ىشەك قۋىستىلار ءتيپىنىڭ جالپى سيپاتتاماسى. تۇششى سۋ گيدراسى
ىشەك قۋىستىلار ءتيپىنىڭ جالپى سيپاتتاماسى. تۇششى سۋ گيدراسى
ساباقتىڭ ماقساتى:
- گيدرانىڭ سىرتقى قۇرىلىسىن انىقتاۋ
- گيدرانىڭ قوزعالۋى، قورەكتەنۋى جانە تىتىركەنۋ قۇبىلىستارى تۋرالى ۇيرەتۋ
كۇتىلەتىن ناتيجە:
1. ىشەكقۋىستىلار تۋرالى ءبىلىم الادى.
2. گيدرانىڭ سىرتقى قۇرىلىسىن ءبىلىپ، مودەلىن جاسايدى
3. ىنتىماقتاستىق اتموسفەراسى ورنايدى.
4. قىزىعۋشىلىقتارى ارتادى.
نەگىزگى يدەيالار دجيگسو ادىسىمەن بىرلەسە وقۋ ارقىلى تاقىرىپتى مەڭگەرۋ، توپتىق، جۇپتىق ديالوگقا ءتۇسۋ ارقىلى وقۋ
باعالاۋ «ەكى جۇلدىز، ءبىر تىلەك»، ءوزىن - ءوزى باعالاۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى جاڭا ساباق
وقىتۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرى سىني تۇرعىدان ويلاۋ، وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ، «ەكى جۇلدىز ءبىر تىلەك»،
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: پرەزەنتاسيا، تابىس كريتەريلەرى، جەدەلحات، ۆيدەو «گيدرانىڭ قوزعالۋى»، ەرمەكساز
ساباق كەزەڭدەرى
ۇيىمداستىرۋ
امانداسۋ ترەنينگى
تابىس كريتەرييلەرىن جاساۋ
جاڭا ساباققا كىرىسپە
قاراپايىمدار تۋرالى، جانۋارلار دۇنيەسىنىڭ جىكتەلۋى تۋرالى ديالوگ ۇيىمداستىرۋ
جاڭا ساباق
توپتارعا «دجيگسو» ادىسىمەن ۇلەستىرمە ماتىندەر بەرىلەدى.
جوسپار:
1. ىشەكقۋىستىلار ءتيپى
2. تۇششى سۋ گيدراسىنىڭ تىرشىلىگى جانە سىرتقى قۇرىلىسى
3. گيدرانىڭ قورەكتەنۋى، تىنىس الۋى
4. تىتىركەنگىشتىگى
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
گيدرا مودەلىن جاساۋ، قورعاۋ
گيدرانىڭ دەنە بولىكتەرى مەن قوزعالۋىن قيمىلمەن كورسەتۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ:
1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ
2. وقۋشىلار توپتارعا بولىنەدى.
3. تابىس كريتەرييلەرىمەن تانىستىرۋ
تابىس كريتەريلەرى
1. مەن گيدرانىڭ سىرتقى قۇرىلىسى تۋرالى بىلەمىن.
2. مەن گيدرانىڭ قوزعالۋى، قورەكتەنۋى تۋرالى تۇسىندىرە الامىن.
3. مەن گيدرا دەنەسىندەگى رەفلەكس قۇبىلىسىن تۇسىندىرە الامىن.
جاڭا ساباققا كىرىسپە: ديالوگ ادىسىمەن ءمۇعالىم وقۋشىلارعا سۇراقتار قويدى.
- جالپى جانۋارلار نەشە توپقا بولىنەدى؟
- ءبىر جاسۋشالى جاندىكتەردى كىم اتاپ بەرە الادى؟
- ال، كوپ جاسۋشالىلار دەگەنىمىز قانداي جانۋارلار؟
بۇگىنگى ساباعىمىزداعى ماقساتىمىز تابىسقا جەتۋ. ءبارىمىز تابىسقا جەتكىمىز كەلەدى عوي يا؟
جاڭا ساباق:
1. بەينەفيلم ارقىلى گيدرا تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ
2. توپتارعا «دجيگسو» ادىسىمەن ۇلەستىرمە ماتىندەر بەرىلەدى.
1. ىشەكقۋىستىلار ءتيپىنىڭ جالپى سيپاتتاماسى. سىرتقى كورىنىسى جانە مىنەز - قۇلقى.
ىشەكقۋىستىلار – دەنەسى ەكى قاباتتى جاسۋشالاردان قۇرالعان، ءبىر عانا قۋىستى، كوجاسۋشالى جانۋارلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ قاراپايىم قۇرىلىستى جاندىكتەر. دەنەسىندە تەك ءبىر عانا ىشەك قۋىسى بولعاندىقتان، بۇل جاندىكتەر ىشەكقۋستىلار دەپ اتالادى.
تۇششى سۋ گيدراسى. گيدرانى سۋى تازا، وتتەگىنە باي باياۋ اعاتىن وزەندەردەن، كولدەردەن، توعانداردان تابۋعا بولادى. ول كوبىنە سۋ وسىمدىكتەرىنىڭ سىنىپ تۇسكەن بۇتاقتارىندا مەكەندەيدى. گيدرا سىرتتاي قاراعاندا جاندىكتەن دە وسىمدىككە كوبىرەك ۇقسايدى. ونىڭ قيمىلدايتىن قارمالاۋىشتارى بار دەنەسى، ساباقشاسى جانە ءبىر نارسەگە بەكىنەتىن تابانى بولادى. گيدرانىڭ 5 - 8 سالالى قارمالاۋىشتارى اۋىز قۋىسىنىڭ اينالاسىندا ورنالاسادى. گيدرانىڭ اۋزى ىشەك قۋىسىنا جالعاسادى، سوندىقتاندا ول – ىشەك قۋىستى جاندىك.
گيدرا دەنەسىنىڭ ءدال ورتاسىنان ويشا بىلىك جۇرگىزىپ، قارمالاۋىشتارىن بويلاي بىرنەشە مولشەرلەس بولىكتەرگە بولۋگە بولادى. جان - جاققا سالەلەرشە تارالعان بولىكتەرگە تەڭ بولىنگەن جاندىكتەر ساۋلەلى سيممەتريالى جاندىكتەر دەپ ەسەپتەلەدى. گيدرانىڭ قاپشىق ءتارىزدى دەنەسى جاسۋشالاردىڭ ەكى قاباتىنان سىرتقى قاباتى – ەكتودەرما، ىشكى قاباتى – ەنتودەرمادان قۇرالادى. گيدرا بىردە تابانىمەن، بىردە قارمالاۋىشتارىمەن ءبىر جەردەن ەكىنشى جەرگە ادىمداپ، توڭقاڭداي قوزعالادى.
2. گيدرانىڭ قورەكتەنۋى، تىنىس الۋى گيدرانىڭ قورەكتەنۋى.
گيدرا – جىرتقىش جاندىك. ول سۋدا تىرشىلىك ەتەتىن ۇساق شايانتارىزدىلەرمەن، ءتىپتى بالىقتىڭ كىشكەنە شاباعىمەن قورەكتەنەدى. ونىڭ بۇكىل دەنەسىندە، اسىرەسە قارمالاۋىشتارىندا جاۋىنان قورعاناتىن جانە جەمىن اۋلاعاندا پايدالاناتىن اتپا جاسۋشالار بالادى. اتپا جاسۋشانىڭ سيتوپلازماسى، يادروسى جانە كوپىرشىك ءتارىزدى اتپالى دورباشاسى كوزگە بىردەن شالىنادى. اتپالى دورباشانىڭ ىشىندە جىڭىشكە تۇتىكشە – اتپا جىپشەسى ورنالاسادى. گيدرانىڭ دەنەسىنەن قىلتيىپ شىعىپ تۇراتىن سەزىمتال وسكىن وسى اتپالى دوربااشانى ىسكە كىرىستىرەدى. سۋداعى كىشكەنە شايان نەمەسە ۇساق شاباعى سەزىمتال وسكىنگە ءتيىپ كەتسە، اتپالى دورباشا ىشىندەگى اتپا جىپشە لەززدە جازىلادى دا، بىردەن سىرتقا اتىلىپ، جەمىنە قادالادى. سول كەزدە اتپالى دورباشاداعى ۋلى زات اتپا جىپشەسىنىڭ وزەگى ارقىلى قورەكتىڭ دەنەسىنە جايىلادى. گيدرا جەمىن قامالاۋىشتارى اۋزىنا اپارىپ، جۇتادى. اس ىشكى قاباتتا قورىتىلادى.
