سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 2 كۇن بۇرىن)
جانۇيا جانە ماتەماتيكا
تاقىرىبى: جانۇيا جانە ماتەماتيكا

ماقساتى: وقۋشىلارعا جان-جاقتى ءبىلىم بەرۋ، العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، ءوي-ورىسىن كەڭەيتۋ، ۇجىممەن جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەتۋ. وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرا وتىرىپ، ەستە ساقتاۋ، ويدان – وي تۋىنداتۋ قابىلەتىن دامىتۋ ارقىلى ءوز ويىن جەتكىزە ءبىلۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ. وقۋشىلاردى ۇيىمشىلدىققا، تاپقىرلىققا، جاۋاپكەرشىلىككە، توپپەن جۇمىس جاساۋعا تاربيەلەۋ.
سايىسقا 5 – 8 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ سىنىپ جەتەكشىلەرىمەن بىرلەسكەن جانۇيالىق ۇجىم قاتىستى.

سايىستىڭ ءجۇرۋ بارىسى:
جۇرگىزۋشى: وي ارمانىن كەشەتىن،
اقىلدى بول وسەتىن.
ەسەپكە تۇنعان الەمنىڭ،
جۇمباق سىرىن شەشەتىن،
جانۇيا كەلدى ورتاعا - دەي وتىرىپ، توپتاردى ورتاعا شاقىرامىز.
سايىستىڭ ءوتۋ جوسپارى:
1. «ويلان» تۋرى (لوگيكالىق جۇمىس)
2. «كىم تاپقىر» تۋرى (سۋرەت بويىنشا تاپسىرمالار)
3. «كىم بىلگىر» (قاسيەتتى ساندار سىرىنا ساياحات)
4. «كىم زەيىندى» تۋرى (20 ءسوز اتالادى، سونى رەتىمەن شاتاستىرماي جازىپ شىعۋ كەرەك)
5. قورىتىندىلاۋ
ويىنعا 4 توپ قاتىناستى، ءادىل باعا بەرەتىن ساراپشىلار سايلاندى.

1. «ويلان» تۋرى. ءار توپقا جەكە – جەكە لوگيكالىق ەسەپتەر بەرىلدى.

ءى – توپقا «كىم قاتەلەستى» ەسەبى
ءبىر شارۋا اقشادان قىسىلىپ، ءوسىمقور كورشىسىنەن 2 تەڭگە قارىز سۇرايدى. كورشىسى قارىز بەرۋگە كەلىسىپ، مىنانداي شارت قويادى. «مەن ساعان ەكى تەڭگە ەمەس، 200 تيىن بەرەمىن. ءبىراق سەن ونى ماعان ءوزىن – ءوزى كوبەيتكەندەگى وسىممەن قايتاراسىڭ»- دەيدى. قينالىپ تۇرعان شارۋا بىردەن كەلىسىپ، «2 تەڭگەسى نە، 200 تيىنى نە، ءبارىبىر ەمەس پە؟» دەپ ويلايدى. بەلگىلى مەرزىمنەن كەيىن شارۋا كورشىسىنە 4 تەڭگە اكەلىپ بەرەدى. ءبىراق ول 4 تەڭگەنىڭ از ەكەنىن ايتىپ داۋ سالادى. قاتەلەسكەن كىم؟ كورشى شارۋادان نەشە تەڭگە قايتارۋىن تالاپ ەتتى؟

جاۋابى: قاتەلەسكەن شارۋا. سەبەبى 200 تيىندى ەكى ەسەلەسە 40000 تيىن، ياعني 4 تەڭگە ەمەس، 400 تەڭگە بولادى. بۇل جەردە كورشىسى شارۋانىڭ اڭعالدىعىن پايدالانعان.

