جاڭا سوزدەردىڭ جاسالۋى
قازاق ءتىلى 5 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جاڭا سوزدەردىڭ جاسالۋى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا نەولوگيزمدەردىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرىن، جاسالۋىن مىسالدار ارقىلى ءتۇسىندىرىپ، جاتتىعۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، وي جيناقتاۋ ەركىن سويلەۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ؛
تاربيەلىك: ءماتىن ارقىلى حالقىمىزدىڭ سالت - ءداستۇر، ادەت - عۇرپىن دارىپتەۋ، وقۋشى بويىنا پاتريوتتىق سەزىم ۇيالاتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تىرەك سىزبالار، تاراتپا ماتەريالدار، ءتۇرلى ءتۇستى قاعازدار
ءادىس - تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، جاتتىعۋ، وي جيناقتاۋ، سۇراق - جاۋاپ، وي تولعاۋ
ساباق ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباق بارىسى: ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردى ساباققا دايىنداۋ. ىنتىماقتاستىق اتموسفەرا قۇرۋ - ءوزارا تىلەك ايتۋ
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
«ءتۇرتىپ الۋ» ستراتەگياسى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وتكەن ساباقتاعى بىلىمدەرىن بەكىتۋ، ياعني بەرىلگەن ماتىننەن كونەرگەن سوزدەردى تەرىپ الۋ.
ءى جۇپ ەكى شونجار بۇل جولى حاننىڭ ايتقانىنا قارسى بولىپ جاتادى. حان نوكەرىن ەرتىپ، سەيىلگە شىقتى. جاندارال كەلدى، جاندارال كەلدى،- دەگەن حابار جۇرتتى دۇرلىكتىردى. حان بۇيرىعان سوڭ، امال جوق، ۋازىرلەرى ءوزارا اقىلداسىپ، ىزدەۋگە كىرەسەدى. باستارىنداعى دۋلىعا جاعىلارى، بەلدەرىندەگى كىسىلەرى، اسىنعان بەس قارۋلارى تۇگەلىنەن ءبىر مياساردىڭ قولىنان شىققانداي.
ءىى جۇپ سىبان، توبىقتى، كەرەي، ۋاق، بولىستارى، كانديداتتارى، دولىنجى بيلەرى قاستارىنا ءتىلماشتارىن الىپتى. ۇلىق ۇيلەرىنەن ۋريادنيكتەر، ستراجنيكتەر دە شىقتى. مىناۋ جالعىز وياز ەمەس، كوپ تورەنىڭ توبى عوي. بۇنى بيىل قۇنانباي ءوزى اعا سۇلتان بولعاننان كەيىن وسى توبىقتىعا بولىستىق ستارشىن ەتكەندى.
ءى جۇپ
بادانا كوزدى كىرەۋكە
جاۋعا قارسى جەتپەگەن،
جەل ايىردىڭ وعى وتپەگەن،
ساتۋعا باسىن سۇراساڭ،
مىڭ ءدىلدا دا جەتپەگەن. (ەر تارعىن)
ءىى جۇپ
الدىنا دابىل توڭكەرگەن،
ارتىنا ساۋىت بوكتەرگەن...
بارابان سوعىپ، شىڭ قاعىپ. (قوبىلاندى )
- كونەرگەن سوزدەر دەگەنىمىز نە؟
- نەشەگە بولىنەدى؟
- ارحايزم دەگەنىمىز نە؟
- يستوريزم دەگەنىمىز نە؟
ب) جاڭا ساباق
جاڭا سوزدەر - تىلدە جاڭا ۇعىمداردى بىلدىرەتىن سوزدەر نەمەسە(نولوگيزم، گرەك)- قوعامدىق قاتىناستاردىڭ، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ، مادەنيەتتىڭ ءوسىپ، دامۋىنا بايلانىستى تىلگە ەنگەن سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرى، فرازەلوگيالىق ورالىمدار. نەولوگيزم لەكسيكالىق جانە سەماتيكالىق بولىپ ەكىگە بولىنەدى. لەكسيكالىق نەولوگيزمگە جاڭا ۇعىمداردىڭ تۋۋىمەن بىرگە پايدا بولعان جاڭا سوزدەر جاتسا، سەمانتيكالىق نەولوگيزم دەپ سوزبە – ءسوز اۋدارۋ ارقىلى ءتول سوزگە قوسىلعان جەكە ماعىنانى ايتۋعا بولادى. ولار