عىلىمي جوبا، قازاقتىڭ تەكتى اقىن - انا كەلىنى
تاقىرىبى: قازاقتىڭ تەكتى اقىن - انا كەلىنى
سەكسيا: «قازاقستاندىق 100 جاڭا ەسىم»
مازمۇنى
I. كىرىسپە.............................................................................................. 1 - 2
1. 1. ءومىربايانى........................................................................................... 3
II. نەگىزگى ءبولىم................................................................................... 3 - 5
2. 1. وتباسى – باقىت مەكەنى
2. 2. ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى....................................................... 4 - 5
ءىىى. قورىتىندى........................................................................................ 8 - 9
3. 1. اقىندىق ونەر – ءتاڭىردىڭ تارتۋى
ۇسىنىس................................................................................................. 9
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر.................................................... 10
اننوتاسيا
عىلىمي جوبانىڭ تاقىرىبى: «قازاقتىڭ تەكتى اقىن - انا كەلىنى»
عىلىمي جوبانىڭ ماقساتى: قازىرگى ۇرپاققا تاريحتا ەلەۋسىز قالعان انالاردى دارىپتەۋ.
عىلىمي جوبانىڭ مىندەتتەرى:
1. ءنازيرا قىدىرباي قىزىنىڭ ەڭبەكتەرىن زەرتتەۋ ماقساتىندا انالاردىڭ بالالارىنا دەگەن مەيىرىمىن كورسەتۋ.
2. ۇرپاقتارىنىڭ وسىنداي تاربيە نەگىزىندە قازىردە ءبىر - ءبىر وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى بولعانىن كورسەتۋ.
عىلىمي جوبانىڭ زەرتتەۋ نىسانى: №27 ورتا مەكتەپ
عىلىمي جوبانىڭ زەرتتەۋ ادىستەرى: 1. باقىلاۋ
2. زەرتتەۋ
3. تالداۋ
عىلىمي جوبانىڭ ناتيجەسى مەن قورىتىندىسى:
مەن بۇل عىلىمي جوبادا زەرتتەۋ بارىسىندا مىناداي ناتيجەنى بايقادىم:
1. انانىڭ بويىنداعى قاسيەتتەردىڭ ۇرپاقتارىنا دارۋى.
مەن ەگەمەندى قازاق ەلىمنىڭ جاس ۇلانىمىن. مەن وسىنداي قازاق ەلىنىڭ جاس ۇرپاعى بولعانىمدى ماقتانىش ەتەمىن. بىزدەر، جاس ۇلاندار، ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى بولاشاعىمىز. مەن سول سەبەپتى تاريحى تەرەڭدە جاتقان تاۋەلسىز ەلىمنىڭ تاريحىن، ءاربىر تۇلعاسىن قاستەرلەپ، قادىرلەيمىن.
«ۇلت ماقتانىشى ءبىزدىڭ بۇرىنعى وتكەن باتىر بابالارىمىز، داناگوي بيلەرىمىز بەن جىراۋلارىمىز عانا بولماۋعا ءتيىس. مەن بۇگىنگى زامانداستارىمىزدىڭ جەتىستىكتەرىنىڭ تاريحىنا دا نازار اۋدارۋدى ۇسىنامىن. بۇل يدەيانى «قازاقستانداعى 100 جاڭا ەسىم» جوباسى ارقىلى ىسكە اسىرعان ءجون.» - دەپ ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ 2017 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا جارىق كورگەن «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا ايتقان بولاتىن. بۇل دەگەنىمىز ەلىمىزدە ەڭبەكتەرى ەلەۋسىز قالعان تۇلعالاردى انىقتاپ، 100 جاڭا ەسىمنىڭ قاتارىنا قوسۋ دەگەن ءسوز. اينالامىزدا قانشاما ەڭبەكتەرى ەلەۋسىز قالعان «ەرەكشە تۇلعالار» بار. سولاردىڭ ءبىرى – ءوز بويلارىنداعى تالانتتارىن اشا الماي، بار جىگەرلەرىن ءوز ەلىنە ادال ۇرپاق تاربيەلەپ، مەيىرىمدى جار بولۋعا جۇمساعان انالار. مەن وسىنداي ونەرگە بەيىمى بار انالاردىڭ ءومىر جولدارىن زەرتتەۋدى دۇرىس دەپ ۇيعاردىم. جانە ءوز جۇمىسىمدى وسىنداي انالاردىڭ ءبىرى قىدىرباي قىزى ءنازيرا اجەگە ارنادىم. بۇل جۇمىسىمدى 3 باعىتتا جۇرگىزدىم.
