جايىن ىلەردە
مەن تومپاڭداپ پاپامنان قالماي كەلەم. پاپام ارشىنداپ اياڭدايدى. سوڭىندا مەن بارىن ۇمىتىپ كەتكەن شىعار. بالىق جۇمىسى اسىعىس جۇمىس جانە الا كوبەڭنەن جينالاتىن ءبىر قاۋىرت كاسىپ قوي. بايقايمىن: انداعى-مۇنداعى كوزگە شالىنعانشا سۋ باسىنا جەتۋ كەرەك، سوندىقتان دا بۇگىن پاپام ساقاردان تۇردى. بورساڭداپ تەرلەي باستادىم. اياقتا كيىز بايپاقتى ەتىك، باستا قۇلاقشىن، ۇستىمدە كۇپى. جىلى كيىنبەسە دە بولمايدى. مۇز ءۇستى سۋىق.
اقىرىن جۇرسە-ەتتى دەيمىن ىشىمنەن. ءبىراق پاپاما ءجاي ءجۇر دەۋگە باتىلىم بارمايدى. «جۇرە الماساڭ نەگە ەردىڭ» دەي مە دەپ جاسقانام. ارينە نەگە ەردىڭ دەپ ايتپايدى پاپام. ويتكەنى، مەنى ەرتىپ ءجۇرۋدى ءىشى جاقسى كورەدى، تەك اتامنان قورقادى. ويتكەنى مەن اتام بالاسىمىن عوي — ءوزىنىڭ تىزەسىنەن باسقا جەرگە وتىرتپاي، پاپاما دا سۇيگىزبەي وسىرگەن بالاسىمىن عوي. سوندىقتان اتام مەن اجەم الدىندا بالام دەۋ تۇگىل، بەتىمنەن دە ءسۇيىپ كورگەن ەمەس. وڭاشادا عانا سۇيەدى. وندا دا جان-جاعىنا قاراپ الىپ وبەدى بەتىمنەن.
جاتاردا:
— مەن دە بالىققا بارامىن، اجە،— دەپ قىڭقىلداي باستادىم.
پاپام ماعان قاراپ جىمىڭ ەتتى دە ۇندەگەن جوق. ال، مەنىڭ تىلەگىمدى ەكى ەتپەيتىن اجەم:
— اتاڭنان سۇرا،— اينالايىن. اتاڭ جىبەرسە بارا عوي،— دەگەن.
اتام الدىمەن تاماعىن ءبىر كەنەپ الىپ، ۇزىنشا اق ساقالىن سالالاي ءتۇستى. ءسويتتى دە قىڭقىلداي باستاعان مەنىڭ ماڭدايىمنان ءبىر سيپاپ ءوتتى؛ تاعى دا تاماعىن كەنەدى. ال پاپام جىمىڭ-جىمىڭ ەتەدى، ءبىراق تەرىس اينالا بەرەدى.
— توڭىپ قالاسىڭ عوي،— دەدى اتام، ءبىرازدان كەيىن.
— اتا، توڭبايمىن،— دەيمىن ەركەلەپ، سۇيكەنە ءتۇسىپ.
— جىلىمعا ءتۇسىپ كەتەرسىڭ، قاراعىم.
— جوق، اتا، تۇسپەيمىن — دەيمىن، ەندى اتامنىڭ سانىن قۇشاقتاي ءتۇسىپ.
— ساباعىڭنان قالىپ قوياسىڭ.
وعان دا جاۋاپ تاپتىم:
— اتا، شايعا دەيىن قايتىپ كەلەمىن.
باسىمنان ءبىر سيپاپ، ماڭدايىمنان ءبىر ءسۇيىپ اقىرىندا اتام كونگەن بولاتىن.
— جارايدى،— دەگەن ول اقىرىن عانا.
مىنە، سول ەرتىپ شىعۋعا ءوزى دە قۇمار پاپام سوڭىنداعى ماعان ءبىر قارامايدى. جىلارمان بولىپ كەلەمىن، اياعىمدى جۇگىرە باسامىن، جەتە المايمىن. كيىم قالىڭ: كۇپىنىڭ ىشىندە بەشپەنت بار، بەشپەنتتىڭ ىشىندە ءتۇبىت شۇلىعىم. اجەم توڭىپ قالاسىڭ دەپ شۇلىقتى بەشپەنت ىشىنەن وراپ جانە ونىڭ ۇشىن قايىرىپ اكەلىپ بەلىمدى تاس قىلىپ بايلاپ تاستاعان. وزەن دە الىستاپ كەتكەن سياقتى. بۇرىن جۇرت ءبىر شاقىرىم جەر دەۋشى ەدى... نە كەرەك تەرلەپ-تەپشىپ، جىلارمان بوپ بۋلىعىپ، ءبىر كەز جاعاعا دا جەتتىك.
