جاپسىرمالاۋ ونەرى. ويۋ-ورنەكتى جاپسىرمالاۋدىڭ تەحنولوگياسى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جاپسىرمالاۋ ونەرى. ويۋ-ورنەكتى جاپسىرمالاۋدىڭ تەحنولوگياسى.
ساباقتىڭ ماقساتى: ويۋ-ورنەك تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
بىلىمدىلىك: قازاق حالقىنىڭ ويۋ-ورنەك تۇرلەرىنە سيپاتتاما بەرۋ جانە جاپسىرمالاۋ تەحنولوگياسىن ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: ويۋ-ورنەكتىڭ ءتىلىن ءتۇسىندىرۋ، سىرىنا ءمان بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ويۋ-ورنەك ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىن، ءبىلىمىن جان-جاقتى دامىتۋ، حالقىمىزدىڭ اسىل مۇرالارىن، ءسالتداستۇرىن، ونەرىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمە، پراكتيكالىق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، «ءا. قاستەيەۆتىڭ ءسوزى»، «ويۋ-ورنەكتەر»، «سەرگىتۋ ءساتى».
قۇرالدارى: ەرمەكساز، دۆپ، ءۇشقات، پىشاق تۇرلەرى
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، بەينەلەۋ ونەرى، سىزۋ، گەومەتريا، ماتەماتيكا.
پايدالانعان ادەبيەت: تەحنولوگيا 5، 6-سىنىپ. ە.دۇيسەنبايەۆ، ا.بالعوجايەۆ. وقىتۋ ۇردىسىندەگى تانىمدىق جانە شىعارماشىلىق ادىس-تاسىلدەردى ءتيىمدى پايدالانۋ. قىزىلوردا، 2006ج.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ.
2. سىنىپ تازالىعىن تەكسەرۋ.
3. وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
پىشاق قىنىن تىگۋ. ءۇي تۇرمىسىندا قولدانىلاتىن تەرىدەن جاسالعان كەيبىر مۇلىكتەر جانە ولاردى جاساۋدىڭ حالىقتىق تەحنولوگياسى.
«باعدارشام» ءادىسى:
ءار وقۋشى ساباققا نەمەسە سۇراققا ءوز دايىندىعى تۋرالى ءتۇرلى-تۇستى قالاقشالار ارقىلى بەلگى بەرەدى: «جاسىل» - دايىن، «سارى» - كۇماندى، «قىزىل» - دايىن ەمەس.
III. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
«جۇپتىق سۇراق-جاۋاپ» ءادىسى:
سۇراقتاردى ءمۇعالىم قويادى، ال وقۋشىلار جۇپتاسىپ، ءبىر-بىرىن باعالايدى نەمەسە «+»، «-» بەلگىسىن قويىپ وتىرادى. كەلەسى نۇسقامەن جۇمىس كەزىندە جاۋاپ بەرۋشى وقۋشى باعالاۋشىعا اينالادى.(سۇراق-جاۋاپ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وتكەن تاقىرىپتى قالاي مەڭگەرگەنىن انىقتاۋ).
بوستەك دەگەنىمىز نە؟
ادامداردىڭ استىنا توسەۋگە ارنالعان جۇمساق توسەنىش.
مەس دەگەنىمىز نە؟
قىمىز، شۇبات، ايران، ىركىت سياقتى ءسۇت تاعامدارىن قۇيۋعا ارنالعان ىدىس.
سابا دەگەنىمىز نە؟
مال تەرىسىنەن تىگىلەتىن ىدىس، ول قىمىز، شۇبات اشىتۋ ءۇشىن پايدالانىلادى.
بۇلقىنشاق دەگەنىمىز نە؟
جىلقى تەرىسىنەن جاسالاتىن ىدىس.
تارامىس دەگەنىمىز نە؟
تەرىدەن، كوننەن، بىلعارىدان جاسالعان بۇيىمداردى تىگەتىن، ءىرى قارانىڭ سىڭىرىنەن الىنعان بەرىك ءجىپ-تاسپا.