ءىى-توپقا. «قاسقىر، ءشوپ جانە ەشكى» ەسەبى.
ومىردە دە، قاراپايىم تىرلىكتە دە نەبىر جۇمباقتار بار. الايدا، ولار ءبىر – ەكى سويلەمنەن قۇرالىپ: «ەڭىرەۋدەن ەكى ات كەلەدى. ول نە؟» دەيتىن قاراپايىم اۋىزەكى تىلدە ايتىلا سالىپ، وڭاي شەشىلە قوياتىنداي جەڭىل جۇمباق ەمەس. ويلانىپ، تولعانىپ، دالەلدى پايىمداۋلار جاساۋعا تۋرا كەلەدى. مىنا جۇمباق اڭگىمە دە سونىڭ ءبىرى.
ارقاسىندا ءشوبى، الدىندا ەشكىسى، سوڭىندا قاسقىرى بار شارۋا وزەننىڭ جاعاسىنا كەلىپ اڭتارىلىپ تۇرىپ قالادى. وتەتىنى جالعىز قايىق. وزىمەن بىرگە ءشوپتى الىپ وتەيىن دەسە قاسقىر ەشكىنى جەپ قويادى. قاسقىردى وتكىزسە، ەشكى ءشوپتى جەپ قويادى. ءبىراق شارۋا ويلانىپ شەشىمىن تابادى. ءسويتىپ قاسقىردى دا، ءشوپتى دە، ەشكىنى دە امان – ەسەن ارعى جاعاعا وتكىزەدى. ال، سەن بولساڭ قالاي وتكىزەر ەدىڭ؟

جاۋابى: ادام الدىمەن ەشكىنى الىپ وتەدى، سونان سوڭ ءشوپتى اپارىپ، ەشكىنى الىپ بەرگى جاعاعا كەلەدى. ەشكىنى تاستاپ، قاسقىردى قايىققا وتىرعىزادى. سوڭىندا ەشكىنى قايتادان الىپ كەتەدى.

ءىىى – توپقا. «وتباسى» ەسەبى.
قىز بەن جىگىت قوسىلىپ بولەك وتاۋ تىگەدى. قازاق حالقى كەيدە مۇنى «ءتۇتىن تۇتەتتى» دەپ جاتادى. بىرتە – بىرتە وسى وتباسىندا بالالار دۇنيەگە كەلەدى. ياعني، وتباسى مۇشەلەرىنىڭ سانى كوبەيەدى. مىنە، سونداي ءبىر وتباسىنىڭ بەس ەر بالاسى جانە ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ قارىنداسى بار ەكەن. ولار تاتۋ – ءتاتتى باقىتتى ءومىر كەشىپتى. وسى وتباسىنىڭ بارلىعىن قوسقاندا قانشا بالاسى بار دەپ ويلايسىز؟

جاۋابى: وتباسىنىڭ 6 بالاسى بار. سەبەبى بارلىق ۇلعا قارىنداس بىرەۋ.

ءىۇ – توپقا. «جاسى مەن تۋعان جىلدار» ەسەبى.
اعايىندى ەكى بالانىڭ ۇلكەنىنىڭ جاسى 1987 جىلى دۇنيەگە كەلگەن ءىنىسىنىڭ تۋعان جىلىنىڭ ساندارىنىڭ قوسىندىسىنا، ال ءىنىسىنىڭ جاسى اعاسىنىڭ تۋعان جىلىنىڭ قوسىندىسىنا تەڭ بولادى. ەكەۋىنىڭ ارا جاسىنىڭ ايىرماشىلىعى 7 جاس. ولاي بولسا، ولاردىڭ جاسى مەن تۋعان جىلى قاي جىلدار بولماق؟
جاۋابى: ءىنىسى 1987 جىلى تۋىلعان دەسەك، اعاسىنىڭ جاسى 25 بولادى. ەكەۋىنىڭ جاس ايىرماشىلىعى 7 جىل بولعاندىقتان 1987-دەن 7ء-نى شەگەرۋ كەرەك. سوندا اعاسىنىڭ تۋعان جىلى شىعادى. ياعني، ول 1980 جىلعى، ياعني ءىنىسى 18 جاستا.

ءىى. «كىم تاپقىر» تۋرى.
بۇل تۋردا سۋرەت بويىنشا تاپسىرمالار بەرىلدى، سول بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋ.

ءىىى. «كىم بىلگىر» تۋرى. قاسيەتتى ساندار سىرىنا ساياحات.
حالقىمىز قاشاندا 3، 5، 7، 9 ءتىپتى 10 ساندارىنا ەرەكشە ءمان بەرىپ، ونىڭ استارىنا تەرەڭ ۇڭىلگەن تاعىلىمدىق جاعى، تاربيەلىك مانىنە دەن قويعان. وسى سايىستا سول قاسيەتتى سانداردىڭ كەيبىرىنە ساياحات جاساپ، بىلگەنىمىزدى ورتاعا سالىپ، بىلمەگەنىمىزدى ۇيرەنىپ، قويىن داپتەرىمىزگە جازىپ الىپ، بالالارىمىزعا ۇيرەتسەك.