كىرىسپە
تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ،
ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ،
دۇنيەگە ءسابي نارەستە كەلدى: بۇلدانىپ، جەر تەپكىلەپ جىلاپ كەلدى. ۇنىندە ىرعاق بار. “ىرعاق بار جەردە ولەڭ بار” (ماياكوۆسكيي). دەمەك، جاس ءسابي دۇنيەگە جىلاپ كەلگەن جوق، اندەتىپ، ولەڭ ايتىپ كەلدى. ەس جيىپ ۇلگىرمەگەن ءسابي نارەستەنىڭ ءوزى ولەڭ ايتقاسىن وزگەلەرگە نە جورىق، ەندى ەستيارلار ءان سالىپ، ءومىر ءتۇپ - تۇگەل ولەڭگە اينالدى دا كەتە باردى: الديلەۋ — ءان، الپەشتەۋ — ءان، ەر جەتكىزۋ — ءان، قىز ۇزاتۋ — ءان، كەلىن ءتۇسىرۋ — ءان… ءبىرى — بەسىك جىرى بولسا، ءبىرى — جار - جار، ءبىرى — بەت اشار…— ءبارى ءان. ول — ول ما، ادامنىڭ ءومىرى عانا ەمەس، ءولىمىنىڭ ءوزى ولەڭ: جوقتاۋ — ءان، ەپيتافيا — ولەڭ…
ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى
قيىننان قيىستىرار ەر داناسى، - دەپ ۇلى اباي اتامىز ايتقانداي ولەڭ شىعارۋ اۋىر جۇمىس. ولەڭدى ەكىنىڭ ءبىرى شىعارا المايدى.
وسىنداي اقىن اجەلەرىمىزدىڭ ءبىرى قىدىرباي قىزى ءنازيرا دوسماحان كەلىنى.
قىدىرباي قىزى ءنازيرا دوسماحان كەلىنى (1929 - 1995) - 1929 جىلى 18 - قىركۇيەكتە جالاعاش اۋدانى، جاڭاتالاپ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەندە ولەڭ جازىپ، اۋىل ساحناسىندا حالىق اندەرىن، بالقى بازاردىڭ تەرمە - تولعاۋلارىن ورىنداپ اينالاسىنا ونەرىمەن تانىمال بولعان. قيسسا - داستانداردى («كورع ۇلى»، «قىز جىبەك»، «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ»، «الپامىس»، «قوبلاندى»، بالقى بازاردىڭ جانە تۇرماعامبەت ىزتلەۋوۆتىڭ داستاندارىن ت. ب.) جاتقا بىلگەن.
ۇستازى ءابزالي ەگىزبايەۆتىڭ «دات» داستانىن ءوتىنىشى بويىنشا ءبىر تۇندە داپتەرگە كوشىرىپ بەرىپ، شىعارما ءماتىنىن ەسىندە ساقتاپ قالعان. سول تۋىندىنى ءجيى ورىنداپ بالالارىنا اڭگىمە قىلاتىن. (قىزى رايكۇل كوپ جىل وتكەن سوڭ «دات» داستانىن ورىس تىلىنە اۋدارعان).