تىلگە العاش ەنگەن كەز ىندە عانا جاڭا ءسوز بولۋدان قالادى. مىسالى، كومپاس، كوسموناۆت، سپۋتنيك، قور، كەستە، شارت، قورعاۋ، جۇيە، تالداۋ. ولار ءتول سوزبەن اۋدارىلعاندا نەگىزگى سوزدىك قوردىڭ نەگىزىندە ءسوز تۋدىرۋدىڭ بارلىق تاسىلدەرى ارقىلى جاسالادى. ايالداما، ومىرشەڭ جۇرناقتار جالعانۋ ارقىلى، بالمۇزداق، باسپا ءسوز، زەينەتاقى، بىرىگۋ ارقىلى، جەر سەرىگى، عارىش كەمەسى تىركەسۋ جولىمەن، تمد، المۋ قىسقارۋ جولىمەن دەگەن سوزدەر العاش پايدا بولعان كەزدە جاڭا سوزدەر بولاتىن. كەيىن بۇلار قولدانىلا كەلە جاڭا ءسوز بولۋدان قالدى. ءجيى قولدانىلاتىن سوزدەردىڭ قاتارىنا ەنگەن بۇل سوزدەر سوڭعى جىلدارى عارىش، عارىشكەر، جەر سەرىگى دەگەن قازاقتىڭ ءتول سوزدەرىمەن بەرىلىپ، جاڭا سوزدەر بولىپ ەسەپتەلىپ ءجۇر. وسى تەكتەس جاڭا سوزدەردىڭ قاتارىنا جولسەرىك، ءۇنتاسپا، جەدەلحات، ساياجاي، ەرمەكساز، تەڭگە، قۇجات، وتباسى، كەدەن، زەينەتاقى، زەينەتكەر، سىنىپ، ءۇنقاعاز، جانە تاعى سوزدەر جاتادى.
سوڭعى جىلدارى قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى ءوسىپ، قولدانىلۋ اياسى كەڭەيۋىنە بايلانىستى وسىمدىك، باۋ - باقشا سالاسىنا قاتىستى تىلىمىزگە كوپتەگەن جاڭا سوزدەر ەندى: جىلىجاي، قىزاناق، ورامجاپىراق، جاسۋشا، اعزا، ت. ب.
ءمۇعالىم: شاريپوۆا بوتاگوز ەرمەش قىزى
leech=https://yadi.sk/i/aThTLCnouk3X2Q]جاڭا سوزدەردىڭ جاسالۋى جۇكتەۋ[/leech]
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جاڭا سوزدەردىڭ جاسالۋى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا نەولوگيزمدەردىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرىن، جاسالۋىن مىسالدار ارقىلى ءتۇسىندىرىپ، جاتتىعۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، وي جيناقتاۋ ەركىن سويلەۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ؛
تاربيەلىك: ءماتىن ارقىلى حالقىمىزدىڭ سالت - ءداستۇر، ادەت - عۇرپىن دارىپتەۋ، وقۋشى بويىنا پاتريوتتىق سەزىم ۇيالاتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تىرەك سىزبالار، تاراتپا ماتەريالدار، ءتۇرلى ءتۇستى قاعازدار
ءادىس - تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، جاتتىعۋ، وي جيناقتاۋ، سۇراق - جاۋاپ، وي تولعاۋ
ساباق ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباق بارىسى: ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردى ساباققا دايىنداۋ. ىنتىماقتاستىق اتموسفەرا قۇرۋ - ءوزارا تىلەك ايتۋ
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
«ءتۇرتىپ الۋ» ستراتەگياسى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وتكەن ساباقتاعى بىلىمدەرىن بەكىتۋ، ياعني بەرىلگەن ماتىننەن كونەرگەن سوزدەردى تەرىپ الۋ.
ءى جۇپ ەكى شونجار بۇل جولى حاننىڭ ايتقانىنا قارسى بولىپ جاتادى. حان نوكەرىن ەرتىپ، سەيىلگە شىقتى. جاندارال كەلدى، جاندارال كەلدى،- دەگەن حابار جۇرتتى دۇرلىكتىردى. حان بۇيرىعان سوڭ، امال جوق، ۋازىرلەرى ءوزارا اقىلداسىپ، ىزدەۋگە كىرەسەدى. باستارىنداعى دۋلىعا جاعىلارى، بەلدەرىندەگى كىسىلەرى، اسىنعان بەس قارۋلارى تۇگەلىنەن ءبىر مياساردىڭ قولىنان شىققانداي.