پىشاق قىنىن كەسكەندە قيىندىلارىنىڭ ەسەپتەۋ ءۇشىن قانداي ءپاندى قولدانادى؟
بۇيىمنىڭ قابى قانداي شيكىزاتتاردان جاسالادى؟
تىگىستىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەسىڭ؟
تەرىنى يلەۋ مەن شيكىدەي وڭدەۋدىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟ ولاردان جاسالاتىن بۇيىمداردى اتا.
IV. جاڭا ساباقتى دايارلاۋ. جاپسىرمالاۋ ونەرى. ويۋ-ورنەكتى جاپسىرمالاۋدىڭ تەحنولوگياسى.
«قىزىقتى سۇراق» ءادىسى:
سىنىپقا تاقىرىپتى اشاتىن، ءبىراق جاۋابى قيىنداۋ سۇراق قويىلادى. تاپقان وقۋشىنى ماداقتاپ، ەشكىم تاپپاسا جاۋابىن ءمۇعالىمنىڭ ءوزى ايتا وتىرىپ، ساباقتىڭ تاقىرىبىن ايتادى. سۇراقتار: نەلىكتەن؟ ول كىم، بۇل نە؟ سيپاتىندا بولىپ كەلەدى.
ورنەكتىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟ ولاردى اتا.
ورنەك بولىكتەرىن قانداي ماقساتتا جاپسىرمالايمىز؟
ونەردى تاۋدىڭ بۇلاعىنان،
قويدىڭ قۇلاعىنان،
اپامنىڭ كيىزىنەن،
قوشقاردىڭ مۇيىزىنەن ۇيرەندىم.
ءا. قاستەيەۆ.
قازاقتىڭ ويۋ-ورنەكتەرىنىڭ تۇرلەرى دە، اتاۋلارى دا كوپ. ءبىز سول ورنەكتەردىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرىن عانا تانىستىرىپ جاپسىرمالاۋعا ۇسىنىپ وتىرمىز. عاسىرلار بويى ۇرپاقتان ۇرپاققا، ءبىر شەبەردىڭ ۇستالىق، ىسكەرلىك مانەرىنەن ەكىنشى بىرەۋگە ۇنەمى اۋىسىپ وتىرعاندىقتان، وسى كۇنى كەيبىر وبلىستارداعى «ءقوشقارمۇيىز» ورنەگى باستاپقى بەينەسىنەن وزگەرگەنىن بايقايمىز. «ىرعاق»، «ساعاتباۋ»، «تۇيەتابان»، «جۇرەكشە»، «قازتابان» دەپ اتالاتىن ادەمى ورنەكتەر دە كەيبىر وبلىس شەبەرلەرىنىڭ ورىنداۋىندا ءتۇپ نۇسقاسىن جوعالتىپ ءجۇر. ەرتەدەن كەلە جاتقان حالىقتىق مۇرانى ەكشەپ، تازارتۋدى ويلاساق، ەڭ الدىمەن وسىنداي بۇرمالاۋشىلىقتان ارىلىپ، ونى ادەمىلىگىنە جەتكىزە، جاڭا ءتۇر، جاڭا مازمۇن بەرە دامىتۋىمىز كەرەك.
قازاقتىڭ وسى كۇنگى ويۋ-ورنەكتەرىن قارت شەبەرلەرى ەكىگە ءبولىپ قارايدى. ءبىرىنشىسى – قازاق حالقىنىڭ وزىنە ءتان ەرتەدەن كەلە جاتقان ۇلتتىق ورنەكتەرى. ەكىنشىسى – باسقا حالىقتاردان اۋىسقان جاڭا تۋىندىلاردىڭ ۇلگىلەرى.
قازاققا ۇلتتىق ناقىش بەرەتىن ونىڭ وزىندىك ويۋ - ورنەكتەرى.
ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەردى ءتورت توپقا جاتقىزادى:
1. جان جانۋارلار تەكتەس ويۋ - ورنەكتەر.