3. تىنىسالۋى، ءزارشىعارۋى.
گيدرادا ارناۋلى تىنىس الۋ جانە ءزار شىعارۋ مۇشەەلەرى بولمايدى. ول بۇكىل دەنەسى ارقىىلى سۋدا ەرىگەن وتتەگىنى ءسىڭىرىپ، كومىر قىشقىل گازىن سىرتقا شىعارادى. ءزار شىعارۋى دا بۇكىل دەنەسى ارقىلى جۇزەگە اسادى.
4. تىتىركەنگىشتىگى. گيدرانىڭ دەنەسىنە ينەمەن ءتۇرتىپ اسەر ەتسە، ول جۇمىسلانىپ، دەنەسىن جيىرىپ الادى. مۇنىڭ ءمانىسى: گيدرانىڭ تەرى - بۇلشىقەتىنىڭ استىن الا كوپتەگەن جۇيكە جاسۋشالارى ورنالاسادى. جاسۋشالاردىڭ تىتىركەنۋدى ءبىرىنىڭ - بىرىنە بەرىلۋىنە بايلانىستى بۇلشىقەت تالشىقتارى جيىرىلادى دا، گيدرا دەنەسىن جيىرادى. جۇيكە جاسۋشاسىنىڭ سىرتقى ءار ءتۇرلى قيمىلدارعا جاۋاپ بەرۋى تىتىركەنگىشتىك دەپ اتالادى.
تىتىركەنۋ ارقىلى كۇردەلى قۇبىلىس رەفلەكس جۇزەگە اسادى. جانۋارلاردىڭ دەنەسىندە پايدا بولاتىن بۇل قۇبىلىس ءۇش كەزەڭدە جۇزەگە اسادى:
1. گيدرانىڭ ينەدەن دەنەسىنىڭ اۋىرسىنۋى، ياعني تىتىركەنۋدى قابىلداۋى
2. دەنەدەگى جۇيكە جاسۋشالارىنىڭ قوزۋدى دەنەگە جەتكىزۋى
3. گيدرانىڭ تىتىركەنۋگە جاۋاپ قايتارۋى
رەفلەكس دەگەنىمىز – ءتىرى اعزالاردىڭ سىرتقى نەمەسە ىشكى تىتىركەندىرگىشتەرگە جۇيكە جۇيەسى ارقىلى جاۋاپ قايتارۋى.
وقۋشىلار ماتىنمەن تانىسىپ جۇپتىق جانە توپتىق ديالوگ ۇيىمداستىرادى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
«شەبەر قولدار»: وقۋشىلار ەرمەكسازدان گيدرا مودەلىن جاسايدى.
سەرگىتۋ ءساتى: گيدرانىڭ دەنە بولىكتەرى مەن قوزعالۋىن قيمىلمەن كورسەتۋ
تابانى – سەكىرۋ
قارمالاۋىشتارى – قولدى كوتەرۋ،
گيدرا – وڭعا ادىمدايدى،
گيدرا – سولعا ادىمدايدى
باعالاۋ: كەرى بايلانىس ەسەبىندە «جەدالحات جازۋ»
ۇيگە تاپسىرما: ىشەكقۋىستىلار ءتيپىنىڭ جالپى سيپاتتاماسى. تۇششى سۋ گيدراسى
ءۇش تىلدە وقىتاتىن دارىندى بالالارعا
ارنالعان مامانداندىرىلعان № 30 مەكتەپ - گيمنازياسى.
