عالامتوردىڭ پايداسى مەن زيانى
زەرتتەۋ تاقىرىبى: «عالامتوردىڭ پايداسى جانە زيانى»
1. كىرىسپە
1. 1. بۇكىلالەمدىك ورمەك – عالامتور.
ماقساتى: بۇل الەمدە عالامتوردى قولدانبايتىن ادام مىڭنىڭ بىرىندە عانا بولۋى مۇمكىن. بۇكىل دۇنيە جۇزىندەگى ادامداردىڭ 90%- عا جۋىعى عالامتوردى قولدانادى. ياعني عالامتوردىڭ ماڭىزى زور. عالامتورسىز ادام ءومىرىن ەلەستەتۋ وتە قيىن. كۇن وتكەن سايىن ادامدار عالامتورعا تاۋەلدى بولىپ بارادى. وسىلاردىڭ ءبارىن زەرتتەۋ، ءبىلۋ، ونى وزىمىزگە، كەلەشەك ۇرپاققا ونەگە ەتۋ، بۇگىنگى ءبىزدىڭ ۇرپاقتىڭ قاسيەتتى بورىشى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ.
مىندەتى: ماسەلەنى ايقىنداۋدىڭ زەرتتەۋ جۇيەسىن قۇرۋ
ءىى. زەرتتەۋ جۇمىسى تۋرالى تۇجىرىمىن ءبىلدىرۋ.
ءىىى. زەرتتەۋ نىسانى: تۇرمىستىق زاتتار، قولونەر بۇيىمدار
ءىV. جالپىلاۋ كەزەڭى: اۋداندىق، مەكتەپتەگى عالامتور جەلىسىمەن تۇراقتى
بايلانىس ورناتا وتىرىپ، قۇندى دەرەكتەر بازاسىن
جاساۋ. عىلىمي جوبا جۇمىسىن جازۋدىڭ
تەزيسىن دايىنداۋ. جيناقتالعان
ماتەريالداردى سارالاپ، ساراپتاۋ، قورىتۋ.
مەنىڭ ماقساتىم:
ءوزىمىز وقيتىن ينفورماتيكا پانىدەگى تانىمال «عالامتور» ۇعىمىنىڭ شىعۋ تاريحى 1957 جىلداردان باستالادى.
ينتەرنەت بۇكىل عالامدىق تور. ول بۇكىل الەمدەگى ميلليونداعان كومپيۋتەرلىك جەلىلەردى ءبىر - بىرىمەن بايلانىستىراتىن وراسان زور كومپيۋتەرلىك جەلى.
عالامتور ۇعىمى حح عاسىردىڭ اياعىندا پايدا بولسا دا، جۇردەك پويىزدىڭ جىلدامدىعىن ەسكە سالاتىنداي جەدەل قارقىنمەن كەڭ قانات جايىپ كەلەدى. ايگىلى ەر توستىك ەرتەگىسىندە توستىك جىل ساناپ ەمەس، اي ساناپ، كۇن ساناپ ءوسىپتى دەيتىن جەرى بولاتىن. سول ەر توستىكتىڭ ەر جەتۋى سياقتى دامىپ وتىرعان ءبىر سالا بولسا، ول - بۇكىلعالامدىق جەلى - عالامتور دەپ سانار ەدىم.
وسىناۋ جىلدار ىشىندە ءبىز عالامتوردان كوپتەگەن ماعلۇماتتار الدىق. بۇل عالامتوردى اشقان عالىمدار دا ەل تاريحىندا ەلەۋلى ءىز قالدىرعان ءىرى تۇلعالار بولدى. عالامتوردىڭ پايداسى مەن زيانىن زەرتتەۋ، ءبىلۋ، ونى وزىمىزگە بولاشاق جاستارعا ونەگە ەتۋ، وسى ەڭبەكتىڭ، ياعني زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ باستى ماقساتى دەپ بىلەمىن.
كىرىسپە
ولاي بولسا، ءبىز عالامتورعا قانشالىقتى تەرەڭ ۇڭىلسەك، قازىرگى جاعدايدى سوعۇرلىم جاقسى تۇسىنەتىن، بىلەتىن بولامىز. سونداي قاجەتتىلىكتىڭ ءبىرى – عالامتوردان پايدالى اقپاراتتاردى الۋ، ونى ومىردە قولدانۋ.
ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى ومىرىمىزگە بايلانىستى اقپاراتتاردى الۋداعى ماڭىزدى قۇرال ول - عالامتور. ادامزاتتىڭ ينتەلەكتۋالدىق ءومىرى ءۇشىن ول از ماعىنا بەرمەيدى. عالامتوردىڭ اقپاراتتىق قۋاتتى مۇمكىنشىلىگىن ءبىز ءالى تەرەڭىرەك ۇعىنا قويعان جوقپىز ال عالامتوردى قولدانۋ بارىسىندا بارلىق ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ايماعىندا ءقازىر كۇدىك تۋدىرمايدى. ءوز مۇمكىنشىلىگىندە عالامتور فيلوسوفيالىق ديسيپلينا جانە فيلوسوفيانىڭ عىلىمي جۇمىستارىن زەرتتەيدى. ماعان ۇسىنىلعان جەلىلىك رەسۋرستاردىڭ انىقتالعان فورماسىنىڭ مۇمكىندىكتەرى ءبىر بىرىمەن بايلانىستى. ولاردىڭ ورتالىعى عىلىمي رەسمي نەمەسە بەيرەسمي سايتتارى عىلىمي جانە وقىتۋ ۇيىمداردى بولىپ تابىلادى.
1957 جىلى كەڭەس وداعى جەردىڭ جاساندى سەرىگىن ۇشىرىپ، كوسموستىق كەڭىستىكتە ءبىرقاتار العا شىققان بولاتىن. بۇل ءوز كەزەگىندە اقش - دا ءبىرشاما الاڭداتۋشىلىق تۋدىرىپ، اقش قورعانىس مينيسترلىگى اقپاراتتى تاسىمالداۋدىڭ سەنىمدى جۇيەسىن قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. وسى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن اقش - تىڭ الدىڭعى قاتارلى جوبالاردى زەرتتەۋ اگەنتتىگى (ARPA) كومپيۋتەرلىك جەلى قۇرۋدى ۇسىندى. بۇل جەلىنى قۇرۋ ءىسى لوس-اندجەلەستەگى كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتى، ستەنفورد زەرتتەۋ ورتالىعى، يۋتا شتاتىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتى جانە سانتا-باربارا قالاسىنداعى كاليفورنيا شتاتىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە تاپسىرىلدى. كومپيۋتەرلىك جەلى ARPANET دەپ اتالىپ، 1969 جىلى اتالعان ءتورت عىلىم ورتالىقتارىن بىرىكتىردى، بارلىق جۇمىستاردى اقش قورعانىس مينيسترلىگى قارجىلاندىرىپ وتىردى. ARPANET جەلىسىنىڭ دامۋ قارقىنى وتە جىلدام بولدى، ونى ءار ءتۇرلى عىلىم سالاسىنداعى زەرتەۋشى - عالىمدار دا كەڭىنەن قولدانا باستادى.
ARPANET جەلىسىنىڭ العاشقى سەرۆەرى 1969 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە لوس - اندجەلەستەگى كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىندە ورناتىلدى. سەرۆەر رەتىندە ورناتىلعان «Honeywell 516» كومپيۋتەرىنىڭ وپەراتيۆتى جاد كولەمى نەبارى 12 كب بولاتىن.
1971 جىلى جەلى ارقىلى ەلەكتروندى پوچتا ءارتۇرلى حابارلامالار جىبەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن العاشقى كومپيۋتەرلىك باعدارلاما جاسالىپ، كەڭىنەن تارالا باستادى.
1973 جىلى بۇل جەلىگە ترانساتلانتيكالىق تەلەفون سىمى كومەگىمەن ۇلىبريتانيا جانە نورۆەگيانىڭ ۇيىمدارى قوسىلىپ، جەلى حالىقارالىق سيپاتقا يە بولدى.