مەن «ۋھ» دەپ وتىرا كەتتىم.
— شارشاپ قالدىڭ با، بالاشكا،— دەدى پاپام ماعان ەندى عانا مويىن بۇرىپ.— دەم ال.
ءبىر جاعى تەرلەپ بۋلىعىپ، ءبىر جاعى اقىرىن جۇرمەگەنىنە ىشتەن تۇتەپ، مەن پاپاما جاۋاپ بەرمەدىم. ول دا ماعان ەندى قايتىپ مويىن بۇرا قويمادى — ءوز جۇمىسى وزىنە جەتكىلىكتى ەمەس پە! دالا جارىعايىپ قالدى — ءبىز ۇيدەن شىققاندا اينالا قاپ-قاراڭعى، الدىمدا كەلە جاتقان پاپامنان عانا كوز جازباي وتىرعانمىن.
مۇز ءۇستى ايناداي، كوكپەڭبەك. جالتىراپ جاتىر. وزەننىڭ ەكى جاعاسىندا سىلدىراعان قامىس بار. جازدىگۇنى كوك ماقپالمەن كومكەرىپ قويعانداي ەدى. ءقازىر سەلدىرەپ، اقسەلەۋ تارتىپ تۇر جانە قۇرلىققا شىعىپ قالعان. پاپام مۇزدى ويماي-اق ۇستىنەن ءۇڭىلىپ قاراپ، قامىستىڭ ارعى كوبەسىن جاعالاپ كەتتى.
بالىق كوزدىڭ قۇرتى، دەيتىن اجەم،— اۋەيى قىلادى. اۋەيى قىلسا دا قىزىق قوي. قارماقپەن العانىڭ دا قىزىق، ىرعاقپەن ىلگەنىڭ دە قىزىق. ارينە مەن قارماق سالا ءبىلىپ، الابۇعا مەن شوراعايدى جازدىگۇنى جاعاعا تورس ەتكىزىپ لاقتىرىپ وتىرسام دا، ىرعاقپەن سازان ءىلۋدى ۇيرەنگەنىم جوق، ءىلىپ كورگەنىم جوق. بۇل ۇلكەندەردىڭ كاسىبى، بىزگە ءالى ەرتەرەك. سوندا دا سۋ استىنا ءۇڭىلىپ اقىرىن سىزىپ كەلە جاتقان سارى سازاندى كورىپ قالعانعا نە جەتسىن! كورگەن بالىعىڭدى ءوزىڭ ىلە الماساڭ، اكەڭە ايتاسىڭ مىنە-مىنە،— دەپ سىبىرلاپ، قولىنان جەتەلەيسىڭ عوي.
شىدامادىم: بەلبەۋىمدى شەشىپ جىبەرىپ، قۇلاقشىنىمدى تۇرىڭكىرەپ الىپ، مەن دە مۇزعا ءۇڭىلدىم. پاپام قاراپ كەتكەن جەردە نە بولا قويسىن، سوندا دا سۋ استىن كوزبەن ءتىنتىپ، تاماشالاي باستادىم. كوز توقتاتىپ قاراڭقىراساڭ اينالا جارقىراپ جاتىر: ءبىر جەرى بالدىرلى. ءبىر جەرى اشىق. استى تۇپ-تۇنىق، كەي جەردىڭ كوك سازى دا كورىنىپ جاتىر. مۇزدىڭ قالىڭداعى ەلىدەن ارتىق بولماس — تەرەزەنىڭ اينەگى سياقتى — ارعى جاعىنداعىنىڭ ءبارى قاسىڭدا تۇر. ءبىر جەردىڭ قوپاسى كوتەرىلىپ كەلىپ، توبەگە ءتيىپ كەتەرلىكتەي مۇزعا وتە تاياۋ تۇر — قوپانىڭ يت ساداعى مەن ايىل قوعاسى مۇز بەتىنە شىعىپ كەتۋگە جانتالاسادى. وسىنداي ءبىر سۋ استىنىڭ سيقىرلى الەمىن ۇستىنەن ءۇڭىلىپ قاراپ، تۇڭعيىق ءتۇبىن تاماشالاپ، جاعانىڭ ۇيىسقان بالدىرىن قولىممەن جازعانداي توڭقايىپ جاتقاندا، پاپامنىڭ كىشكەنە بالتاسى مۇزعا تىق-تىق ەتە قالدى. مەن باسىمدى كوتەرىپ الدىم؛ ەڭ قىزىعى وسى عوي: مۇزدى تەسىپ جىلىم ويدى دەگەنشە — سارى سازاندى سۋ استىنان سالاڭ ەتكىزدى دەي بەر. ىڭىردەگى قىڭقىل، تۇنگى شالا ۇيقى، ەرتەڭگى جىلى توسەكتى تاستاي جۇگىرۋ، اكەمە ەرە الماي قورباڭداۋ — وسى قىزىقتىڭ لاڭى ەمەس پە؟