حيميا - بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى: ۋرازالينا جانار ناسيروۆنا
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
- گيدرانىڭ سىرتقى قۇرىلىسىن انىقتاۋ
- گيدرانىڭ قوزعالۋى، قورەكتەنۋى جانە تىتىركەنۋ قۇبىلىستارى تۋرالى ۇيرەتۋ
كۇتىلەتىن ناتيجە:
1. ىشەكقۋىستىلار تۋرالى ءبىلىم الادى.
2. گيدرانىڭ سىرتقى قۇرىلىسىن ءبىلىپ، مودەلىن جاسايدى
3. ىنتىماقتاستىق اتموسفەراسى ورنايدى.
4. قىزىعۋشىلىقتارى ارتادى.
نەگىزگى يدەيالار دجيگسو ادىسىمەن بىرلەسە وقۋ ارقىلى تاقىرىپتى مەڭگەرۋ، توپتىق، جۇپتىق ديالوگقا ءتۇسۋ ارقىلى وقۋ
باعالاۋ «ەكى جۇلدىز، ءبىر تىلەك»، ءوزىن - ءوزى باعالاۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى جاڭا ساباق
وقىتۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرى سىني تۇرعىدان ويلاۋ، وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ، «ەكى جۇلدىز ءبىر تىلەك»،
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: پرەزەنتاسيا، تابىس كريتەريلەرى، جەدەلحات، ۆيدەو «گيدرانىڭ قوزعالۋى»، ەرمەكساز
ساباق كەزەڭدەرى
ۇيىمداستىرۋ
امانداسۋ ترەنينگى
تابىس كريتەرييلەرىن جاساۋ
جاڭا ساباققا كىرىسپە
قاراپايىمدار تۋرالى، جانۋارلار دۇنيەسىنىڭ جىكتەلۋى تۋرالى ديالوگ ۇيىمداستىرۋ
جاڭا ساباق
توپتارعا «دجيگسو» ادىسىمەن ۇلەستىرمە ماتىندەر بەرىلەدى.
جوسپار:
1. ىشەكقۋىستىلار ءتيپى
2. تۇششى سۋ گيدراسىنىڭ تىرشىلىگى جانە سىرتقى قۇرىلىسى
3. گيدرانىڭ قورەكتەنۋى، تىنىس الۋى
4. تىتىركەنگىشتىگى
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
گيدرا مودەلىن جاساۋ، قورعاۋ
گيدرانىڭ دەنە بولىكتەرى مەن قوزعالۋىن قيمىلمەن كورسەتۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ:
1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ
2. وقۋشىلار توپتارعا بولىنەدى.
3. تابىس كريتەرييلەرىمەن تانىستىرۋ
تابىس كريتەريلەرى
1. مەن گيدرانىڭ سىرتقى قۇرىلىسى تۋرالى بىلەمىن.
2. مەن گيدرانىڭ قوزعالۋى، قورەكتەنۋى تۋرالى تۇسىندىرە الامىن.
3. مەن گيدرا دەنەسىندەگى رەفلەكس قۇبىلىسىن تۇسىندىرە الامىن.
جاڭا ساباققا كىرىسپە: ديالوگ ادىسىمەن ءمۇعالىم وقۋشىلارعا سۇراقتار قويدى.
- جالپى جانۋارلار نەشە توپقا بولىنەدى؟
- ءبىر جاسۋشالى جاندىكتەردى كىم اتاپ بەرە الادى؟
- ال، كوپ جاسۋشالىلار دەگەنىمىز قانداي جانۋارلار؟
بۇگىنگى ساباعىمىزداعى ماقساتىمىز تابىسقا جەتۋ. ءبارىمىز تابىسقا جەتكىمىز كەلەدى عوي يا؟
جاڭا ساباق:
1. بەينەفيلم ارقىلى گيدرا تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ
2. توپتارعا «دجيگسو» ادىسىمەن ۇلەستىرمە ماتىندەر بەرىلەدى.