قوشقار ءمۇيىز – قازاق ويۋىنىڭ ەڭ كونە ءتۇرى. سىرماق، تەكەمەت، الاشا، كىلەم، كيىز بىلعارى، سۇيەك، اعاش، زەرگەرلىك بۇيىمدارىنىڭ بارىندە كەزدەسەدى.
سىڭار ءمۇيىز – كەڭ تاراعان ويۋ - ورنەك ۇلگىسىنىڭ ءبىرى. «قوشقار ءمۇيىزدىڭ» تەك ءبىر جاق سىڭارىن عانا بەينەلەيدى. سىرماق، تەكەمەت، كيىم-كەشەكتەردىڭ جيەگىنە ىستەتىلەدى.
تۇيە تابان – تۇيەنىڭ باسقان ىزىندەگى قوس تابانى سياقتى دوڭگەلەنىپ كەلەتىن، S ءارىپى ءتارىزدى كۇردەلى ورنەك. «تاباقشا ورنەك» دەپ تە اتالادى.
تۇيە وركەش – تۇيەنىڭ قوس وركەشىنە ۇقسايتىن ورنەك. اشەكەيلەنەتىن زاتتاردىڭ جيەكتەرىنە كوبىرەك ىستەتىلەدى.
قوس قاناتتى – قۇستىڭ قوس قاناتىن كەڭ جايىپ ۇشقان بەينەسىنە ۇقسايتىن ورنەك.
2. گۇل – جاپىراق وسىمدىك تەكتەس ويۋ - ورنەكتەر.
گۇل (جاۋقازىن) – بارلىق گۇلدىڭ بىربەتكەي بەينەسىن بەينەلەيتىن ورنەك.
كوبەلەك – قاناتىن ەركىن جايىپ، كوسىلە ۇشقان گۇلدى كوبەلەكتىڭ ۇلگىسىندەگى ورنەك. شاي دورباعا، اياققاپتارعا ىستەتىلەدى.
3. كوسموگونيالىق ويۋ - ورنەكتەر.
جۇلدىز – اسپانداعى جىپىرلاعان جۇلدىزداردىڭ ناتۋرالى قالپىن بەينەلەيتىن جانە بەس جۇلدىزدىڭ بەينەسىنە ۇقسايتىن ورنەك.
4. گەومەتريالىق ويۋ - ورنەكتەر.
بوتاكوز – سىرتقى ءپىشىنى بوتانىڭ كوزىنە ۇقساپ كەلەتىن رومبى تارىزدەس ورنەك.
قارعا تۇياق – قارعانىڭ باسقان ءىزىنىڭ ۇلگىسىنە ۇقساتىلىپ جاسالعان ورنەك. الاشا، كىلەم توقۋدا پايدالانىلادى.
تۇمارشا – ءۇشبۇرىش ۇلگىلەس بولىپ كەلەتىن ورنەك. بۇيىمداردىڭ جيەكتەرىن، ورتاسىن كومكەرۋدە كەزدەسەدى.
ءار ويۋ - ورنەكتىڭ استارىندا ماعىنا بولادى. مىسالى: «قوشقار ءمۇيىز» ويۋى مولشىلىقتى مەڭزەيدى، «اعاش» ويۋى ىنتىماق بىرلىكتى، «يرەك» ويۋى ادامنىڭ ءومىر جولى، سۋدىڭ بەلگىسى، «شەڭبەر» ويۋى جارىق ءومىر جولى دەگەندى بىلدىرەدى.
سەرگىتۋ ءساتى.
ۆيدەو روليك (اعاشتان جاسالعان قولونەر بۇيىمدارىنا ويۋ-ورنەكتى جاپسىرمالاۋ ونەرى).
V ساراماندىق جۇمىس.
