InfoHub Logo

ىقىلاس دۇكەن ۇلى (1843-1916) — قازاقتىڭ ايگىلى كۇيشى قوبىزشىسى. تۋىپ وسكەن جەرى قاراعاندى وبلىسىنىڭ جاڭاارقا اۋدانى، مۇڭلى قۋلى تاۋلارىنىڭ ەتەگى. توپىراق بۇيىرعان جەرى جامبىل وبلىسىنىڭ سارىسۋ اۋدانىنا قاراستى شۋ وزەنىنىڭ بويىنداعى قۋارال دەگەن جەر. شىققان تەگى كىشى ءجۇز جەتىرۋ ىشىندەگى تاما رۋىنان، ونىڭ ىشىندە جوگى بۇتاعىنان.

ىقىلاستىڭ وسكەن ورتاسىندا كۇيشىلىك ونەر ايرىقشا اسپەتتەلەتىن داستۇرگە اينالىپ، داۋلەسكەر كۇيشىلەردىڭ قالىڭ شوعىرى قالىپتاسقان. تاتتىمبەت، توقا، دايراباي، قىزداربەك، يتاياق، ءابدي سياقتى كۇيشىلەردىڭ ىقىلاس ءبىرىنىڭ داڭقىن ەستىپ، كۇيىن قۇلاعىنا قۇيىپ وسسە، كەلەسىسىنىڭ كوزىن كورىپ، قادىرلەس سىيلاس بولعان. بۇل ورتادا باعزىدان جەتكەن تەرىس بۇراۋ كۇيلەرى ۇشتالىپ، ءورىسىن ۇزارتقان. ىقىلاس بولسا سول ۇلى ءداستۇردى قوبىز تىلىندە جالعاستىرۋشى داۋلەسكەر كۇيشى. قورقىت اتادان كەيىن تاڭىرلىك اسپاپقا ادامنىڭ ءتىلىن دارىتىپ، جوعىن جوقتاتىپ، مۇڭىن مۇڭداتقان ءبىرتۋار كومپوزيتور. ىقىلاستىڭ اكەسى دۇكەن دە، ونىڭ اكەسى التىن دا قوبىزشى بولعان.

التىن قوبىزعا اۋەستەنىپ جۇرگەن بوزبالا شاعىندا ءتۇس كورىپ، تۇسىندە ءبىر اقساقالدى ابىز: «بۇل قوبىز سەنىڭ جەتى ۇرپاعىڭا دارىپ، جەلەپ جەبەيتىن بولادى!» دەپ ايان بەرەدى دەگەن شەجىرە ءسوز بار. ىقىلاستىڭ دۇيسەباي، تۇسىپبەك، اقىنباي اتتى ءۇش بالاسى دا كوشەلى قوبىزشىلار بولعان. ولاردىڭ بالالارى مەن نەمەرە شوبەرەلەرى ءقازىر جامبىل وبلىسىنىڭ سارىسۋ اۋدانىندا تۇرادى. ىقىلاستىڭ قارا قوبىزى بۇل كۇندە اقىنبايدىڭ بالاسى داۋلەتتىڭ قولىندا ساقتاۋلى. ىقىلاستىڭ تىرناقالدى تۋىندىلارى «قاسقار»، «ىقىلاس» دەپ اتالادى. ونىڭ «كەرتولعاۋ»، «ەردەن»، «جالعىزاياق»، «جارىم پاتشا»، «جەزكيىك» سياقتى كۇيلەرىندە ءوزى ءومىر سۇرگەن ورتانىڭ قوعامدىق الەۋمەتتىك كورىنىستەرى بەينەلەنسە، «قابار نازىم»، «ايراۋىق»، «قازان» سياقتى كۇيلەرىنە ەل اراسىنا كەڭىنەن تاراعان اڭىز اڭگىمەلەر، قيال عاجايىپ وقيعالار ارقاۋ بولعان. وسى كۇيلەردىڭ قاي قايسىسى دا ىقىلاستىڭ ادامعا دەگەن، قوعامعا دەگەن، تابيعاتقا دەگەن ازاماتتىق تۇلعاسىن، ادامگەرشىلىك ءۇنىن ايقىن اڭعارتادى.

ىقىلاستىڭ كۇيشىلىك ءداستۇرىنىڭ جىعاسىن قيسايتپاي جالعاستىرعان ءتول شاكىرتتەرى بەكماعامبەت ۇلى اشاي، توقتامىس ۇلى ابىكەي، الييەۆ سۇگىر جانە ءوزىنىڭ بەل بالاسى تۇسىپبەك بولعان. بۇلاردان تىكەلەي ءتالىم العان بەلگىلى قوبىزشى دومبىراشىلار مىقتىبايەۆ داۋلەت پەن قالامبايەۆ جاپپاس. ال، داۋلەت پەن جاپپاستىڭ ءتول شاكىرتتەرى ۇمبەتبايەۆ سماتاي، قوسباساروۆ بازارحان. كوشپەلى ەلدىڭ كوشىنەن ءتۇسىپ قالا جازداپ، قاداۋ-قاداۋ ونەرپازداردىڭ قول جالعاۋى ارقىلى كونەدەن بۇگىنگە جەتكەن قوبىز ونەرى ءقازىر ارناسىن كەڭەيتىپ، ءورىسىن ۇزارتىپ، ورەسىن بيىكتەتىپ، حالقىن قوڭىر ۇنىنە ۇيىتۋدا.

---