بالقىدان شىققان شەشەن قارا دوستىڭ التىنشى ۇرپاعى. نەمەرە اعالارى باينياز جەلدىربايەۆ، مىرزاعالي اقجولوۆ – اتتارى وبلىسقا، رەسپۋبليكاعا بەلگىلى – ايتىسكەر اقىندار. وسى اعالارىنىڭ ولەڭ جازۋعا ۇلكەن ىقپالى بولعان. جەڭگەلەرىنىڭ قويعان اتى «جىراۋ قىز». ءنازيرا قىدىرباي قىزىنىڭ ومىربايانىمەن تەرەڭ تانىسۋ ءۇشىن ونىڭ ۇلكەن قىزى رابيعا اپايدان سۇحبات الدىم.
نەگىزگى ءبولىم
مەنىڭ عىلىمي جوبا تاقىرىبىم «قازاقتىڭ تەكتى اقىن - انا كەلىنى». بۇل تاقىرىپتى تاڭداعان سەبەبىم قىدىرباي قىزى ءنازيرا ولەڭ شىعارۋمەن قاتار، ءوز جۇمىسىنىڭ مامانى، ارتىندا قالعان ۇرپاقتارىنا جاقسى تاربيە بەرىپ، كەلىندىك مىندەتىن بۇلجىتپاي ورىنداعان.
مەن ءنازيرا اجە تۋرالى ءوزىمنىڭ سىنىپ جەتەكشىم ايدانا اپايدان ەڭ العاش ءبىلدىم. سول ساتتە مەن ول كىسىنى زەرتتەي باستادىم. وكىنىشكە وراي ول كىسى قايتىس بولعان. ءبىراق ونىڭ ارتىندا قالعان ۇرپاقتارى ماعان كومەكتەستى.
7 سىنىپ وقۋشىسى باعداتوۆا جازيرا
№27 مەكتەپتىڭ ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى فايزۋللايەۆا ايدانا حاميتبەك قىزى
عىلىمي جوبا، قازاقتىڭ تەكتى اقىن - انا كەلىنى. جۇكتەۋ
سەكسيا: «قازاقستاندىق 100 جاڭا ەسىم»
مازمۇنى
I. كىرىسپە.............................................................................................. 1 - 2
1. 1. ءومىربايانى........................................................................................... 3
II. نەگىزگى ءبولىم................................................................................... 3 - 5
2. 1. وتباسى – باقىت مەكەنى
2. 2. ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى....................................................... 4 - 5
ءىىى. قورىتىندى........................................................................................ 8 - 9
3. 1. اقىندىق ونەر – ءتاڭىردىڭ تارتۋى
ۇسىنىس................................................................................................. 9
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر.................................................... 10
اننوتاسيا
عىلىمي جوبانىڭ تاقىرىبى: «قازاقتىڭ تەكتى اقىن - انا كەلىنى»
عىلىمي جوبانىڭ ماقساتى: قازىرگى ۇرپاققا تاريحتا ەلەۋسىز قالعان انالاردى دارىپتەۋ.
عىلىمي جوبانىڭ مىندەتتەرى:
1. ءنازيرا قىدىرباي قىزىنىڭ ەڭبەكتەرىن زەرتتەۋ ماقساتىندا انالاردىڭ بالالارىنا دەگەن مەيىرىمىن كورسەتۋ.
2. ۇرپاقتارىنىڭ وسىنداي تاربيە نەگىزىندە قازىردە ءبىر - ءبىر وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى بولعانىن كورسەتۋ.
عىلىمي جوبانىڭ زەرتتەۋ نىسانى: №27 ورتا مەكتەپ
عىلىمي جوبانىڭ زەرتتەۋ ادىستەرى: 1. باقىلاۋ
2. زەرتتەۋ
3. تالداۋ
عىلىمي جوبانىڭ ناتيجەسى مەن قورىتىندىسى:
مەن بۇل عىلىمي جوبادا زەرتتەۋ بارىسىندا مىناداي ناتيجەنى بايقادىم:
1. انانىڭ بويىنداعى قاسيەتتەردىڭ ۇرپاقتارىنا دارۋى.