بەلگىلى ءبىر بۇيىمعا ساۋاتتى تۇردە ورنەكتەردى ويۋ ءۇشىن، ونىڭ مانەرىن، ويىلۋ ىرعاعىن ايىرا ءبىلۋىمىز قاجەت. وسى ماقساتتا جاپسىرمالاۋ ونەرى ورنەكتەردىڭ ەلەمەنتتەرىن ناقتىلى تۇردە ساۋاتتى وڭدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مىسالى، بەلگىلى ءبىر ورنەكتىڭ بولىگىن سىزباعا ءتۇسىرىپ، مۇعالىمگە تەكسەرتىپ العاننان كەيىن، ەرمەكسازبەن ورنەك ۇلگىسىن جاپسىرمالايمىز. جاپسىرمالاۋدى بىرنەشە تاسىلمەن ورىنداۋعا بولادى، ولار: ورنەك قىرى تىكبۇرىشتى 90°-تا جاپسىرمالاۋ؛ دوڭەس، جارتىلاي دومالاق تۇرىندە؛ ورنەك قىرى تىكبۇرىشتى، بەتى ويىق ادىسپەن جانە بەتى تەگىس، ال شەتى 45°-تا ەڭىس كۇيىندە جاپسىرمالاۋ.
بەلگىلى ءبىر ءادىستى تاڭداعاننان كەيىن، ورنەك بولىگىن ارناۋلى ءبىر ۇشقاتتىڭ نەمەسە دۆپ كەسىندىسىنىڭ ۇستىنە، ءتىپتى قاتتى قاتىرما قاعازدىڭ ۇستىنە جاپسىرمالايمىز. ول ءۇشىن، بىرىنشىدەن، ەرمەكسازدىڭ قاجەتتى بولىگىن ءۇزىپ الىپ، دومالاقتاپ شيراتامىز دا، ءمۇعالىم تەكسەرگەن ورنەك ۇستىنە شەكارا سىزىعى بويىمەن ورنىقتىرامىز. جاپسىرمالاۋ كەزىندە ەرمەكساز بولماسا، ونى ساز بالشىق الماستىرا الادى. ءبىراق ول ءۇشىن ساز بالشىقتى ءبىر تاۋلىك تىندىرىپ قويۋ كەرەك. مەرزىم بويىنشا تىنباعان ساز بالشىق يكەمگە كونبەيدى. جاپسىرمالاۋ كەزىندە ۇشكىر پىشاق قاجەت.
جاپسىرمالاۋ كەزىندە قۇرال-سايمانداردى تۇگەندەپ ال.
بەرىلگەن سىزبادان باسقا ورنەك بولىكتەرىن ءوز بەتىڭشە جاپسىرمالا.
وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن تەكسەرىپ، جىبەرىلگەن قاتەلەرىن كورسەتۋ.
جاسالعان بۇيىمنىڭ ناتيجەسىنە قاراي باعالاۋ.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
«وزىندىك مىسال» ويىنى:
جاڭادان وتىلگەن تاقىرىپقا وقۋشىلار ءوز مىسالدارىن كەلتىرىپ، ءوز تاپسىرمالارى مەن جورامالدارىن دايىندايدى.
قورىتىندى.
«پايىمداۋ سۇراقتارى» ءادىسى:
ساباق سوڭىندا ءمۇعالىم وقۋشىلاردى وي-تولعانىس جاساۋعا يتەرمەلەيتىن سۇراقتار قويادى. ساباقتا نە ماڭىزدى بولدى، نە قىزىق بولدى، جاڭادان نە بىلدىڭدەر، نە ۇيرەندىڭدەر ت.س.س ءبىر سۇراققا بىرەنشە وقۋشى جاۋاپ بەرۋى مۇمكىن.
ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەردى نەشە توپقا جاتقىزادى؟
جاپسىرمالاۋدىڭ قانشا ءادىسى بار؟
VII ۇيگە تاپسىرما.