1970 جىلدارى ينتەرنەت جەلىسى تەك ەلەكتروندى پوچتا ارقىلى اقپارات جىبەرۋ ءۇشىن عانا پايدالانىلدى. ءبىراق، ءبىر كەمشىلىگى ينتەرنەت جەلىسىنىڭ باسقا تەحنيكالىق ستاندارتتارعا نەگىزدەلگەن جەلىلەرمەن بايلانىس ورناتۋ مۇمكىنشىلىگى بولمادى.
1970 - جىلداردىڭ سوڭىندا مالىمەتتەردى تاسىمالداۋ ستاندارتتارى ۇلكەن قارقىنمەن تارالا باستادى.
1982 - 83 جىلدارى بۇلاردىڭ بارلىعى ءبىر ستاندارتقا كەلتىرىلدى. 1983 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە ARPANET جەلىسى NCP پروتوكولىنان TCP/IP پروتوكولىنا كوشىرىلدى. بۇل پروتوكول قازىرگى كەزگە دەيىن جەلىلەردى بىرىكتىرۋدە كەڭىنەن قولدانىلادى. 1983 جىلى ARPANET جەلىسىنە قاتىستى ايتىلاتىن «ينتەرنەت» تەرمينى پايدا بولدى.
1984 جىلى دومەندىك اتتار جۇيەسى (DNS) جاساپ شىعارىلدى.
1984 جىلى ARPANET جەلىسىننەن بولەك جاڭا جەلىلەر پايدا بولا باستادى. سولاردىڭ ءبىرى اقش ۇلتتىق عىلىمي قورى (NSF) ءوز ىشىنە كوپتەگەن شاعىن جەلىلەردى (سول ۋاقىتتاردا - اق تانىمال بولعان Usenet جانە Bitnet جەلىلەرىن قوسا) بىرىكتىرگەن ۋنيۆەرسيتەتارالىق اۋقىمدى NSFNet (|National Science Foundation Network) جەلىسىن قۇردى. بۇل جەلىنىڭ اقپارات تاسىمالداۋ قابىلەتى ARPANET جەلىسىنە قاراعاندا، ءبىرشاما ارتىق ەدى. ءبىر جىل ىشىندە بۇل جەلىگە 10 مىڭداي كومپيۋتەر قوسىلدى.
1988 جىلى Internet Relay Chat (IRC) پروتوكولى جاسالىپ، ينتەرنەتتە ناقتى ۋاقىتتا سويلەسۋ (چات) مۇمكىندىگى پايدا بولدى.
1989 جىلى ەۋروپادا، يادرولىق سىناقتار بويىنشا ەۋروپالىق كەڭەس (CERN) قابىرعالارىندا بۇكىلالەمدىك تور كونسەپسياسى پايدا بولدى. ونى ايگىلى اعىلشىن عالىمى تيم بەرنەرس - لي ۇسىندى، ول ەكى جىل ىشىندە HTTP پروتوكولىن، HTML ءتىلىن جانە URI يدەنتيفيكاتورلارىن ويلاپ تاپتى.
عالامتور - ينتەرنەت قازاق قوعامىنا ەنگەلى كوپ بولعان جوق. الەم تورلاسىپ ۇلگەردى از ۋاقىتتا. كەشەگى جاڭالىق جاڭالىق بولماي قالدى. بۇگىنگى جاڭالىق تا ەسكىرىپ ۇلگەرەدى سول زاماتتا. ءدال قازىرگى جاڭالىعىڭىز الدەكىمدەردىڭ الدەكىمدەردەن ەستىگەن اڭگىمەسى بولۋى مۇمكىن... افريكاداعى الدەبىر تايپا كوسەمىنىڭ ءولىمىن، امەريكاداعى گەيلەردىڭ شەرۋىن، اۋعانداعى ايەلدىڭ ايانىشتى ءحالىن، ءۇندىستانداعى جالاڭ اياق كەم - كەتىكتىڭ اۋىر تۇرمىسىن، اش - جالاڭاش بالالار تاعدىرىن دەر شاعىندا كورەسىز دە، كەلەسى نەسى بار ەكەن دەپ ەلەڭدەپ وتىرعانىڭ. جاقسىلىق ىزدەۋ كەمشىن، قانداي ءورت، اپات، قانقۇيلى ءىس بولدى ەكەن دەپ ەلەگىزەمىز كوبىمىز...