مەن ەگەمەندى قازاق ەلىمنىڭ جاس ۇلانىمىن. مەن وسىنداي قازاق ەلىنىڭ جاس ۇرپاعى بولعانىمدى ماقتانىش ەتەمىن. بىزدەر، جاس ۇلاندار، ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى بولاشاعىمىز. مەن سول سەبەپتى تاريحى تەرەڭدە جاتقان تاۋەلسىز ەلىمنىڭ تاريحىن، ءاربىر تۇلعاسىن قاستەرلەپ، قادىرلەيمىن.
«ۇلت ماقتانىشى ءبىزدىڭ بۇرىنعى وتكەن باتىر بابالارىمىز، داناگوي بيلەرىمىز بەن جىراۋلارىمىز عانا بولماۋعا ءتيىس. مەن بۇگىنگى زامانداستارىمىزدىڭ جەتىستىكتەرىنىڭ تاريحىنا دا نازار اۋدارۋدى ۇسىنامىن. بۇل يدەيانى «قازاقستانداعى 100 جاڭا ەسىم» جوباسى ارقىلى ىسكە اسىرعان ءجون.» - دەپ ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ 2017 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا جارىق كورگەن «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا ايتقان بولاتىن. بۇل دەگەنىمىز ەلىمىزدە ەڭبەكتەرى ەلەۋسىز قالعان تۇلعالاردى انىقتاپ، 100 جاڭا ەسىمنىڭ قاتارىنا قوسۋ دەگەن ءسوز. اينالامىزدا قانشاما ەڭبەكتەرى ەلەۋسىز قالعان «ەرەكشە تۇلعالار» بار. سولاردىڭ ءبىرى – ءوز بويلارىنداعى تالانتتارىن اشا الماي، بار جىگەرلەرىن ءوز ەلىنە ادال ۇرپاق تاربيەلەپ، مەيىرىمدى جار بولۋعا جۇمساعان انالار. مەن وسىنداي ونەرگە بەيىمى بار انالاردىڭ ءومىر جولدارىن زەرتتەۋدى دۇرىس دەپ ۇيعاردىم. جانە ءوز جۇمىسىمدى وسىنداي انالاردىڭ ءبىرى قىدىرباي قىزى ءنازيرا اجەگە ارنادىم. بۇل جۇمىسىمدى 3 باعىتتا جۇرگىزدىم.
كىرىسپە
تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ،
ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ،
دۇنيەگە ءسابي نارەستە كەلدى: بۇلدانىپ، جەر تەپكىلەپ جىلاپ كەلدى. ۇنىندە ىرعاق بار. “ىرعاق بار جەردە ولەڭ بار” (ماياكوۆسكيي). دەمەك، جاس ءسابي دۇنيەگە جىلاپ كەلگەن جوق، اندەتىپ، ولەڭ ايتىپ كەلدى. ەس جيىپ ۇلگىرمەگەن ءسابي نارەستەنىڭ ءوزى ولەڭ ايتقاسىن وزگەلەرگە نە جورىق، ەندى ەستيارلار ءان سالىپ، ءومىر ءتۇپ - تۇگەل ولەڭگە اينالدى دا كەتە باردى: الديلەۋ — ءان، الپەشتەۋ — ءان، ەر جەتكىزۋ — ءان، قىز ۇزاتۋ — ءان، كەلىن ءتۇسىرۋ — ءان… ءبىرى — بەسىك جىرى بولسا، ءبىرى — جار - جار، ءبىرى — بەت اشار…— ءبارى ءان. ول — ول ما، ادامنىڭ ءومىرى عانا ەمەس، ءولىمىنىڭ ءوزى ولەڭ: جوقتاۋ — ءان، ەپيتافيا — ولەڭ…
ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى
قيىننان قيىستىرار ەر داناسى، - دەپ ۇلى اباي اتامىز ايتقانداي ولەڭ شىعارۋ اۋىر جۇمىس. ولەڭدى ەكىنىڭ ءبىرى شىعارا المايدى.
