۋدىڭ تەمپەراتۋراسىنىڭ ارتۋىنان ول بۋلانىپ (كەبۋ) ال تەمپەراتۋرا تومەندەگەندە سۋ تامشىلارىنىڭ سۋىنىپ – كوندەنساسيالانۋىنان ىشكى ەنەرگيا كەمۋىنەن شىق پايدا بولاتىندىعىن تۇسىندىرەمىز.
3. «كۇن شىققان سوڭ سۋارعان سۋدى كۇن جۇتادى. كۇن باتقان سوڭ سۋارعان سۋدى جەر جۇتادى» ماقالىنىڭ تاربيەلىك ءمانى: ەگىستىكتىڭ تاڭەرتەڭ كۇن شىقپاي، نە كۇن باتا سۋارۋ كەرەكتىگى ايتىلادى. ال فيزيكالىق تۇرعىدان كۇن شىعىپ تۇرعاندا ەگىستىكتى سۋارسا، تەمپەراتۋرانىڭ جوعارىلاعانىنان كەبۋ ءۇردىسى جاقسى جۇرەدى. جەر تەز كەۋىپ قالادى، ال كەش باتا سۋارعاندا تەمپەراتۋرا تومەندەگەندىكتەن كەبۋ ءۇردىسى باياۋ جۇرەدى دە سۋ تولىعىمەن جەرگە ءسىڭىپ ۇلگەرەدى.
4. «وتتى ۇرلەگەن جاعادى، شىندىقتى ىزدەگەن تابادى». وتتى ۇرلەگەن كەزدە، وتقا جاڭا تازا اۋا كەلەدى، وت جاقسى جانادى.
5. «تەرەكتىڭ جانۋىندا ءمىن جوق، ءبىراق جىلۋىندا ءمان جوق». تەرەك جاقسى جانادى، ونىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى از بولعاندىقتان تەز جانىپ كەتەدى دە، جىلۋدى از بەرەدى.
6. «ازىقسىز ادام الىسقا بارمايدى». ادام ءار ۋاقىتتا ەنەرگيانى استان الادى، ەگەر تاماقتانباسا، ادامنىڭ ءال - اۋقاتى دا بولمايدى، سوندىقتان كۇندەلىكتى دۇرىس تاماقتانۋ قاجەت.
7. «توننىڭ جىلۋى تەرىسىنەن ەمەس - جۇنىنەن». توندى ادەتتە قويدىڭ، تۇيەنىڭ تەرىسىنەن يلەيدى، ال ءجۇننىڭ اراسىندا اۋا بولادى. اۋانىڭ جىلۋ وتكىزگىشتىگى ناشار، سوندىقتان تون ادامنىڭ جىلۋىن سىرتقا، ال سىرتقى سۋىقتى ادام دەنەسىنە ناشار وتكىزەدى.
8. «نان پىسكەنشە كۇلشە كۇيەدى». نەعۇرلىم قىزدىرىلعان دەنەنىڭ ماسساسى از بولسا، وعان سوعۇرلىم از جىلۋ كەرەك. تابا نان سالعاندا نان جۇقا بولسا، ءارى كىشى بولسا، ول كۇيىپ كەتپەۋ ءۇشىن وتتى از قالاۋ كەرەك.
وسىنداي ۇلتتىق تاربيەگە نەگىزدەلىپ جۇرگىزىلگەن جۇمىستار ارقىلى عاسىرلار بويى جيناقتالعان قۇندى تاجىريبەلەر مەن ءتالىمدى تاربيەنى، ادامگەرشىلىك قاعيدالارىن وقۋشىلار بويىنا ءسىڭىرۋدىڭ مۇمكىندىگى مول.
قورىتىندى
ءمۇعالىمنىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسپەن جاڭاشا جۇرگىزىلەتىن كۇردەلى جۇمىسى – فيزيكا پانىنە حالىقتىق، ۇلتتىق سالت - داستۇرلەردى، ۇلتتىق اتاۋلاردى، ۇلتتىق ءتىل ورنەكتەرىن، ۇلتتىق ويىنداردى كوپتەپ قولدانا ءبىلۋ. ساباقتى تارتىمدى، قىزىقتى وتكىزۋ ءمۇعالىمنىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسىنا، تالانتىنا، بىلىمىنە بايلانىستى. ەگەر ءمۇعالىم ساباقتا ءبىر تاقىرىپتى وقىتۋدا شاكىرتتەردى ويلاندىرۋعا، تاجىريبە جاساپ، وعان قورىتىندى جاساي بىلۋگە، سويلەسۋ مادەنيەتىن دامىتۋعا كوڭىل اۋدارسا، قازىرگى جەتكىنشەك جەتە بىلە بەرمەيتىن ۇعىم تۇسىنىگىن بۇگىنگى ومىرگە جاناستىرا كوڭىل اۋدارتسا، سول ارقىلى تانىمدىق ماقسات قويادى. عاسىرلار بويى كۇندەلىكتى تۇرمىستا قازاق حالقى فيزيكا ءىلىمىنىڭ اتاۋلارىن، سالتىن، ءداستۇرىن قولدانىپ كەلگەن، قولدانا بەرەدى
You Might Also Like
-
تاربيە ساعاتىنىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلاردىڭ ساۋات اشۋ ءپانىن وقۋ بارىسىندا العان بىلىمدەرىن تياناقتاۋ.
-
1. «ءبىز ومىردە قانداي سىيلىق كۇتەمىز؟» ويىنى.