«ۇيگە تاپسىرمانى تالداۋ» ءادىسى:
ءمۇعالىم وقۋشىلارمەن بىرگە ءبىر سۇراقتى تالدايدى: جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءۇي تاپسىرماسى قانداي بولۋى كەرەك؟
قازاق حالقىنىڭ ويۋ-ورنەكتەرىن باسقا حالىقتاردىڭ ويۋ - ورنەكتەرىمەن سالىستىرۋ. اعاش بەتىنە ەرمەكسازبەن ويۋ - ورنەك جاپسىرمالاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى: ويۋ-ورنەك تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
بىلىمدىلىك: قازاق حالقىنىڭ ويۋ-ورنەك تۇرلەرىنە سيپاتتاما بەرۋ جانە جاپسىرمالاۋ تەحنولوگياسىن ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: ويۋ-ورنەكتىڭ ءتىلىن ءتۇسىندىرۋ، سىرىنا ءمان بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ويۋ-ورنەك ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىن، ءبىلىمىن جان-جاقتى دامىتۋ، حالقىمىزدىڭ اسىل مۇرالارىن، ءسالتداستۇرىن، ونەرىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمە، پراكتيكالىق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، «ءا. قاستەيەۆتىڭ ءسوزى»، «ويۋ-ورنەكتەر»، «سەرگىتۋ ءساتى».
قۇرالدارى: ەرمەكساز، دۆپ، ءۇشقات، پىشاق تۇرلەرى
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، بەينەلەۋ ونەرى، سىزۋ، گەومەتريا، ماتەماتيكا.
پايدالانعان ادەبيەت: تەحنولوگيا 5، 6-سىنىپ. ە.دۇيسەنبايەۆ، ا.بالعوجايەۆ. وقىتۋ ۇردىسىندەگى تانىمدىق جانە شىعارماشىلىق ادىس-تاسىلدەردى ءتيىمدى پايدالانۋ. قىزىلوردا، 2006ج.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ.
2. سىنىپ تازالىعىن تەكسەرۋ.
3. وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
پىشاق قىنىن تىگۋ. ءۇي تۇرمىسىندا قولدانىلاتىن تەرىدەن جاسالعان كەيبىر مۇلىكتەر جانە ولاردى جاساۋدىڭ حالىقتىق تەحنولوگياسى.
«باعدارشام» ءادىسى:
ءار وقۋشى ساباققا نەمەسە سۇراققا ءوز دايىندىعى تۋرالى ءتۇرلى-تۇستى قالاقشالار ارقىلى بەلگى بەرەدى: «جاسىل» - دايىن، «سارى» - كۇماندى، «قىزىل» - دايىن ەمەس.
III. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
«جۇپتىق سۇراق-جاۋاپ» ءادىسى:
سۇراقتاردى ءمۇعالىم قويادى، ال وقۋشىلار جۇپتاسىپ، ءبىر-بىرىن باعالايدى نەمەسە «+»، «-» بەلگىسىن قويىپ وتىرادى. كەلەسى نۇسقامەن جۇمىس كەزىندە جاۋاپ بەرۋشى وقۋشى باعالاۋشىعا اينالادى.(سۇراق-جاۋاپ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وتكەن تاقىرىپتى قالاي مەڭگەرگەنىن انىقتاۋ).
بوستەك دەگەنىمىز نە؟
ادامداردىڭ استىنا توسەۋگە ارنالعان جۇمساق توسەنىش.
مەس دەگەنىمىز نە؟
قىمىز، شۇبات، ايران، ىركىت سياقتى ءسۇت تاعامدارىن قۇيۋعا ارنالعان ىدىس.
سابا دەگەنىمىز نە؟
مال تەرىسىنەن تىگىلەتىن ىدىس، ول قىمىز، شۇبات اشىتۋ ءۇشىن پايدالانىلادى.
بۇلقىنشاق دەگەنىمىز نە؟
جىلقى تەرىسىنەن جاسالاتىن ىدىس.
تارامىس دەگەنىمىز نە؟
تەرىدەن، كوننەن، بىلعارىدان جاسالعان بۇيىمداردى تىگەتىن، ءىرى قارانىڭ سىڭىرىنەن الىنعان بەرىك ءجىپ-تاسپا.
پىشاق قىنىن كەسكەندە قيىندىلارىنىڭ ەسەپتەۋ ءۇشىن قانداي ءپاندى قولدانادى؟
بۇيىمنىڭ قابى قانداي شيكىزاتتاردان جاسالادى؟
تىگىستىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەسىڭ؟
تەرىنى يلەۋ مەن شيكىدەي وڭدەۋدىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟ ولاردان جاسالاتىن بۇيىمداردى اتا.
IV. جاڭا ساباقتى دايارلاۋ. جاپسىرمالاۋ ونەرى. ويۋ-ورنەكتى جاپسىرمالاۋدىڭ تەحنولوگياسى.
«قىزىقتى سۇراق» ءادىسى:
سىنىپقا تاقىرىپتى اشاتىن، ءبىراق جاۋابى قيىنداۋ سۇراق قويىلادى. تاپقان وقۋشىنى ماداقتاپ، ەشكىم تاپپاسا جاۋابىن ءمۇعالىمنىڭ ءوزى ايتا وتىرىپ، ساباقتىڭ تاقىرىبىن ايتادى. سۇراقتار: نەلىكتەن؟ ول كىم، بۇل نە؟ سيپاتىندا بولىپ كەلەدى.
ورنەكتىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟ ولاردى اتا.
ورنەك بولىكتەرىن قانداي ماقساتتا جاپسىرمالايمىز؟
ونەردى تاۋدىڭ بۇلاعىنان،
قويدىڭ قۇلاعىنان،
اپامنىڭ كيىزىنەن،
قوشقاردىڭ مۇيىزىنەن ۇيرەندىم.
ءا. قاستەيەۆ.
قازاقتىڭ ويۋ-ورنەكتەرىنىڭ تۇرلەرى دە، اتاۋلارى دا كوپ. ءبىز سول ورنەكتەردىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرىن عانا تانىستىرىپ جاپسىرمالاۋعا ۇسىنىپ وتىرمىز. عاسىرلار بويى ۇرپاقتان ۇرپاققا، ءبىر شەبەردىڭ ۇستالىق، ىسكەرلىك مانەرىنەن ەكىنشى بىرەۋگە ۇنەمى اۋىسىپ وتىرعاندىقتان، وسى كۇنى كەيبىر وبلىستارداعى «ءقوشقارمۇيىز» ورنەگى باستاپقى بەينەسىنەن وزگەرگەنىن بايقايمىز. «ىرعاق»، «ساعاتباۋ»، «تۇيەتابان»، «جۇرەكشە»، «قازتابان» دەپ اتالاتىن ادەمى ورنەكتەر دە كەيبىر وبلىس شەبەرلەرىنىڭ ورىنداۋىندا ءتۇپ نۇسقاسىن جوعالتىپ ءجۇر. ەرتەدەن كەلە جاتقان حالىقتىق مۇرانى ەكشەپ، تازارتۋدى ويلاساق، ەڭ الدىمەن وسىنداي بۇرمالاۋشىلىقتان ارىلىپ، ونى ادەمىلىگىنە جەتكىزە، جاڭا ءتۇر، جاڭا مازمۇن بەرە دامىتۋىمىز كەرەك.
قازاقتىڭ وسى كۇنگى ويۋ-ورنەكتەرىن قارت شەبەرلەرى ەكىگە ءبولىپ قارايدى. ءبىرىنشىسى – قازاق حالقىنىڭ وزىنە ءتان ەرتەدەن كەلە جاتقان ۇلتتىق ورنەكتەرى. ەكىنشىسى – باسقا حالىقتاردان اۋىسقان جاڭا تۋىندىلاردىڭ ۇلگىلەرى.
قازاققا ۇلتتىق ناقىش بەرەتىن ونىڭ وزىندىك ويۋ - ورنەكتەرى.
ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەردى ءتورت توپقا جاتقىزادى:
1. جان جانۋارلار تەكتەس ويۋ - ورنەكتەر.
قوشقار ءمۇيىز – قازاق ويۋىنىڭ ەڭ كونە ءتۇرى. سىرماق، تەكەمەت، الاشا، كىلەم، كيىز بىلعارى، سۇيەك، اعاش، زەرگەرلىك بۇيىمدارىنىڭ بارىندە كەزدەسەدى.
سىڭار ءمۇيىز – كەڭ تاراعان ويۋ - ورنەك ۇلگىسىنىڭ ءبىرى. «قوشقار ءمۇيىزدىڭ» تەك ءبىر جاق سىڭارىن عانا بەينەلەيدى. سىرماق، تەكەمەت، كيىم-كەشەكتەردىڭ جيەگىنە ىستەتىلەدى.
تۇيە تابان – تۇيەنىڭ باسقان ىزىندەگى قوس تابانى سياقتى دوڭگەلەنىپ كەلەتىن، S ءارىپى ءتارىزدى كۇردەلى ورنەك. «تاباقشا ورنەك» دەپ تە اتالادى.
تۇيە وركەش – تۇيەنىڭ قوس وركەشىنە ۇقسايتىن ورنەك. اشەكەيلەنەتىن زاتتاردىڭ جيەكتەرىنە كوبىرەك ىستەتىلەدى.
قوس قاناتتى – قۇستىڭ قوس قاناتىن كەڭ جايىپ ۇشقان بەينەسىنە ۇقسايتىن ورنەك.
2. گۇل – جاپىراق وسىمدىك تەكتەس ويۋ - ورنەكتەر.
گۇل (جاۋقازىن) – بارلىق گۇلدىڭ بىربەتكەي بەينەسىن بەينەلەيتىن ورنەك.
كوبەلەك – قاناتىن ەركىن جايىپ، كوسىلە ۇشقان گۇلدى كوبەلەكتىڭ ۇلگىسىندەگى ورنەك. شاي دورباعا، اياققاپتارعا ىستەتىلەدى.
3. كوسموگونيالىق ويۋ - ورنەكتەر.
جۇلدىز – اسپانداعى جىپىرلاعان جۇلدىزداردىڭ ناتۋرالى قالپىن بەينەلەيتىن جانە بەس جۇلدىزدىڭ بەينەسىنە ۇقسايتىن ورنەك.
4. گەومەتريالىق ويۋ - ورنەكتەر.
بوتاكوز – سىرتقى ءپىشىنى بوتانىڭ كوزىنە ۇقساپ كەلەتىن رومبى تارىزدەس ورنەك.
قارعا تۇياق – قارعانىڭ باسقان ءىزىنىڭ ۇلگىسىنە ۇقساتىلىپ جاسالعان ورنەك. الاشا، كىلەم توقۋدا پايدالانىلادى.
تۇمارشا – ءۇشبۇرىش ۇلگىلەس بولىپ كەلەتىن ورنەك. بۇيىمداردىڭ جيەكتەرىن، ورتاسىن كومكەرۋدە كەزدەسەدى.
ءار ويۋ - ورنەكتىڭ استارىندا ماعىنا بولادى. مىسالى: «قوشقار ءمۇيىز» ويۋى مولشىلىقتى مەڭزەيدى، «اعاش» ويۋى ىنتىماق بىرلىكتى، «يرەك» ويۋى ادامنىڭ ءومىر جولى، سۋدىڭ بەلگىسى، «شەڭبەر» ويۋى جارىق ءومىر جولى دەگەندى بىلدىرەدى.
سەرگىتۋ ءساتى.
ۆيدەو روليك (اعاشتان جاسالعان قولونەر بۇيىمدارىنا ويۋ-ورنەكتى جاپسىرمالاۋ ونەرى).
V ساراماندىق جۇمىس.
بەلگىلى ءبىر بۇيىمعا ساۋاتتى تۇردە ورنەكتەردى ويۋ ءۇشىن، ونىڭ مانەرىن، ويىلۋ ىرعاعىن ايىرا ءبىلۋىمىز قاجەت. وسى ماقساتتا جاپسىرمالاۋ ونەرى ورنەكتەردىڭ ەلەمەنتتەرىن ناقتىلى تۇردە ساۋاتتى وڭدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مىسالى، بەلگىلى ءبىر ورنەكتىڭ بولىگىن سىزباعا ءتۇسىرىپ، مۇعالىمگە تەكسەرتىپ العاننان كەيىن، ەرمەكسازبەن ورنەك ۇلگىسىن جاپسىرمالايمىز. جاپسىرمالاۋدى بىرنەشە تاسىلمەن ورىنداۋعا بولادى، ولار: ورنەك قىرى تىكبۇرىشتى 90°-تا جاپسىرمالاۋ؛ دوڭەس، جارتىلاي دومالاق تۇرىندە؛ ورنەك قىرى تىكبۇرىشتى، بەتى ويىق ادىسپەن جانە بەتى تەگىس، ال شەتى 45°-تا ەڭىس كۇيىندە جاپسىرمالاۋ.