ءى-توپقا. بەس قارۋدى، ءۇش جۇرتتى اتا.
جاۋابى: بەس قارۋ: 1. ساداق، 2. مىلتىق، 3. نايزا، 4. قىلىش، 5. ايبالتا
ءۇش جۇرت: 1. ءوز جۇرتىڭ 2. قايىن جۇرتىڭ 3. ناعاشى جۇرتىڭ

ءىى – توپقا. بەس نامازدى، ءۇش ءجۇزدى اتا
جاۋابى:
بەس ناماز: 1. تاڭ نامازى، 2. بەسىن نامازى، 3. ەكىندى نامازى، 4. اقشام نامازى، 5. جاسيىڭ نامازى
ءۇش ءجۇز: بەكارىس-ۇلى ءجۇز، اكارىس – ورتا ءجۇز، جانارىس – كىشى ءجۇز

ءىىى – توپقا. بەس پارىزدى، ءۇش ءتاتتىنى اتا.
جاۋابى:
بەس پارىز: 1. قۇدايدى مويىنداۋ، 2. ناماز وقۋ، 3. ورازا تۇتۋ. 4. قايىر ساداقا بەرۋ، 5. قاجىلىققا بارۋ
ءۇش ءتاتتى: 1. جان ءتاتتى، 2. مال ءتاتتى. 3. جار ءتاتتى

ءىۇ – توپقا: بەس بورىشتى، ءۇش ارسىزدى اتا
جاۋابى:
بەس بورىش: 1. اللاعا دەگەن بورىش، 2. ادامنىڭ وزىنە دەگەن بورىش، 3. ەلگە، حالىققا دەگەن بورىش، 4. ءۇي – ءىشى اعايىنعا دەگەن بورىش، 5. ارىڭنىڭ الدىنداعى ادامگەرشىلىك بورىش
ءۇش ارسىز: ۇيقى ارسىز، تاماق ارسىز، كۇلكى ارسىز.

كورەرمەندەرگە: بەس وسيەتتى، ءۇش ماقساتتى اتاڭىز.
جاۋابى:
بەس وسيەت: 1. تالاسقا سەنبە، 2. جاۋعا كىرمە، 3. ءارقاشان ساق ءجۇر، 4. اش ۇيگە قونبا، 5. جارلىدان سىي الما
ءۇش ماقسات: جول ماقساتى – جەتۋ، قىز ماقساتى – كەتۋ، ساۋدا ماقساتى – ۇتۋ

ءىۇ. «كىم زەيىندى» تۋرى.
بۇل تۋردا جۇرگىزۋشى 20 ءسوز وقيدى، سونى رەتىمەن شاتاستىرماي جازىپ شىعۋ كەرەك.
1. قالام، 2. قاعاز، 3. داپتەر، 4. ەسەپ، 5. كىتاپ، 6. ماتەماتيكا، 7. فيزيكا، 8. ينفورماتيكا، 9. سومكە، 10. وقۋشى، 11. بور، 12. تاقتا، 13. كەتىرگىش، 14. سىزعىش، 15. كارانداش، 16. سيركۋل، 17. پارتا، 18. گۇل، 19. اۋا، 20. دەنساۋلىق.

قورىتىندى : ءار تۋردان تاپسىرمانى ورىنداۋ قابىلەتىنە قاراي توپتارعا اتاقتار بەرىلىپ، ديپلومدار تاپسىرىلدى.
1. «ويشىلدار»-7 سىنىپ وقۋشىلارى مەن سىنىپ جەتەكشىسى ادىلبايەۆا ەلنارا
2. «بىلگىرلەر»-6 سىنىپ وقۋشىلارى مەن سىنىپ جەتەكشىسى زەينەدەنوۆا تىلەكشى
3. «تاپقىرلار»-5 سىنىپ وقۋشىلار مەن سىنىپ جەتەكشىسى كالەنوۆا شىنار
4. «زەيىندىلەر»-8 سىنىپ وقۋشىلارى مەن سىنىپ جەتەكشىسى شاحاتوۆا زايرا يەلەندى. وقۋشىلار قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، بەلسەندىلىكپەن قاتىستى.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما