ءىنجۋ – مارجاننان بۇيىم توقۋ
كلاسس 7
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ءىنجۋ – مارجاننان بۇيىم توقۋ»
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ بيسەرمەن جۇمىس ىستەۋدەگى شەبەرلىگىن ارتتىرىپ، ءبىلىمىن جۇيەلەۋ.
1) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا بيسەر جونىندە تۇسىنىك بەرە وتىرىپ القا توقۋدى ۇيرەتۋ، شەبەرلىك دەڭگەيىن ارتتىرۋ ارقىلى اسەمدىك پەن سۇلۋلىقتى باعالاي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
2) دامىتۋشىلىق: قىز بالالاردى قولونەر ەڭبەگىنە قىزىقتىرا وتىرىپ، جۇمىس بارىسىندا وي - ورىستەرىن، ىسكەرلىكتەرىن، ىنتاسىن، ويلاۋ قابىلەتتەرىن، شەبەرلىكتەرىن، ساۋساق قيمىلدارىنىڭ ەپتىلىگىن دامىتۋ. 3) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى كوركەمدىك تانىمعا، جۇمىستى ورىنداۋ كەزىندە ۇقىپتىلىقپەن دالدىككە، جاسالاتىن بۇيىمعا ىقتيارلىقپەن قاراۋعا، ەڭبەكتى باعالاۋعا، ەڭبەك قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاي وتىرىپ، ءوزارا كومەك كورسەتە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق، ساراماندىق جۇمىس ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، تۇسىندىرمەلى ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، رەبۋس، ارىپتەر جازىلعان شەڭبەر. ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، تاريح، گەوگرافيا
ساباقتىڭ ءوتۋ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
II. وتكەن ساباقتى وزەكتىلەۋ.
III. بليس سۇراقتار.
IV. تىرەك – سىزبامەن جۇمىس
V. ويلى بولساڭ، تاۋىپ كور!
VI. ساراماندىق جۇمىس.
VII. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
VIII. ءۇي تاپسىرماسى.
IX. باعالاۋ
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. سىنىپپەن امانداسىپ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، بولمە تازالىعىن تەكسەرۋ، كەزەكشى تاعايىنداۋ.
II. وتكەن ساباقتى وزەكتىلەۋ.
1. ءبىز وتكەن ساباقتا قانداي بۇيىم جاسادىق؟ (بيسەردەن بىلەزىك)
2. ول بىلەزىگىمىز قالاي اتالادى؟ (گۇلتىزبەك)
3. گۇلتىزبەك قانداي بۇيىم؟ (4 كۇلتەلى گۇلدەن جانە ءبىر جاپىراكشادان تۇراتىن بۇيىم)
4. نەشە ايقىشتان نەمەسە تەحنولوگيالىق وپەراسيادان تۇرادى؟ (5 ايقىشتان)
5. گۇلتىزبەك نەشە ەلەمەنتتەن تۇرادى؟(قولدىڭ ولشەمىنە قاراي 9 - 10)
III. بليس سۇراقتار.
1. بيسەر دەگەنىمىز نە؟ (ول كىشكەنتاي ورتاسىندا تەسىگى بار شاريكتەر نەمەسە پلاستماسسادان، اينەكتەن جاسالعان ءتۇرلى ءتۇستى ۇساق مونشاقتار)
2. بيسەردىڭ وتانى؟ (ەجەلگى ەگيپەت)
3. «بيسەر» ءسوزى قاي تىلدەن شىققان؟ (اراب ءسوزى «بۋسرا»)
4. بۋسرا قانداي ماعىنانى بەرەدى؟ (جاساندى مارجان)
5. بيسەرلەر قۇرامىنا قاراي قالاي بولىنەدى؟(شىنىدان جانە مەتالدان جاسالعان)
6. بيسەرلەر وڭدەلۋىنە قاراي قالاي اتالادى؟ (تۇتاس بويالعان، شاڭداتىلعان، كۇڭگىرت نە قۇبىلمالى ءتۇستى)
7. بيسەردىڭ شىعۋ تاريحى نەگە بايلانىستى؟ (اينەكتىڭ شىعۋ تاريحىمەن تىكەلەي بايلانىستى)
8. اينەك دايىنداۋدىڭ ەڭ العاش قۇپياسىن اشقان ەل؟ (فينيكيا)
9. ستەكليارۋس قانداي سۋمونشاق؟ (ۇزىندىعى 3مم شىنى تۇتىكشە تارىزدەس سۋمونشاق تۇرلەرى)
10. ستەكليارۋستىڭ بيسەردەن ايىرماشىلىعى نەدە؟ (ول تۇتىكشە تارىزدەس قىرلى) 11. ەڭ العاش ستەكليارۋستى قاي ەل شىعاردى؟ (فرانسيا)
12. بيسەردى تۇرىنە قاراپ قالاي بولەدى؟ (قاراپايىم جاي بيسەر، ستەكليارۋس، رۋبكا، بوگەم جانە شارلوت)
13. بيسەرمەن توقۋدا قانداي جىپتەر قولدانىلادى؟ (لاۆسان، لەسكا – قارماق ءجىپ جانە مىس سىم)
IV. تىرەك – سىزبامەن جۇمىس.
V. ويلى بولساڭ، تاۋىپ كور!
شەڭبەردەگى اداسقان ارىپتەر. بۇل ويىندا شەڭبەر بويىنداعى ارىپتەردى ەكى ارىپتەن تاستاپ، رەتىمەن وقۋ ارقىلى جاسىرىلعان ماقال – ماتەلدى تاپ («تۇيمەنىڭ ءجىپسىز كۇنى جوق») ويىن ت ارىپىنەن باستالادى.
VI. ساراماندىق جۇمىس. ءىنجۋ – مارجاننان القا توقۋ.
1. ەڭبەك قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى. جۇمباقتىڭ جاۋابىن شەشىپ جاۋاپقا ساي قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ايت. 1) بار ەكەن دۇنيەدە جالعىز كوزدى، سول كوزبەن دۇنيەنىڭ ءبارىن كەزدى. الەمدى ون سەگىز مىڭ كيىندىرىپ، دۇنيەدەن جاپ – جالاڭاش ءوزى بەزدى (ينە) - ينەنى اۋزىڭا سالما! - كيىمىڭە تۇيرەمە! - توت باسقان ينەنى قولدانبا!
2) ەكى سەمسەر ايقاسقان، وقتا – تەكتە شايقاسقان (قايشى) - قايشىنى لاقتىرما، سەرمەمە! - قايشىنىڭ اشاسىن اشىق تاستاما!
3) «ەستىرتپە»، - دەپ ينە ءجىپتىڭ كۇڭكىلىن، بۇتىندەيدى قاعاز كىتاپ جىرتىعىن (جەلىم) – جەلىممەن جۇمىس كەزىندە پارتانىڭ بەتىنە توسەنىگ توسە – جەلىمدى اۋزىڭا، كوزىڭە تيگىزبە
4) جۇرگەن سايىن جۇيرىگىم، قىسقارتادى قۇيرىعىن (ءجىپ) – ينە ءجىبىن تىسپەن ۇزۋگە بولمايدى! – ينەنى ءجىپسىز تاستاما!
5) قيمىلداسا قوس شەبەر، قىراۋ – قىراۋ ءىس ونەر (قول) – ينەمەن جۇمىس كەزىندە قولدى جاراقاتتاپ الماۋ ءۇشىن ويماق كيگەن دۇرىس!
2. قاجەتتى قۇرال – سايماندار: №10 جانە №11 دوڭگەلەك فورماداعى ءتۇرلى ءتۇستى بيسەرلەر، ستەكليارۋس، لەسكا ءجىبى، قايشى، ينە، ءجىپ جانە شۆەنزى.
3. تەوريانى اشۋ.
القا ەرتەدە تاۋ ءحرۋستالى مەن اقىق تاستاردان دايارلانعان. القا نەوليت داۋىرىندە تاستان جانە سۇيەكتەن، قولا داۋىرىندە مەتالدان جاسالعان. القا مويىنعا تاعىلاتىن ساندىك بۇيىم، ونىڭ فورماسى ۇساق جانە ءىرى بولادى. ۇساق مونشاقتارمەن ەجەلگى ەگيپەت فاراوندارىنىڭ كيىمدەرىن ساندەگەن. بۇدان جۇزدەگەن جىلدار بۇرىن كوشپەلى سارماتتار مەن ساقتار ءىنجۋ – مارجانمەن اشەكەيلەنگەن كيىمدەر كيگەن. ۋاقىت وتە كەلە شىعىس حالىقتارىنا، افريكاعا، يندياعا، امەريكاعا، تىنىق مۇحيت ارالدارىمەن ەۋروپاعا ازياعا تاراعان. مونشاقتىڭ ءار حالىقتا اتاۋى ءار قالاي بولعان. ينديادا – حار، كۋبادا – كويار، ەفيوپيادا – چالە، انگولادا – ميسسانگا، بولگاريا، رۋمىنيا، مولداۆيادا – گاردانا، پريبالتيكادا – كارولينەس، وزبەكستاندا – زەبيگاردان، روسسيادا – وجەرەلي، سەپوچكي، گايتانى دەپ، قازاق، قىرعىزدا – القا، مونشاق، ءىنجى - مارجان دەپ اتاعان. شىنىدان بيسەر ءوندىرۋ كاسىپشىلىگى ەۋرواپادا العاش ۆەنەسيا، گەرمانيا، ۆيزانتيادا دامىدى. ۆەنەسيا ءوندىرىس ورتالىعى مۋرانو ارالىعىندا كادىمگى اينا، ءىرى مونشاقتار ءىنجۋ مارجاندار ءوندىردى. اسىرەسە بيسەر ءوندىرۋ ءىسى ول ەلدەرگە وتە زور بايلىق اكەلدى. ۆەنەسيادا بيسەر ءوندىرۋ ءادىسىن ەشبىر مەملەكەتكە جاريا ەتپەي وتە قۇپيا ۇستادى. شىنى مونشاق جاسايتىن شەبەرلەردى قاتاڭ ۇستاپ، ولاردى ەشكىممەن ارالاستىرمادى. قۇپيانى جاريالاعان ادام ءولىم جازاسىنا كەسىلەتىن بولعان. باسقا مەملەكەتتەردە باسەكەلەستەرى بولماۋىن قالادى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ءىنجۋ – مارجاننان بۇيىم توقۋ»
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ بيسەرمەن جۇمىس ىستەۋدەگى شەبەرلىگىن ارتتىرىپ، ءبىلىمىن جۇيەلەۋ.
1) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا بيسەر جونىندە تۇسىنىك بەرە وتىرىپ القا توقۋدى ۇيرەتۋ، شەبەرلىك دەڭگەيىن ارتتىرۋ ارقىلى اسەمدىك پەن سۇلۋلىقتى باعالاي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
2) دامىتۋشىلىق: قىز بالالاردى قولونەر ەڭبەگىنە قىزىقتىرا وتىرىپ، جۇمىس بارىسىندا وي - ورىستەرىن، ىسكەرلىكتەرىن، ىنتاسىن، ويلاۋ قابىلەتتەرىن، شەبەرلىكتەرىن، ساۋساق قيمىلدارىنىڭ ەپتىلىگىن دامىتۋ. 3) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى كوركەمدىك تانىمعا، جۇمىستى ورىنداۋ كەزىندە ۇقىپتىلىقپەن دالدىككە، جاسالاتىن بۇيىمعا ىقتيارلىقپەن قاراۋعا، ەڭبەكتى باعالاۋعا، ەڭبەك قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاي وتىرىپ، ءوزارا كومەك كورسەتە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق، ساراماندىق جۇمىس ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، تۇسىندىرمەلى ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، رەبۋس، ارىپتەر جازىلعان شەڭبەر. ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، تاريح، گەوگرافيا
ساباقتىڭ ءوتۋ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
II. وتكەن ساباقتى وزەكتىلەۋ.
III. بليس سۇراقتار.
IV. تىرەك – سىزبامەن جۇمىس
V. ويلى بولساڭ، تاۋىپ كور!
VI. ساراماندىق جۇمىس.
VII. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
VIII. ءۇي تاپسىرماسى.
IX. باعالاۋ
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. سىنىپپەن امانداسىپ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، بولمە تازالىعىن تەكسەرۋ، كەزەكشى تاعايىنداۋ.
II. وتكەن ساباقتى وزەكتىلەۋ.
1. ءبىز وتكەن ساباقتا قانداي بۇيىم جاسادىق؟ (بيسەردەن بىلەزىك)
2. ول بىلەزىگىمىز قالاي اتالادى؟ (گۇلتىزبەك)
3. گۇلتىزبەك قانداي بۇيىم؟ (4 كۇلتەلى گۇلدەن جانە ءبىر جاپىراكشادان تۇراتىن بۇيىم)
4. نەشە ايقىشتان نەمەسە تەحنولوگيالىق وپەراسيادان تۇرادى؟ (5 ايقىشتان)
5. گۇلتىزبەك نەشە ەلەمەنتتەن تۇرادى؟(قولدىڭ ولشەمىنە قاراي 9 - 10)
III. بليس سۇراقتار.
1. بيسەر دەگەنىمىز نە؟ (ول كىشكەنتاي ورتاسىندا تەسىگى بار شاريكتەر نەمەسە پلاستماسسادان، اينەكتەن جاسالعان ءتۇرلى ءتۇستى ۇساق مونشاقتار)
2. بيسەردىڭ وتانى؟ (ەجەلگى ەگيپەت)
3. «بيسەر» ءسوزى قاي تىلدەن شىققان؟ (اراب ءسوزى «بۋسرا»)
4. بۋسرا قانداي ماعىنانى بەرەدى؟ (جاساندى مارجان)
5. بيسەرلەر قۇرامىنا قاراي قالاي بولىنەدى؟(شىنىدان جانە مەتالدان جاسالعان)
6. بيسەرلەر وڭدەلۋىنە قاراي قالاي اتالادى؟ (تۇتاس بويالعان، شاڭداتىلعان، كۇڭگىرت نە قۇبىلمالى ءتۇستى)
7. بيسەردىڭ شىعۋ تاريحى نەگە بايلانىستى؟ (اينەكتىڭ شىعۋ تاريحىمەن تىكەلەي بايلانىستى)
8. اينەك دايىنداۋدىڭ ەڭ العاش قۇپياسىن اشقان ەل؟ (فينيكيا)
9. ستەكليارۋس قانداي سۋمونشاق؟ (ۇزىندىعى 3مم شىنى تۇتىكشە تارىزدەس سۋمونشاق تۇرلەرى)
10. ستەكليارۋستىڭ بيسەردەن ايىرماشىلىعى نەدە؟ (ول تۇتىكشە تارىزدەس قىرلى) 11. ەڭ العاش ستەكليارۋستى قاي ەل شىعاردى؟ (فرانسيا)
12. بيسەردى تۇرىنە قاراپ قالاي بولەدى؟ (قاراپايىم جاي بيسەر، ستەكليارۋس، رۋبكا، بوگەم جانە شارلوت)
13. بيسەرمەن توقۋدا قانداي جىپتەر قولدانىلادى؟ (لاۆسان، لەسكا – قارماق ءجىپ جانە مىس سىم)
IV. تىرەك – سىزبامەن جۇمىس.
V. ويلى بولساڭ، تاۋىپ كور!
شەڭبەردەگى اداسقان ارىپتەر. بۇل ويىندا شەڭبەر بويىنداعى ارىپتەردى ەكى ارىپتەن تاستاپ، رەتىمەن وقۋ ارقىلى جاسىرىلعان ماقال – ماتەلدى تاپ («تۇيمەنىڭ ءجىپسىز كۇنى جوق») ويىن ت ارىپىنەن باستالادى.
VI. ساراماندىق جۇمىس. ءىنجۋ – مارجاننان القا توقۋ.
1. ەڭبەك قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى. جۇمباقتىڭ جاۋابىن شەشىپ جاۋاپقا ساي قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ايت. 1) بار ەكەن دۇنيەدە جالعىز كوزدى، سول كوزبەن دۇنيەنىڭ ءبارىن كەزدى. الەمدى ون سەگىز مىڭ كيىندىرىپ، دۇنيەدەن جاپ – جالاڭاش ءوزى بەزدى (ينە) - ينەنى اۋزىڭا سالما! - كيىمىڭە تۇيرەمە! - توت باسقان ينەنى قولدانبا!