عالامتور... تۇتاسقان الەم. ورمەكشىنىڭ تورى دەرسىز. ەندى شىنايى سۇيىسپەنشىلىكتىڭ ورنىن، جىلتىرى مول ۆيرتۋالدى ماحاببات، شىنايى ارالاس - قۇرالاس دوستىقتىڭ ورنىن ۆيرتۋالدى سىيلاستىق باسىپ كەلەدى. تەك كوگىلدىر ساعىمدى عالامتورلاردىڭ ىشىندە سان مەن سيفرلاردىڭ، الدەبىر اتاۋلار مەن وزىڭە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن ەسىمدەردىڭ
عالامتور... ەسكى مەن جاڭانىڭ، وتكەن مەن بولاشاقتىڭ، قاتىگەزدىك پەن مەيىرىمنىڭ، بار مەن جوقتىڭ ميداي ارالاسقان ورتاسى. ءوز قاسىڭداعى وقيعاعا، ىسكە، ءتۇرلى تاعدىرعا نازار سالماۋىڭىز مۇمكىن، ءبىراق وزگە قيىرداعى قيلى تاعدىرعا كوز مونشاعىڭىزدى ۇزەسىز. ەڭ باستىسى قانداي اقپارات وقىساڭىز دا، سوعان ساي جاۋاپ قالدىرۋىڭىزعا، پىكىر بىلدىرۋگە قۇقىڭىز بار. ءسىز ساياساتتانۋشى، مادەنيەتتانۋشى، بولماسا فيلوسوف ياكي الدەبىر سالانىڭ عالىمى بولۋىڭىز شارت ەمەس، كوزقاراسىڭىز وزىڭىزگە، جازىڭىز، قالدىرىڭىز، شامىنا ءتيىڭىز، سىناڭىز، مىنەڭىز، العىس ايتىڭىز – ەرىك الدىڭىزداعى كومپيۋتەردىڭ پەرنە تاقتاسىنا باسىلعان ساۋساقتارىڭىزدا. تانىسىڭىزدان اجىراپ، تانىماسىڭىزدى جاقىن تۇتاتىن مەزگىل ءقازىر. يىرىمىنە ەسسىز ۇڭىلگەن كەيبىر جاندار ونىڭ تۇتقىنىنا دا اينالىپ ۇلگەرگەن. جالعىزدىق پەن كۇيزەلىستىڭ اساۋ تولقىندارىنا جۇتىلعاندار قانشاما؟ بۇيىعى، جاداۋ - جۇدەۋ... بۇل دا ءبىر وتپەلى كەزەڭ شىعار. جاماندىعىن ايتىپ تاۋىسا المايسىز، ال جاقسىلىعى دا ۇشان - تەڭىز. تەك سونى ورنىمەن پايدالانا بىلسەك، مۇمكىندىگىن بارىنشا ىقتياتپەن جۇزەگە اسىرىپ، ادامي قالپىمىزدى نىقتاپ، ءبىلىمىمىزدى اسىرۋعا جۇمساساق. اكادەميالىق كىتاپحانالاردىڭ ورنىن ينتەرنەت باسا المايدى. ءبىراق ونىڭ دا عىلىمي تەگەۋرىنى شەكسىز. تەك ازداعان مادەنيەت كەرەك... عالامتور مادەنيەتىن ەرتە يگەرمەۋ وزىمىزگە سىن. ينتەرنەتتىڭ يىرتپەگىنە ءتۇسىپ، بىلىققاندار مەن ىلىققانداردىڭ قارماعىن قاپقان ۇرپاقتى ساۋىقتىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق يممۋنيتەتتىڭ كۇشى جەتكىلىكتى بولۋى ءلازىم. ال وعان شامامىز جەتپەسە مىلقاۋ ۇرپاق پەن سوقىر جەتكىنشەك، كەرەڭ ءوسپىرىم قاۋلايدى. ءقازىر سول ءداۋىردىڭ باسى. بولۋ مەن بورداي توزۋدىڭ اراسى...
