جاستار اراسىندا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن دەنە تاربيەسىنىڭ تاسىلدەرى ارقىلى قالىپتاستىرۋ
جاستار اراسىندا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن دەنە تاربيەسىنىڭ تاسىلدەرى ارقىلى قالىپتاستىرۋ
ەل باسشىسى ن. ءا. نازاربايەۆ «قازاقستان 2030» ستراتەگيالىق دامۋ باعدارلاماسىندا «سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ىنتالاندىرۋ ءارقايسىمىزدىڭ دەنە تاربيەسىمەن اينالىسۋىمىزعا، دۇرىس تاماقتانۋىمىزعا، ەسىرتكىلەردى، تەمەكى مەن الكوگولدى تۇتىنۋدى قويىپ، تازالىق پەن سانيتاريا شارالارىن ساقتاۋىمىزعا جانە ت. س. س. باعىتتالعان» دەلىنگەن (1).
«دەنساۋلىق – زور بايلىق، ادام باقىتىنىڭ باستاۋى» - دەيدى حالقىمىز (2). اتا بابالارىمىزدىڭ بۇل دانا وي – پىكىرى تالاي عاسىرلار بەلەسىنەن ءوتىپ بىزگە جەتىپ وتىرعان شىندىق. ۇلتتىڭ دەنساۋلىعى ۇلان اسىر بايلىق ەكەنى راس، تەك وعان يە بولۋ ءۇشىن كوپ كۇشتەر جۇمساۋىمىز قاجەت. دەنساۋلىق ادامعا ءبىراق رەت بەرىلەتىن تابيعات تارتۋى. ول تۇراقتى، ماڭگىلىككە بەرىلمەيدى، ۇزبەي وزگەرىستە بولادى. ونى ساقتاۋ ءۇشىن ەڭبەك ءسىڭىرۋ، اۋىرماي تۇرىپ ءىس - ارەكەت جاساۋ كەرەك. وعان ناقتى ءبىلىم، ىنتا - ىقىلاس، ەرىك – جىگەر قاجەت، ونسىز باياندى، ءارى ۇزاق دەنساۋلىقتى ساقتاۋ قيىن (3، 4).
قازىرگى كەزدە قازاقستان حالقىنىڭ، ونىڭ ىشىندە جاستاردىڭ دەنساۋلىعى تومەن دەڭگەيدە. تەك، ءبىر كورسەتكىش - اسكەر قاتارىنا شاقىرىلعان جاستاردىڭ 50 % دەنە دايىندىقتارىنىڭ ناشار دامۋىنا جانە دەنساۋلىقتارىنا بايلانىستى قورعانىس كۇشتەرىنىڭ قاتارىندا قىزمەت اتقارۋعا جارامسىز. (5)
بۇل قاۋىپتى جاعداي قازاقستان ۇكىمەتىن، اسكەري ۇجىمداردى، پەداگوگتاردى، دارىگەرلەردى، عىلىمداردى شىنداپ تولعاندىرۋدا.
قازىرگى كەزدە بۇل پروبلەمانى شەشۋدىڭ نەگىزگى جولى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ، كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ بولىپ وتىر. بۇل تۇرعىدا ەلباسى « قازاقستان - 2030» ستراتەگيالىق باعدارلاماسىندا «جەتكىلىكتى قۇرالدار بولماي تۇرعان جاعدايدا، اۋرۋلارعا قارسى كۇرەس، دەنساۋلىقتى نىعايتۋ جونىندەگى ءبىزدىڭ ستراتەگيامىز – ازاماتتارىمىزدى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ازىرلەۋدەن باستالادى» - دەپ اتاپ كورسەتتى. (1)
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇجىمىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، دەنساۋلىققا اسەر ەتەتىن فاكتورلاردىڭ 50 - 60 % ءومىر تىرشىلىگىنە، 20 % - تۇقىم قۋالاۋشىلىققا، 20 % - سىرتقى ورتانىڭ جاعدايىنا، 8 - 10 % - دارىگەرلىك كومەكتىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى. بۇل دەرەكتەر دەنساۋلىق ءۇشىن كۇرەستىڭ نەگىزگى باعىتى – سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا، ونى ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعان شارالار ەكەنىن دالەلدەيدى.