1. ىشەكقۋىستىلار ءتيپىنىڭ جالپى سيپاتتاماسى. سىرتقى كورىنىسى جانە مىنەز - قۇلقى.
ىشەكقۋىستىلار – دەنەسى ەكى قاباتتى جاسۋشالاردان قۇرالعان، ءبىر عانا قۋىستى، كوجاسۋشالى جانۋارلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ قاراپايىم قۇرىلىستى جاندىكتەر. دەنەسىندە تەك ءبىر عانا ىشەك قۋىسى بولعاندىقتان، بۇل جاندىكتەر ىشەكقۋستىلار دەپ اتالادى.
تۇششى سۋ گيدراسى. گيدرانى سۋى تازا، وتتەگىنە باي باياۋ اعاتىن وزەندەردەن، كولدەردەن، توعانداردان تابۋعا بولادى. ول كوبىنە سۋ وسىمدىكتەرىنىڭ سىنىپ تۇسكەن بۇتاقتارىندا مەكەندەيدى. گيدرا سىرتتاي قاراعاندا جاندىكتەن دە وسىمدىككە كوبىرەك ۇقسايدى. ونىڭ قيمىلدايتىن قارمالاۋىشتارى بار دەنەسى، ساباقشاسى جانە ءبىر نارسەگە بەكىنەتىن تابانى بولادى. گيدرانىڭ 5 - 8 سالالى قارمالاۋىشتارى اۋىز قۋىسىنىڭ اينالاسىندا ورنالاسادى. گيدرانىڭ اۋزى ىشەك قۋىسىنا جالعاسادى، سوندىقتاندا ول – ىشەك قۋىستى جاندىك.
گيدرا دەنەسىنىڭ ءدال ورتاسىنان ويشا بىلىك جۇرگىزىپ، قارمالاۋىشتارىن بويلاي بىرنەشە مولشەرلەس بولىكتەرگە بولۋگە بولادى. جان - جاققا سالەلەرشە تارالعان بولىكتەرگە تەڭ بولىنگەن جاندىكتەر ساۋلەلى سيممەتريالى جاندىكتەر دەپ ەسەپتەلەدى. گيدرانىڭ قاپشىق ءتارىزدى دەنەسى جاسۋشالاردىڭ ەكى قاباتىنان سىرتقى قاباتى – ەكتودەرما، ىشكى قاباتى – ەنتودەرمادان قۇرالادى. گيدرا بىردە تابانىمەن، بىردە قارمالاۋىشتارىمەن ءبىر جەردەن ەكىنشى جەرگە ادىمداپ، توڭقاڭداي قوزعالادى.
2. گيدرانىڭ قورەكتەنۋى، تىنىس الۋى گيدرانىڭ قورەكتەنۋى.
گيدرا – جىرتقىش جاندىك. ول سۋدا تىرشىلىك ەتەتىن ۇساق شايانتارىزدىلەرمەن، ءتىپتى بالىقتىڭ كىشكەنە شاباعىمەن قورەكتەنەدى. ونىڭ بۇكىل دەنەسىندە، اسىرەسە قارمالاۋىشتارىندا جاۋىنان قورعاناتىن جانە جەمىن اۋلاعاندا پايدالاناتىن اتپا جاسۋشالار بالادى. اتپا جاسۋشانىڭ سيتوپلازماسى، يادروسى جانە كوپىرشىك ءتارىزدى اتپالى دورباشاسى كوزگە بىردەن شالىنادى. اتپالى دورباشانىڭ ىشىندە جىڭىشكە تۇتىكشە – اتپا جىپشەسى ورنالاسادى. گيدرانىڭ دەنەسىنەن قىلتيىپ شىعىپ تۇراتىن سەزىمتال وسكىن وسى اتپالى دوربااشانى ىسكە كىرىستىرەدى. سۋداعى كىشكەنە شايان نەمەسە ۇساق شاباعى سەزىمتال وسكىنگە ءتيىپ كەتسە، اتپالى دورباشا ىشىندەگى اتپا جىپشە لەززدە جازىلادى دا، بىردەن سىرتقا اتىلىپ، جەمىنە قادالادى. سول كەزدە اتپالى دورباشاداعى ۋلى زات اتپا جىپشەسىنىڭ وزەگى ارقىلى قورەكتىڭ دەنەسىنە جايىلادى. گيدرا جەمىن قامالاۋىشتارى اۋزىنا اپارىپ، جۇتادى. اس ىشكى قاباتتا قورىتىلادى.