1. كىرىسپە
1. 1. بۇكىلالەمدىك ورمەك – عالامتور.
ماقساتى: بۇل الەمدە عالامتوردى قولدانبايتىن ادام مىڭنىڭ بىرىندە عانا بولۋى مۇمكىن. بۇكىل دۇنيە جۇزىندەگى ادامداردىڭ 90%- عا جۋىعى عالامتوردى قولدانادى. ياعني عالامتوردىڭ ماڭىزى زور. عالامتورسىز ادام ءومىرىن ەلەستەتۋ وتە قيىن. كۇن وتكەن سايىن ادامدار عالامتورعا تاۋەلدى بولىپ بارادى. وسىلاردىڭ ءبارىن زەرتتەۋ، ءبىلۋ، ونى وزىمىزگە، كەلەشەك ۇرپاققا ونەگە ەتۋ، بۇگىنگى ءبىزدىڭ ۇرپاقتىڭ قاسيەتتى بورىشى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ.
مىندەتى: ماسەلەنى ايقىنداۋدىڭ زەرتتەۋ جۇيەسىن قۇرۋ
ءىى. زەرتتەۋ جۇمىسى تۋرالى تۇجىرىمىن ءبىلدىرۋ.
ءىىى. زەرتتەۋ نىسانى: تۇرمىستىق زاتتار، قولونەر بۇيىمدار
ءىV. جالپىلاۋ كەزەڭى: اۋداندىق، مەكتەپتەگى عالامتور جەلىسىمەن تۇراقتى
بايلانىس ورناتا وتىرىپ، قۇندى دەرەكتەر بازاسىن
جاساۋ. عىلىمي جوبا جۇمىسىن جازۋدىڭ
تەزيسىن دايىنداۋ. جيناقتالعان
ماتەريالداردى سارالاپ، ساراپتاۋ، قورىتۋ.
مەنىڭ ماقساتىم:
ءوزىمىز وقيتىن ينفورماتيكا پانىدەگى تانىمال «عالامتور» ۇعىمىنىڭ شىعۋ تاريحى 1957 جىلداردان باستالادى.
ينتەرنەت بۇكىل عالامدىق تور. ول بۇكىل الەمدەگى ميلليونداعان كومپيۋتەرلىك جەلىلەردى ءبىر - بىرىمەن بايلانىستىراتىن وراسان زور كومپيۋتەرلىك جەلى.
عالامتور ۇعىمى حح عاسىردىڭ اياعىندا پايدا بولسا دا، جۇردەك پويىزدىڭ جىلدامدىعىن ەسكە سالاتىنداي جەدەل قارقىنمەن كەڭ قانات جايىپ كەلەدى. ايگىلى ەر توستىك ەرتەگىسىندە توستىك جىل ساناپ ەمەس، اي ساناپ، كۇن ساناپ ءوسىپتى دەيتىن جەرى بولاتىن. سول ەر توستىكتىڭ ەر جەتۋى سياقتى دامىپ وتىرعان ءبىر سالا بولسا، ول - بۇكىلعالامدىق جەلى - عالامتور دەپ سانار ەدىم.
وسىناۋ جىلدار ىشىندە ءبىز عالامتوردان كوپتەگەن ماعلۇماتتار الدىق. بۇل عالامتوردى اشقان عالىمدار دا ەل تاريحىندا ەلەۋلى ءىز قالدىرعان ءىرى تۇلعالار بولدى. عالامتوردىڭ پايداسى مەن زيانىن زەرتتەۋ، ءبىلۋ، ونى وزىمىزگە بولاشاق جاستارعا ونەگە ەتۋ، وسى ەڭبەكتىڭ، ياعني زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ باستى ماقساتى دەپ بىلەمىن.
كىرىسپە
ولاي بولسا، ءبىز عالامتورعا قانشالىقتى تەرەڭ ۇڭىلسەك، قازىرگى جاعدايدى سوعۇرلىم جاقسى تۇسىنەتىن، بىلەتىن بولامىز. سونداي قاجەتتىلىكتىڭ ءبىرى – عالامتوردان پايدالى اقپاراتتاردى الۋ، ونى ومىردە قولدانۋ.
ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى ومىرىمىزگە بايلانىستى اقپاراتتاردى الۋداعى ماڭىزدى قۇرال ول - عالامتور. ادامزاتتىڭ ينتەلەكتۋالدىق ءومىرى ءۇشىن ول از ماعىنا بەرمەيدى. عالامتوردىڭ اقپاراتتىق قۋاتتى مۇمكىنشىلىگىن ءبىز ءالى تەرەڭىرەك ۇعىنا قويعان جوقپىز ال عالامتوردى قولدانۋ بارىسىندا بارلىق ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ايماعىندا ءقازىر كۇدىك تۋدىرمايدى. ءوز مۇمكىنشىلىگىندە عالامتور فيلوسوفيالىق ديسيپلينا جانە فيلوسوفيانىڭ عىلىمي جۇمىستارىن زەرتتەيدى. ماعان ۇسىنىلعان جەلىلىك رەسۋرستاردىڭ انىقتالعان فورماسىنىڭ مۇمكىندىكتەرى ءبىر بىرىمەن بايلانىستى. ولاردىڭ ورتالىعى عىلىمي رەسمي نەمەسە بەيرەسمي سايتتارى عىلىمي جانە وقىتۋ ۇيىمداردى بولىپ تابىلادى.
1957 جىلى كەڭەس وداعى جەردىڭ جاساندى سەرىگىن ۇشىرىپ، كوسموستىق كەڭىستىكتە ءبىرقاتار العا شىققان بولاتىن. بۇل ءوز كەزەگىندە اقش - دا ءبىرشاما الاڭداتۋشىلىق تۋدىرىپ، اقش قورعانىس مينيسترلىگى اقپاراتتى تاسىمالداۋدىڭ سەنىمدى جۇيەسىن قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. وسى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن اقش - تىڭ الدىڭعى قاتارلى جوبالاردى زەرتتەۋ اگەنتتىگى (ARPA) كومپيۋتەرلىك جەلى قۇرۋدى ۇسىندى. بۇل جەلىنى قۇرۋ ءىسى لوس-اندجەلەستەگى كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتى، ستەنفورد زەرتتەۋ ورتالىعى، يۋتا شتاتىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتى جانە سانتا-باربارا قالاسىنداعى كاليفورنيا شتاتىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە تاپسىرىلدى. كومپيۋتەرلىك جەلى ARPANET دەپ اتالىپ، 1969 جىلى اتالعان ءتورت عىلىم ورتالىقتارىن بىرىكتىردى، بارلىق جۇمىستاردى اقش قورعانىس مينيسترلىگى قارجىلاندىرىپ وتىردى. ARPANET جەلىسىنىڭ دامۋ قارقىنى وتە جىلدام بولدى، ونى ءار ءتۇرلى عىلىم سالاسىنداعى زەرتەۋشى - عالىمدار دا كەڭىنەن قولدانا باستادى.
ARPANET جەلىسىنىڭ العاشقى سەرۆەرى 1969 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە لوس - اندجەلەستەگى كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىندە ورناتىلدى. سەرۆەر رەتىندە ورناتىلعان «Honeywell 516» كومپيۋتەرىنىڭ وپەراتيۆتى جاد كولەمى نەبارى 12 كب بولاتىن.
1971 جىلى جەلى ارقىلى ەلەكتروندى پوچتا ءارتۇرلى حابارلامالار جىبەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن العاشقى كومپيۋتەرلىك باعدارلاما جاسالىپ، كەڭىنەن تارالا باستادى.
1973 جىلى بۇل جەلىگە ترانساتلانتيكالىق تەلەفون سىمى كومەگىمەن ۇلىبريتانيا جانە نورۆەگيانىڭ ۇيىمدارى قوسىلىپ، جەلى حالىقارالىق سيپاتقا يە بولدى.