سالاۋاتتى ءومىر سالتىنىڭ جاستار اراسىندا قالىپتاسۋىنىڭ ماڭىزى وتە زور. بۇل باعىتتا جۇرگىزىلەتىن جۇمىستار: اۋرۋ شاقىراتىن فاكتورلاردىڭ اسەرىن تومەندەتۋگە، ىشىمدىكتىڭ، تەمەكىنىڭ، ەسىرتكىنىڭ زياندىعىنا، قيمىل - قوزعالىستىڭ ازدىعىنا، قۇنارلى تاماقتانباۋعا قارسى جۇرگىزىلەتىن ۇگىت - ناسيحات جۇمىستارىنا نەگىز سالدى.
سالاۋاتتى ءومىر تىرشىلىگى – دەنساۋلىقتى ساقتاۋدىڭ جانە نىعايتۋدىڭ نەگىزگى، ول جان - جاقتى دامىعان ازاماتتىڭ قالىپتاسۋىنا، ونىڭ رۋحاني، دەنە دامۋىنا اسەر ەتەدى.
دەنساۋلىققا كەرى، جاعدايسىز اسەر ەتەتىن كوپتەگەن فاكتورلار بار: اۋرىپ جازىلۋ؛ نيكوتين مەن الكوگولگە قۇمارلىق؛ ەڭبەكتىڭ، تۇرمىستىڭ جايسىز جاعدايلارىنىڭ سوزىلمالى اسەرى؛ دۇرىس تاماقتانباۋ ( ونىڭ جەتكىلىكسىزدىگى جانە شامادان تىس كوپتىگى)؛ كوڭىل كۇيدىڭ جىلدام اۋىتقۋى، ەڭبەك پەن رەتسىز دەمالىستىڭ بۇزىلۋى، اۋانىڭ، سۋدىڭ بۇزىلۋى؛ ءدارى - دارمەكتى جانە تۇرمىس حيميالىق زاتتارىن ورىنسىز پايدالانۋ. وسى فاكتورلاردىڭ ىشىندە ءبىرىنشى قاتاردا قيمىل - قوزعالىستىڭ ازدىعى.
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، ق. ءپىرىموۆ اۋىلى،
№ 92 ورتا مەكتەپتىڭ دەنەشىنىقتىرۋ ءپانى ءمۇعالىمى
مامايەۆ مارات
ەل باسشىسى ن. ءا. نازاربايەۆ «قازاقستان 2030» ستراتەگيالىق دامۋ باعدارلاماسىندا «سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ىنتالاندىرۋ ءارقايسىمىزدىڭ دەنە تاربيەسىمەن اينالىسۋىمىزعا، دۇرىس تاماقتانۋىمىزعا، ەسىرتكىلەردى، تەمەكى مەن الكوگولدى تۇتىنۋدى قويىپ، تازالىق پەن سانيتاريا شارالارىن ساقتاۋىمىزعا جانە ت. س. س. باعىتتالعان» دەلىنگەن (1).
«دەنساۋلىق – زور بايلىق، ادام باقىتىنىڭ باستاۋى» - دەيدى حالقىمىز (2). اتا بابالارىمىزدىڭ بۇل دانا وي – پىكىرى تالاي عاسىرلار بەلەسىنەن ءوتىپ بىزگە جەتىپ وتىرعان شىندىق. ۇلتتىڭ دەنساۋلىعى ۇلان اسىر بايلىق ەكەنى راس، تەك وعان يە بولۋ ءۇشىن كوپ كۇشتەر جۇمساۋىمىز قاجەت. دەنساۋلىق ادامعا ءبىراق رەت بەرىلەتىن تابيعات تارتۋى. ول تۇراقتى، ماڭگىلىككە بەرىلمەيدى، ۇزبەي وزگەرىستە بولادى. ونى ساقتاۋ ءۇشىن ەڭبەك ءسىڭىرۋ، اۋىرماي تۇرىپ ءىس - ارەكەت جاساۋ كەرەك. وعان ناقتى ءبىلىم، ىنتا - ىقىلاس، ەرىك – جىگەر قاجەت، ونسىز باياندى، ءارى ۇزاق دەنساۋلىقتى ساقتاۋ قيىن (3، 4).
قازىرگى كەزدە قازاقستان حالقىنىڭ، ونىڭ ىشىندە جاستاردىڭ دەنساۋلىعى تومەن دەڭگەيدە. تەك، ءبىر كورسەتكىش - اسكەر قاتارىنا شاقىرىلعان جاستاردىڭ 50 % دەنە دايىندىقتارىنىڭ ناشار دامۋىنا جانە دەنساۋلىقتارىنا بايلانىستى قورعانىس كۇشتەرىنىڭ قاتارىندا قىزمەت اتقارۋعا جارامسىز. (5)
بۇل قاۋىپتى جاعداي قازاقستان ۇكىمەتىن، اسكەري ۇجىمداردى، پەداگوگتاردى، دارىگەرلەردى، عىلىمداردى شىنداپ تولعاندىرۋدا.
قازىرگى كەزدە بۇل پروبلەمانى شەشۋدىڭ نەگىزگى جولى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ، كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ بولىپ وتىر. بۇل تۇرعىدا ەلباسى « قازاقستان - 2030» ستراتەگيالىق باعدارلاماسىندا «جەتكىلىكتى قۇرالدار بولماي تۇرعان جاعدايدا، اۋرۋلارعا قارسى كۇرەس، دەنساۋلىقتى نىعايتۋ جونىندەگى ءبىزدىڭ ستراتەگيامىز – ازاماتتارىمىزدى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ازىرلەۋدەن باستالادى» - دەپ اتاپ كورسەتتى. (1)
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇجىمىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، دەنساۋلىققا اسەر ەتەتىن فاكتورلاردىڭ 50 - 60 % ءومىر تىرشىلىگىنە، 20 % - تۇقىم قۋالاۋشىلىققا، 20 % - سىرتقى ورتانىڭ جاعدايىنا، 8 - 10 % - دارىگەرلىك كومەكتىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى. بۇل دەرەكتەر دەنساۋلىق ءۇشىن كۇرەستىڭ نەگىزگى باعىتى – سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا، ونى ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعان شارالار ەكەنىن دالەلدەيدى.
سالاۋاتتى ءومىر سالتىنىڭ جاستار اراسىندا قالىپتاسۋىنىڭ ماڭىزى وتە زور. بۇل باعىتتا جۇرگىزىلەتىن جۇمىستار: اۋرۋ شاقىراتىن فاكتورلاردىڭ اسەرىن تومەندەتۋگە، ىشىمدىكتىڭ، تەمەكىنىڭ، ەسىرتكىنىڭ زياندىعىنا، قيمىل - قوزعالىستىڭ ازدىعىنا، قۇنارلى تاماقتانباۋعا قارسى جۇرگىزىلەتىن ۇگىت - ناسيحات جۇمىستارىنا نەگىز سالدى.
سالاۋاتتى ءومىر تىرشىلىگى – دەنساۋلىقتى ساقتاۋدىڭ جانە نىعايتۋدىڭ نەگىزگى، ول جان - جاقتى دامىعان ازاماتتىڭ قالىپتاسۋىنا، ونىڭ رۋحاني، دەنە دامۋىنا اسەر ەتەدى.
دەنساۋلىققا كەرى، جاعدايسىز اسەر ەتەتىن كوپتەگەن فاكتورلار بار: اۋرىپ جازىلۋ؛ نيكوتين مەن الكوگولگە قۇمارلىق؛ ەڭبەكتىڭ، تۇرمىستىڭ جايسىز جاعدايلارىنىڭ سوزىلمالى اسەرى؛ دۇرىس تاماقتانباۋ ( ونىڭ جەتكىلىكسىزدىگى جانە شامادان تىس كوپتىگى)؛ كوڭىل كۇيدىڭ جىلدام اۋىتقۋى، ەڭبەك پەن رەتسىز دەمالىستىڭ بۇزىلۋى، اۋانىڭ، سۋدىڭ بۇزىلۋى؛ ءدارى - دارمەكتى جانە تۇرمىس حيميالىق زاتتارىن ورىنسىز پايدالانۋ. وسى فاكتورلاردىڭ ىشىندە ءبىرىنشى قاتاردا قيمىل - قوزعالىستىڭ ازدىعى.
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، ق. ءپىرىموۆ اۋىلى،
№ 92 ورتا مەكتەپتىڭ دەنەشىنىقتىرۋ ءپانى ءمۇعالىمى
مامايەۆ مارات
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