بەلگىلى ءبىر ءادىستى تاڭداعاننان كەيىن، ورنەك بولىگىن ارناۋلى ءبىر ۇشقاتتىڭ نەمەسە دۆپ كەسىندىسىنىڭ ۇستىنە، ءتىپتى قاتتى قاتىرما قاعازدىڭ ۇستىنە جاپسىرمالايمىز. ول ءۇشىن، بىرىنشىدەن، ەرمەكسازدىڭ قاجەتتى بولىگىن ءۇزىپ الىپ، دومالاقتاپ شيراتامىز دا، ءمۇعالىم تەكسەرگەن ورنەك ۇستىنە شەكارا سىزىعى بويىمەن ورنىقتىرامىز. جاپسىرمالاۋ كەزىندە ەرمەكساز بولماسا، ونى ساز بالشىق الماستىرا الادى. ءبىراق ول ءۇشىن ساز بالشىقتى ءبىر تاۋلىك تىندىرىپ قويۋ كەرەك. مەرزىم بويىنشا تىنباعان ساز بالشىق يكەمگە كونبەيدى. جاپسىرمالاۋ كەزىندە ۇشكىر پىشاق قاجەت.
جاپسىرمالاۋ كەزىندە قۇرال-سايمانداردى تۇگەندەپ ال.
بەرىلگەن سىزبادان باسقا ورنەك بولىكتەرىن ءوز بەتىڭشە جاپسىرمالا.
وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن تەكسەرىپ، جىبەرىلگەن قاتەلەرىن كورسەتۋ.
جاسالعان بۇيىمنىڭ ناتيجەسىنە قاراي باعالاۋ.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
«وزىندىك مىسال» ويىنى:
جاڭادان وتىلگەن تاقىرىپقا وقۋشىلار ءوز مىسالدارىن كەلتىرىپ، ءوز تاپسىرمالارى مەن جورامالدارىن دايىندايدى.
قورىتىندى.
«پايىمداۋ سۇراقتارى» ءادىسى:
ساباق سوڭىندا ءمۇعالىم وقۋشىلاردى وي-تولعانىس جاساۋعا يتەرمەلەيتىن سۇراقتار قويادى. ساباقتا نە ماڭىزدى بولدى، نە قىزىق بولدى، جاڭادان نە بىلدىڭدەر، نە ۇيرەندىڭدەر ت.س.س ءبىر سۇراققا بىرەنشە وقۋشى جاۋاپ بەرۋى مۇمكىن.
ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەردى نەشە توپقا جاتقىزادى؟
جاپسىرمالاۋدىڭ قانشا ءادىسى بار؟
VII ۇيگە تاپسىرما.
«ۇيگە تاپسىرمانى تالداۋ» ءادىسى:
ءمۇعالىم وقۋشىلارمەن بىرگە ءبىر سۇراقتى تالدايدى: جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءۇي تاپسىرماسى قانداي بولۋى كەرەك؟
قازاق حالقىنىڭ ويۋ-ورنەكتەرىن باسقا حالىقتاردىڭ ويۋ - ورنەكتەرىمەن سالىستىرۋ. اعاش بەتىنە ەرمەكسازبەن ويۋ - ورنەك جاپسىرمالاۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شارتتى وپەراتور تاقىرىبىنا جاتتىعۋ جۇمىستارى.
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماحامبەت – ەگەمەن ەلدىكتىڭ وشپەس رۋحى.