1970 جىلدارى ينتەرنەت جەلىسى تەك ەلەكتروندى پوچتا ارقىلى اقپارات جىبەرۋ ءۇشىن عانا پايدالانىلدى. ءبىراق، ءبىر كەمشىلىگى ينتەرنەت جەلىسىنىڭ باسقا تەحنيكالىق ستاندارتتارعا نەگىزدەلگەن جەلىلەرمەن بايلانىس ورناتۋ مۇمكىنشىلىگى بولمادى.
1970 - جىلداردىڭ سوڭىندا مالىمەتتەردى تاسىمالداۋ ستاندارتتارى ۇلكەن قارقىنمەن تارالا باستادى.
1982 - 83 جىلدارى بۇلاردىڭ بارلىعى ءبىر ستاندارتقا كەلتىرىلدى. 1983 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە ARPANET جەلىسى NCP پروتوكولىنان TCP/IP پروتوكولىنا كوشىرىلدى. بۇل پروتوكول قازىرگى كەزگە دەيىن جەلىلەردى بىرىكتىرۋدە كەڭىنەن قولدانىلادى. 1983 جىلى ARPANET جەلىسىنە قاتىستى ايتىلاتىن «ينتەرنەت» تەرمينى پايدا بولدى.
1984 جىلى دومەندىك اتتار جۇيەسى (DNS) جاساپ شىعارىلدى.
1984 جىلى ARPANET جەلىسىننەن بولەك جاڭا جەلىلەر پايدا بولا باستادى. سولاردىڭ ءبىرى اقش ۇلتتىق عىلىمي قورى (NSF) ءوز ىشىنە كوپتەگەن شاعىن جەلىلەردى (سول ۋاقىتتاردا - اق تانىمال بولعان Usenet جانە Bitnet جەلىلەرىن قوسا) بىرىكتىرگەن ۋنيۆەرسيتەتارالىق اۋقىمدى NSFNet (|National Science Foundation Network) جەلىسىن قۇردى. بۇل جەلىنىڭ اقپارات تاسىمالداۋ قابىلەتى ARPANET جەلىسىنە قاراعاندا، ءبىرشاما ارتىق ەدى. ءبىر جىل ىشىندە بۇل جەلىگە 10 مىڭداي كومپيۋتەر قوسىلدى.
1988 جىلى Internet Relay Chat (IRC) پروتوكولى جاسالىپ، ينتەرنەتتە ناقتى ۋاقىتتا سويلەسۋ (چات) مۇمكىندىگى پايدا بولدى.
1989 جىلى ەۋروپادا، يادرولىق سىناقتار بويىنشا ەۋروپالىق كەڭەس (CERN) قابىرعالارىندا بۇكىلالەمدىك تور كونسەپسياسى پايدا بولدى. ونى ايگىلى اعىلشىن عالىمى تيم بەرنەرس - لي ۇسىندى، ول ەكى جىل ىشىندە HTTP پروتوكولىن، HTML ءتىلىن جانە URI يدەنتيفيكاتورلارىن ويلاپ تاپتى.
عالامتور - ينتەرنەت قازاق قوعامىنا ەنگەلى كوپ بولعان جوق. الەم تورلاسىپ ۇلگەردى از ۋاقىتتا. كەشەگى جاڭالىق جاڭالىق بولماي قالدى. بۇگىنگى جاڭالىق تا ەسكىرىپ ۇلگەرەدى سول زاماتتا. ءدال قازىرگى جاڭالىعىڭىز الدەكىمدەردىڭ الدەكىمدەردەن ەستىگەن اڭگىمەسى بولۋى مۇمكىن... افريكاداعى الدەبىر تايپا كوسەمىنىڭ ءولىمىن، امەريكاداعى گەيلەردىڭ شەرۋىن، اۋعانداعى ايەلدىڭ ايانىشتى ءحالىن، ءۇندىستانداعى جالاڭ اياق كەم - كەتىكتىڭ اۋىر تۇرمىسىن، اش - جالاڭاش بالالار تاعدىرىن دەر شاعىندا كورەسىز دە، كەلەسى نەسى بار ەكەن دەپ ەلەڭدەپ وتىرعانىڭ. جاقسىلىق ىزدەۋ كەمشىن، قانداي ءورت، اپات، قانقۇيلى ءىس بولدى ەكەن دەپ ەلەگىزەمىز كوبىمىز...