2) ەكى سەمسەر ايقاسقان، وقتا – تەكتە شايقاسقان (قايشى) - قايشىنى لاقتىرما، سەرمەمە! - قايشىنىڭ اشاسىن اشىق تاستاما!
3) «ەستىرتپە»، - دەپ ينە ءجىپتىڭ كۇڭكىلىن، بۇتىندەيدى قاعاز كىتاپ جىرتىعىن (جەلىم) – جەلىممەن جۇمىس كەزىندە پارتانىڭ بەتىنە توسەنىگ توسە – جەلىمدى اۋزىڭا، كوزىڭە تيگىزبە
4) جۇرگەن سايىن جۇيرىگىم، قىسقارتادى قۇيرىعىن (ءجىپ) – ينە ءجىبىن تىسپەن ۇزۋگە بولمايدى! – ينەنى ءجىپسىز تاستاما!
5) قيمىلداسا قوس شەبەر، قىراۋ – قىراۋ ءىس ونەر (قول) – ينەمەن جۇمىس كەزىندە قولدى جاراقاتتاپ الماۋ ءۇشىن ويماق كيگەن دۇرىس!
2. قاجەتتى قۇرال – سايماندار: №10 جانە №11 دوڭگەلەك فورماداعى ءتۇرلى ءتۇستى بيسەرلەر، ستەكليارۋس، لەسكا ءجىبى، قايشى، ينە، ءجىپ جانە شۆەنزى.
3. تەوريانى اشۋ.
القا ەرتەدە تاۋ ءحرۋستالى مەن اقىق تاستاردان دايارلانعان. القا نەوليت داۋىرىندە تاستان جانە سۇيەكتەن، قولا داۋىرىندە مەتالدان جاسالعان. القا مويىنعا تاعىلاتىن ساندىك بۇيىم، ونىڭ فورماسى ۇساق جانە ءىرى بولادى. ۇساق مونشاقتارمەن ەجەلگى ەگيپەت فاراوندارىنىڭ كيىمدەرىن ساندەگەن. بۇدان جۇزدەگەن جىلدار بۇرىن كوشپەلى سارماتتار مەن ساقتار ءىنجۋ – مارجانمەن اشەكەيلەنگەن كيىمدەر كيگەن. ۋاقىت وتە كەلە شىعىس حالىقتارىنا، افريكاعا، يندياعا، امەريكاعا، تىنىق مۇحيت ارالدارىمەن ەۋروپاعا ازياعا تاراعان. مونشاقتىڭ ءار حالىقتا اتاۋى ءار قالاي بولعان. ينديادا – حار، كۋبادا – كويار، ەفيوپيادا – چالە، انگولادا – ميسسانگا، بولگاريا، رۋمىنيا، مولداۆيادا – گاردانا، پريبالتيكادا – كارولينەس، وزبەكستاندا – زەبيگاردان، روسسيادا – وجەرەلي، سەپوچكي، گايتانى دەپ، قازاق، قىرعىزدا – القا، مونشاق، ءىنجى - مارجان دەپ اتاعان. شىنىدان بيسەر ءوندىرۋ كاسىپشىلىگى ەۋرواپادا العاش ۆەنەسيا، گەرمانيا، ۆيزانتيادا دامىدى. ۆەنەسيا ءوندىرىس ورتالىعى مۋرانو ارالىعىندا كادىمگى اينا، ءىرى مونشاقتار ءىنجۋ مارجاندار ءوندىردى. اسىرەسە بيسەر ءوندىرۋ ءىسى ول ەلدەرگە وتە زور بايلىق اكەلدى. ۆەنەسيادا بيسەر ءوندىرۋ ءادىسىن ەشبىر مەملەكەتكە جاريا ەتپەي وتە قۇپيا ۇستادى. شىنى مونشاق جاسايتىن شەبەرلەردى قاتاڭ ۇستاپ، ولاردى ەشكىممەن ارالاستىرمادى. قۇپيانى جاريالاعان ادام ءولىم جازاسىنا كەسىلەتىن بولعان. باسقا مەملەكەتتەردە باسەكەلەستەرى بولماۋىن قالادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