...پاپام شەكپەننىڭ ەتەگىن قايىرىپ بۇركەنە سالىپ، جىلىمعا ۇڭىلە قالعان. مەن قاسىنا جەتىپ كەلگەندە ىرعاعى سۋعا زۋلاپ ەنىپ تە بارا جاتتى. جاۋىرىنى قيعاشتالىپ، پاپامنىڭ قولى ەبدەيلەنە باستادى. ال، شانىشقىسى قاسىندا مۇز ۇستىندە جاتىر. ۇعا قويدىم: سامارقاۋ سازان جوعارىدا تۇر، بولماسا اقىرىن جىلجىپ قوزعالىپ بارادى. مۇندايدا ىرعاق كەرەك. شانىشۋعا بولمايدى. جەردە جەر باۋىرلاپ جاتقان سازاندى عانا شانشادى. بۇل دا تاماشا قىزىق قوي، جاتقان سازانعا قاراعاي ساپتى ءۇش تارماقتى شانىشقىنى سول قولدىڭ ۋىسىنان وتكىزە اينىتپاي سىرعىتىپ، وڭ قولمەن تومەن جىبەرە بەرەدى. سازانعا شانىشقى ءتونىپ ءبىر قارىس — ەكى قارىس قالدى-اۋ دەگەن كەزدە وڭ قولدى قۇلاشتاپ كوتەرىپ الىپ، بەلدەمەدەن «كىرش» ەتكىزەدى. سازعا تىققان سازان بۇلقىنىپ شانىشقىنىڭ سابىن بۇلاڭ قۇيرىققا سالا باستايدى. سول ساتتە شانىشقى سابىنا سۇيەي سۋ تۇبىنە سىرعىتقان ىرعاق تۇيرەلگەن سازاندى قاپسىرا ءىلىپ، جوعارى مۇز بەتىنە شىعادى... ال، ءقازىر پاپام سازاندى شانىشپاي، ىلگەلى جاتىر. مەن كەلىپ:
— پاپا!—دەگەندە، ول سازاندى ءىلىپ الىپ، ۇشىپ تۇرەگەلدى. كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جىلىمىنان سۋىرىپ الىپ بالىعىمەن قوسا ىرعاقتى مۇز ۇستىنە سىلكىپ قالدى. قوڭىر جوندى جۇمىر سازان شىعىرشىق اتىپ سىرعاناپ كەتتى، مەن دە ۇمتىلىپ بارىپ ونىڭ ۇستىنە قوندىم. قاپەلىمدە ۇستاتپاي، قولعا تۇرماي سۋسىپ كەتتى. ەكىنشى ۇمتىلعاندا ول اشۋلانعان ادامشا، مۇزدى قۇيرىعىمەن شاپالاقتاي باستادى. مەنىڭ دارمەنسىزدىگىمدى كورىپ پاپام سازاندى جەلكەسىنەن ءبىر-اق قىسىپ الدى دا، جەلبەزەگىنەن تىزبەكتى وتكىزە سالدى.
— ءما، سۇيرە. ساق بول جىلىمعا ءتۇسىپ كەتپە،— دەدى ماعان سىبىرلاپ.
ءسويتتى دە ەكى اتتام جەر جۇرمەي پاپام مۇزعا قايتادان ءۇڭىلدى، بالتامەن تاعى دا تىقىلداتا قالدى. مەن «يا، ءسات!» دەيمىن ىشىمنەن. بۇل جەر سازاننىڭ ءجۇرىپ كەلىپ جاتقان جەرى دە،— ءجا جاتۋعا بەت العان قوناقتار ورنى بولسا كەرەك. پاپام ىرعاعىن جاڭا جىلىمعا تاعى زۋلاتتى — تاعى ءبىر توق جوندى بالىق سۋدان سوپاڭ ەتە قالدى. تورسيعان قوس قوڭىردى مۇز ۇستىمەن سۇيرەي جونەلدىم. بۇل جولى ونى تىزبەككە ءوزىم ءتىزدىم جەلبەزەگىنەن.