عالامتور... تۇتاسقان الەم. ورمەكشىنىڭ تورى دەرسىز. ەندى شىنايى سۇيىسپەنشىلىكتىڭ ورنىن، جىلتىرى مول ۆيرتۋالدى ماحاببات، شىنايى ارالاس - قۇرالاس دوستىقتىڭ ورنىن ۆيرتۋالدى سىيلاستىق باسىپ كەلەدى. تەك كوگىلدىر ساعىمدى عالامتورلاردىڭ ىشىندە سان مەن سيفرلاردىڭ، الدەبىر اتاۋلار مەن وزىڭە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن ەسىمدەردىڭ
عالامتور... ەسكى مەن جاڭانىڭ، وتكەن مەن بولاشاقتىڭ، قاتىگەزدىك پەن مەيىرىمنىڭ، بار مەن جوقتىڭ ميداي ارالاسقان ورتاسى. ءوز قاسىڭداعى وقيعاعا، ىسكە، ءتۇرلى تاعدىرعا نازار سالماۋىڭىز مۇمكىن، ءبىراق وزگە قيىرداعى قيلى تاعدىرعا كوز مونشاعىڭىزدى ۇزەسىز. ەڭ باستىسى قانداي اقپارات وقىساڭىز دا، سوعان ساي جاۋاپ قالدىرۋىڭىزعا، پىكىر بىلدىرۋگە قۇقىڭىز بار. ءسىز ساياساتتانۋشى، مادەنيەتتانۋشى، بولماسا فيلوسوف ياكي الدەبىر سالانىڭ عالىمى بولۋىڭىز شارت ەمەس، كوزقاراسىڭىز وزىڭىزگە، جازىڭىز، قالدىرىڭىز، شامىنا ءتيىڭىز، سىناڭىز، مىنەڭىز، العىس ايتىڭىز – ەرىك الدىڭىزداعى كومپيۋتەردىڭ پەرنە تاقتاسىنا باسىلعان ساۋساقتارىڭىزدا. تانىسىڭىزدان اجىراپ، تانىماسىڭىزدى جاقىن تۇتاتىن مەزگىل ءقازىر. يىرىمىنە ەسسىز ۇڭىلگەن كەيبىر جاندار ونىڭ تۇتقىنىنا دا اينالىپ ۇلگەرگەن. جالعىزدىق پەن كۇيزەلىستىڭ اساۋ تولقىندارىنا جۇتىلعاندار قانشاما؟ بۇيىعى، جاداۋ - جۇدەۋ... بۇل دا ءبىر وتپەلى كەزەڭ شىعار. جاماندىعىن ايتىپ تاۋىسا المايسىز، ال جاقسىلىعى دا ۇشان - تەڭىز. تەك سونى ورنىمەن پايدالانا بىلسەك، مۇمكىندىگىن بارىنشا ىقتياتپەن جۇزەگە اسىرىپ، ادامي قالپىمىزدى نىقتاپ، ءبىلىمىمىزدى اسىرۋعا جۇمساساق. اكادەميالىق كىتاپحانالاردىڭ ورنىن ينتەرنەت باسا المايدى. ءبىراق ونىڭ دا عىلىمي تەگەۋرىنى شەكسىز. تەك ازداعان مادەنيەت كەرەك... عالامتور مادەنيەتىن ەرتە يگەرمەۋ وزىمىزگە سىن. ينتەرنەتتىڭ يىرتپەگىنە ءتۇسىپ، بىلىققاندار مەن ىلىققانداردىڭ قارماعىن قاپقان ۇرپاقتى ساۋىقتىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق يممۋنيتەتتىڭ كۇشى جەتكىلىكتى بولۋى ءلازىم. ال وعان شامامىز جەتپەسە مىلقاۋ ۇرپاق پەن سوقىر جەتكىنشەك، كەرەڭ ءوسپىرىم قاۋلايدى. ءقازىر سول ءداۋىردىڭ باسى. بولۋ مەن بورداي توزۋدىڭ اراسى...
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