ءىى جۇپ سىبان، توبىقتى، كەرەي، ۋاق، بولىستارى، كانديداتتارى، دولىنجى بيلەرى قاستارىنا ءتىلماشتارىن الىپتى. ۇلىق ۇيلەرىنەن ۋريادنيكتەر، ستراجنيكتەر دە شىقتى. مىناۋ جالعىز وياز ەمەس، كوپ تورەنىڭ توبى عوي. بۇنى بيىل قۇنانباي ءوزى اعا سۇلتان بولعاننان كەيىن وسى توبىقتىعا بولىستىق ستارشىن ەتكەندى.
ءى جۇپ
بادانا كوزدى كىرەۋكە
جاۋعا قارسى جەتپەگەن،
جەل ايىردىڭ وعى وتپەگەن،
ساتۋعا باسىن سۇراساڭ،
مىڭ ءدىلدا دا جەتپەگەن. (ەر تارعىن)
ءىى جۇپ
الدىنا دابىل توڭكەرگەن،
ارتىنا ساۋىت بوكتەرگەن...
بارابان سوعىپ، شىڭ قاعىپ. (قوبىلاندى )
- كونەرگەن سوزدەر دەگەنىمىز نە؟
- نەشەگە بولىنەدى؟
- ارحايزم دەگەنىمىز نە؟
- يستوريزم دەگەنىمىز نە؟
ب) جاڭا ساباق
جاڭا سوزدەر - تىلدە جاڭا ۇعىمداردى بىلدىرەتىن سوزدەر نەمەسە(نولوگيزم، گرەك)- قوعامدىق قاتىناستاردىڭ، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ، مادەنيەتتىڭ ءوسىپ، دامۋىنا بايلانىستى تىلگە ەنگەن سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرى، فرازەلوگيالىق ورالىمدار. نەولوگيزم لەكسيكالىق جانە سەماتيكالىق بولىپ ەكىگە بولىنەدى. لەكسيكالىق نەولوگيزمگە جاڭا ۇعىمداردىڭ تۋۋىمەن بىرگە پايدا بولعان جاڭا سوزدەر جاتسا، سەمانتيكالىق نەولوگيزم دەپ سوزبە – ءسوز اۋدارۋ ارقىلى ءتول سوزگە قوسىلعان جەكە ماعىنانى ايتۋعا بولادى. ولار تىلگە العاش ەنگەن كەز ىندە عانا جاڭا ءسوز بولۋدان قالادى. مىسالى، كومپاس، كوسموناۆت، سپۋتنيك، قور، كەستە، شارت، قورعاۋ، جۇيە، تالداۋ. ولار ءتول سوزبەن اۋدارىلعاندا نەگىزگى سوزدىك قوردىڭ نەگىزىندە ءسوز تۋدىرۋدىڭ بارلىق تاسىلدەرى ارقىلى جاسالادى. ايالداما، ومىرشەڭ جۇرناقتار جالعانۋ ارقىلى، بالمۇزداق، باسپا ءسوز، زەينەتاقى، بىرىگۋ ارقىلى، جەر سەرىگى، عارىش كەمەسى تىركەسۋ جولىمەن، تمد، المۋ قىسقارۋ جولىمەن دەگەن سوزدەر العاش پايدا بولعان كەزدە جاڭا سوزدەر بولاتىن. كەيىن بۇلار قولدانىلا كەلە جاڭا ءسوز بولۋدان قالدى. ءجيى قولدانىلاتىن سوزدەردىڭ قاتارىنا ەنگەن بۇل سوزدەر سوڭعى جىلدارى عارىش، عارىشكەر، جەر سەرىگى دەگەن قازاقتىڭ ءتول سوزدەرىمەن بەرىلىپ، جاڭا سوزدەر بولىپ ەسەپتەلىپ ءجۇر. وسى تەكتەس جاڭا سوزدەردىڭ قاتارىنا جولسەرىك، ءۇنتاسپا، جەدەلحات، ساياجاي، ەرمەكساز، تەڭگە، قۇجات، وتباسى، كەدەن، زەينەتاقى، زەينەتكەر، سىنىپ، ءۇنقاعاز، جانە تاعى سوزدەر جاتادى.
سوڭعى جىلدارى قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى ءوسىپ، قولدانىلۋ اياسى كەڭەيۋىنە بايلانىستى وسىمدىك، باۋ - باقشا سالاسىنا قاتىستى تىلىمىزگە كوپتەگەن جاڭا سوزدەر ەندى: جىلىجاي، قىزاناق، ورامجاپىراق، جاسۋشا، اعزا، ت. ب.
ءمۇعالىم: شاريپوۆا بوتاگوز ەرمەش قىزى
leech=https://yadi.sk/i/aThTLCnouk3X2Q]جاڭا سوزدەردىڭ جاسالۋى جۇكتەۋ[/leech]
You Might Also Like