ۇزاماي تىزبەگىم قوڭدانىپ قالدى. بەسەۋىن ىلگەنشە قومسىنىپ، تىزبەگىم ولقى تۇرعانداي كورىنىپ ەدى. «تاعى ءبىر ەكەۋىن ىلسە يگى ەدى» دەپ پاپامدى وكشەلەي ءتۇسىپ ەدىم، ال سازان سانى ونعا قاراي بارىپ قالعاندا ونى سۇيرەۋدىڭ ءوزى كۇشكە تۇسە باستادى. وزەنگە كەلە جاتقاندا پاپاما ەرە الماي تەرلەسەم، ەندى سارى سازاندى سۇيرەي الماي ساستىم. بىر-بىرەۋىن قوس قولداپ كوتەرەتىن سارى قاسقا بالىق زىلدەي، قاردى تالدىرىپ بارادى. ونىڭ ۇستىنە سۋدان جاڭا شىققاندارى تىزبەكتى جۇلقىپ تۋلاپ، تالعان قارىڭدى ونان ءارى تالدىرادى. كەيبىرەۋى قۇيرىعىمەن مۇز سابالاعاندا وعان قالعاندارى قوسىلا كەتەدى — تىزبەكتىڭ تيەگىن سىندىرىپ، ءوزىن ءۇزىپ كەتەرلىك.
كەشىكپەي بەرەكەم قاشا باستادى. ءجۇرىسىم ونبەي قويدى، ارقام دا سۋ بولىپ كەتتى. جانە ەرتەڭگى اياز قولدى دا قارىپ بارادى — سۋدان شىققان بالىقتى تىزەمىن دەپ قولىم، جەڭىم سۋ بولىپ، بارماق بىتكەن ءۇسىپ كەتتى، شىداتارلىق ەمەس اۋىزعا سالىپ ۇرگىلەپ الساڭ — ۋداي اشىپ جانىڭدى شىعارادى.
پاپامنان قالىپ قويدىم. ول تۇبەكتى اينالىپ بارا جاتتى. ەندى قايتەم دەپ قىسىلعان كەزدە، تاعى دا ىلگەن ەكى سازانىن شانىشقىنىڭ تارماعىنا تۇيرەپ ماعان قولىن كوتەردى: «ءجۇر-جۇر!»— دەپ ىمدايدى. جۇرمەيىن دەگەن وي جوق — اتتەڭ دارمەنىڭ از. مەنىڭ ادىمىم ونبەي كەلە جاتقانىن كورىپ ول قارسى ءجۇردى.
— ءيا، بالاشكا، اۋىرلاپ كەلەسىڭ بە؟ ءقازىر،— دەپ شانىشقىداعى سازاندى تىزبەكتەگىگە قوستى دا،— مىنا جەرگە تاستاپ كەتەلىك. ايتپەسە قولىڭ ءۇسىپ كەتەر،— دەدى.
ءسويتتى دە، جالما-جان ءبىر شوعىر قامىستى ۋىستاپ الىپ، تىزبەكتى سوعان بايلادى. ءۇستىن ايىل قوعا جۇلىپ بۇركەپ، كوزدەن تاسا ەتتى. سودان كەيىن مەنىڭ بەلبەۋىمدى دۇرىستاپ بۋىندىردى، قولىمدى ۋقالاپ جىلىتتى، بەلىنە قىستىرعان تەرى بيالايىن بەردى.
— انا قىرمەن جۇگىرىپ جىلىنىپ ال!— دەپ بەتىمنەن ءوبىپ، ءوزى تۇبەككە قاراي كەتتى.
ماعان جىلىنۋدىڭ كەرەگى جوق ەدى. شىداتپاعان قول بولسا — وعان ەندى تەرى بيالاي بار. تەرى بيالاي قانداي جىلى!