وسىنداي اقىن اجەلەرىمىزدىڭ ءبىرى قىدىرباي قىزى ءنازيرا دوسماحان كەلىنى.
قىدىرباي قىزى ءنازيرا دوسماحان كەلىنى (1929 - 1995) - 1929 جىلى 18 - قىركۇيەكتە جالاعاش اۋدانى، جاڭاتالاپ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەندە ولەڭ جازىپ، اۋىل ساحناسىندا حالىق اندەرىن، بالقى بازاردىڭ تەرمە - تولعاۋلارىن ورىنداپ اينالاسىنا ونەرىمەن تانىمال بولعان. قيسسا - داستانداردى («كورع ۇلى»، «قىز جىبەك»، «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ»، «الپامىس»، «قوبلاندى»، بالقى بازاردىڭ جانە تۇرماعامبەت ىزتلەۋوۆتىڭ داستاندارىن ت. ب.) جاتقا بىلگەن.
ۇستازى ءابزالي ەگىزبايەۆتىڭ «دات» داستانىن ءوتىنىشى بويىنشا ءبىر تۇندە داپتەرگە كوشىرىپ بەرىپ، شىعارما ءماتىنىن ەسىندە ساقتاپ قالعان. سول تۋىندىنى ءجيى ورىنداپ بالالارىنا اڭگىمە قىلاتىن. (قىزى رايكۇل كوپ جىل وتكەن سوڭ «دات» داستانىن ورىس تىلىنە اۋدارعان).
بالقىدان شىققان شەشەن قارا دوستىڭ التىنشى ۇرپاعى. نەمەرە اعالارى باينياز جەلدىربايەۆ، مىرزاعالي اقجولوۆ – اتتارى وبلىسقا، رەسپۋبليكاعا بەلگىلى – ايتىسكەر اقىندار. وسى اعالارىنىڭ ولەڭ جازۋعا ۇلكەن ىقپالى بولعان. جەڭگەلەرىنىڭ قويعان اتى «جىراۋ قىز». ءنازيرا قىدىرباي قىزىنىڭ ومىربايانىمەن تەرەڭ تانىسۋ ءۇشىن ونىڭ ۇلكەن قىزى رابيعا اپايدان سۇحبات الدىم.
نەگىزگى ءبولىم
مەنىڭ عىلىمي جوبا تاقىرىبىم «قازاقتىڭ تەكتى اقىن - انا كەلىنى». بۇل تاقىرىپتى تاڭداعان سەبەبىم قىدىرباي قىزى ءنازيرا ولەڭ شىعارۋمەن قاتار، ءوز جۇمىسىنىڭ مامانى، ارتىندا قالعان ۇرپاقتارىنا جاقسى تاربيە بەرىپ، كەلىندىك مىندەتىن بۇلجىتپاي ورىنداعان.
مەن ءنازيرا اجە تۋرالى ءوزىمنىڭ سىنىپ جەتەكشىم ايدانا اپايدان ەڭ العاش ءبىلدىم. سول ساتتە مەن ول كىسىنى زەرتتەي باستادىم. وكىنىشكە وراي ول كىسى قايتىس بولعان. ءبىراق ونىڭ ارتىندا قالعان ۇرپاقتارى ماعان كومەكتەستى.
7 سىنىپ وقۋشىسى باعداتوۆا جازيرا
№27 مەكتەپتىڭ ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى فايزۋللايەۆا ايدانا حاميتبەك قىزى
عىلىمي جوبا، قازاقتىڭ تەكتى اقىن - انا كەلىنى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