3. تىنىسالۋى، ءزارشىعارۋى.
گيدرادا ارناۋلى تىنىس الۋ جانە ءزار شىعارۋ مۇشەەلەرى بولمايدى. ول بۇكىل دەنەسى ارقىىلى سۋدا ەرىگەن وتتەگىنى ءسىڭىرىپ، كومىر قىشقىل گازىن سىرتقا شىعارادى. ءزار شىعارۋى دا بۇكىل دەنەسى ارقىلى جۇزەگە اسادى.
4. تىتىركەنگىشتىگى. گيدرانىڭ دەنەسىنە ينەمەن ءتۇرتىپ اسەر ەتسە، ول جۇمىسلانىپ، دەنەسىن جيىرىپ الادى. مۇنىڭ ءمانىسى: گيدرانىڭ تەرى - بۇلشىقەتىنىڭ استىن الا كوپتەگەن جۇيكە جاسۋشالارى ورنالاسادى. جاسۋشالاردىڭ تىتىركەنۋدى ءبىرىنىڭ - بىرىنە بەرىلۋىنە بايلانىستى بۇلشىقەت تالشىقتارى جيىرىلادى دا، گيدرا دەنەسىن جيىرادى. جۇيكە جاسۋشاسىنىڭ سىرتقى ءار ءتۇرلى قيمىلدارعا جاۋاپ بەرۋى تىتىركەنگىشتىك دەپ اتالادى.
تىتىركەنۋ ارقىلى كۇردەلى قۇبىلىس رەفلەكس جۇزەگە اسادى. جانۋارلاردىڭ دەنەسىندە پايدا بولاتىن بۇل قۇبىلىس ءۇش كەزەڭدە جۇزەگە اسادى:
1. گيدرانىڭ ينەدەن دەنەسىنىڭ اۋىرسىنۋى، ياعني تىتىركەنۋدى قابىلداۋى
2. دەنەدەگى جۇيكە جاسۋشالارىنىڭ قوزۋدى دەنەگە جەتكىزۋى
3. گيدرانىڭ تىتىركەنۋگە جاۋاپ قايتارۋى
رەفلەكس دەگەنىمىز – ءتىرى اعزالاردىڭ سىرتقى نەمەسە ىشكى تىتىركەندىرگىشتەرگە جۇيكە جۇيەسى ارقىلى جاۋاپ قايتارۋى.
وقۋشىلار ماتىنمەن تانىسىپ جۇپتىق جانە توپتىق ديالوگ ۇيىمداستىرادى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
«شەبەر قولدار»: وقۋشىلار ەرمەكسازدان گيدرا مودەلىن جاسايدى.
سەرگىتۋ ءساتى: گيدرانىڭ دەنە بولىكتەرى مەن قوزعالۋىن قيمىلمەن كورسەتۋ
تابانى – سەكىرۋ
قارمالاۋىشتارى – قولدى كوتەرۋ،
گيدرا – وڭعا ادىمدايدى،
گيدرا – سولعا ادىمدايدى
باعالاۋ: كەرى بايلانىس ەسەبىندە «جەدالحات جازۋ»
ۇيگە تاپسىرما: ىشەكقۋىستىلار ءتيپىنىڭ جالپى سيپاتتاماسى. تۇششى سۋ گيدراسى
ءۇش تىلدە وقىتاتىن دارىندى بالالارعا
ارنالعان مامانداندىرىلعان № 30 مەكتەپ - گيمنازياسى.
حيميا - بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى: ۋرازالينا جانار ناسيروۆنا
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