قورباڭداپ قىر باسىنا شىقتىم دا، پاپام ارىلەگەن سوڭ ويعا قالدىم. پاپامنىڭ بەت العان تۇبەگى ناعىز تۇبەك: وزەن تىك بۇرىلىپ ارقاعا قاراي اعا تۇسەدى دە اۋدەم جەرگە بارماي-اق شىعىسقا قاراي ورالىپ كەتەدى. مۇزبەن جۇرگەن كىسى ءبىراز جەر اينالىپ كەتپەكشى دە، ال قۇرلىقپەن كەسىپ تۇسكەن ادام توتەسىنەن تەز جەتىپ مۇزداعىعا قارسى شىقپاق. مەن دە پاپامنىڭ قارسى الدىنان شىعايىن دەپ ءتۇيدىم. ويتكەنى، پاپامدى قۋىپ وتىرۋ قيىن، ول جەتكىزبەيدى جانە مەن تاعى دا تەرلەپ-تەپشىپ كەتەم عوي. تۇبەكتىڭ وكپە تۇسىن وڭاي-اق تەز كەسىپ ءتۇستىم. پاپام الدەنەگە اينالىپ كەشەۋىلدەپ قالدى. ويلايمىن: «تاعى دا سازان ىلگەن شىعار»،— دەپ. ىلسە ءىلسىن. ماعان كەرەگى دە سول سازاننىڭ ىلىنگەنى. ۇيگە قايتقان سوڭ: «ءبىزدىڭ بالانىڭ جولى بولدى»، «ءوزىنىڭ قانجىعاسى قاندى»، «بۇل شىقسا قۇر قول قايتپايدى»،— دەپ ماقتاماي ما! جانە بالىق كوپ ءىلىنىپ، قار تۇسكەننەن كەيىن ونى ءبىر شانا ەتىپ تيەپ بازارعا اپارسا — قويىن-قونىشىڭ كامپيتكە تولماي ما! پاپام ماعان قالاعا بارعان سايىن بازارلىق اكەلمەگەن ساپارى جوق. بالىق ساتقان جولى قارىق بولىپ قالامىز!
تۋرا ءجۇرىپ مۇزعا قايتا تۇسكەننەن كەيىن، تاعى دا سۋعا ءۇڭىلدىم. بۇل جولى مۇزدى پاپامنىڭ بيالايىمەن ۇيكەپ-ۇيكەپ بەتىن جالتىراتىپ جىبەردىم. كادىمگى اينانىڭ بەتىن ءسۇرتىپ جىبەرگەندەي جارقىراپ كەتتى، استىنداعى الەم دە شايداي اشىق، ءبىراق قامىستان ارعى ايدىن بەتى جار قاباق شاپپا ەكەن — قاراۋعا ءداتىڭ شىدارلىق ەمەس، قۇدىق تۇبىندەي، شىڭىراۋ...
تاستاي بەرىپ قامىسقا قاراي ەڭبەكتەدىم — تايىزىم جاقسى، تۇبىنە قول جەتكەندەي، ءقاۋىپسىز. سازان دا وسىنداي جەردە جاتادى عوي. ازدان كەيىن جۇرەك توقتاتىپ، پاپام سياقتى ەتەگىمدى ءتۇرىپ باسىما بۇركەنىپ — توڭقايىپ قاراپ جاتىرمىن. ءبىر كەز...
...اۋەلى ءوز كەزىمە ءوزىم سەنبەدىم: مۇمكىن ەمەس! سونشاما ۇلكەن بالىق قۇيرىعى بولا ما! قوزعالىپ تۇر! بالىق قۇيرىعى تاپ استىمدا تۇر! باسىمدى تەز كوتەرىپ الدىم. الدەنەگە جۇرەگىم سۋ ەتە قالدى. جان جوق قاسىمدا. ەندى نە ىستەيمىن؟ پاپام قاشان كەلەدى، الدە جۇگىرسەم بە ەكەن؟..
«ەگەر بالىق بولماي شىقسا»... دەگەن كۇدىك تۋدى. پاپام ايتقانى بار: بالىق كورسەڭ ساسپا انىقتاپ قارا،— دەپ. سۋ استىندا جاتقان جاپىراقپەن كوك بالدىر از با! ونىڭ ءبارى دە جاندى نارسە سياقتانىپ قىبىرلاپ، قوزعالىپ، تەڭسەلىپ تۇرادى عوي.
مۇزعا قايتا ءۇڭىلدىم. بالىق! ءسوز جوق بالىق! بالىق بولعاندا — ناعىز جايىن. جايىننىڭ قۇيرىعى. جۇپ-جۇمىر، كىندىكتەن كەيىنگى قارا قوشقىلدانعان كۇدىس دەنە جىڭىشكەرىپ بارىپ تاراق قۇيرىققا اينالعان. ال كىندىك، كەۋدە، باس، قوس ايدار قايدا؟! ول قانداي؟ مىنا قۇيرىق جاقتىڭ ءوزى كىشىگىرىم ورمەكتەي، قىرلانىپ، جالدانىپ جاتىر. تۇرەگەلدىم دە وڭ قولىمداعى بيالايدى مۇزدىڭ ۇستىنە قويا سالدىم. ەكىنشىسىن ەكى ادىم ىلگەرى ءجۇرىپ، وسى قوس كىندىك تۇسى-اۋ دەگەن جەرگە قويدىم. ءسويتتىم دە ەڭبەكتەپ جاعاعا شىقتىم. شىقتىم دا پاپاما قاراي جۇگىردىم. مەن جۇگىرمەسەم دە بولادى ەكەن، شانىشقىعا تۇمسىعىنان ىلگەن ءداۋ سازانىن سالاقتاتىپ، وڭ جاقتاعى اينالمادان پاپامنىڭ ءوزى دە شىعا كەلدى. مەنى كورىپ ول دا قۋانىپ كەتتى — ەزۋ تارتىپ كەلەدى. كەيىندە قالىپ قويماعانىما ءماز، مەن اپتىعىپ-ۇپتىگىپ:
— پاپا، جايىن!.. ءداۋ جايىن... تاراق قۇيرىعى ەتەكتەي،— دەپ سوزىمە شاشالىپ جاتىرمىن.
— ءيا، قاي جەردە؟
— مىنە، مىنا جەردە... بەلگىگە بيالايىمدى تاستاپ كەتتىم...
پاپام اسىعار ەمەس.
— جايىن دەيسىڭ بە؟ تىزبەكتەگى سازاندارىڭ قايدا، بىرەۋ سۇيرەپ كەتكەن جوق پا؟– دەدى.
— سازان ورنىندا، پاپا. مىنا جايىندى ىلسەڭ...
— ساسپا. بۇيىرسا ىلەرمىز ونى دا.
— ۇلكەن! سۇمدىق ۇلكەن، پaپa...
— قارايىن، جايىن دەگەنىڭ باقا بولىپ جۇرمەسىن، سۋ استىنان ول دا كوزگە دارداي كورىنەدى.
— ويپىرىم-اۋ، ءداۋ دەدىم عوي. مۇنداي جايىندى ەشكىم ىلمەگەن شىعار...
— جارايدى، اينالايىن. ءبىراق، جايىن ساق كەلەدى، ۇركىپ كەتپەسىن.
— مەن ەڭبەكتەپ جاعاعا شىعىپ كەتتىم. دىبىس بەرگەنىم جوق... پاپامدى جەتەكتەگەندەي ىلگەرى ۇمتىلا ءتۇستىم. «قۇداي ءبىر ءجونىن بەرىپ، ءىلىپ الساڭ جۇرت اۋزىن اشار» دەيمىن ىشىمنەن.
— اقىرىن، بالاشكا، اقىرىن. جايىن ساق كەلەدى، مەن ءوزىم قارايىن.
بيالاي جاتقان جەرگە ءبىر ءۇڭىلدى دە پاپام مەنىڭ بەتىمە قارادى. ءجۇزى جىمىڭ ەتكەنى ءوز الدىنا، باسىن دا شايقاپ قالدى. بۇل ارينە تاڭ قالعاننىڭ بەلگىسى. ەكىنشى بيالاي جاتقان جەرگە تاعى ءۇڭىلدى، ەپتەپ ورنىنان تۇرىپ ىلگەرى ءجۇردى، ەكى اتتام جەرگە قايتا ءۇڭىلدى. بۇل جەرگە ءسال توقتاپ، شەكپەن ەتەگىن بۇركەي ءتۇستى باسىنا. ءسويتتى دە، بالتاسىن مۇز ۇستىنە قويا سالىپ، اقىرىن جىلجىپ ءوزى كەرى جاعاعا شىقتى، اياعىمدى ۇشىنان باسىپ، مەن دە ەرە شىقتىم.
— وسى ماڭدا ەسەكەڭ بولۋى كەرەك، جۇگىر. جايىن ىرعاعىن بەرسىن!.. ءوزىن دە شاقىر. دابىرلاما، اقىرىن ايت!
جۇگىرە جونەلدىم. تەرلەۋ-تەپشۋ دەگەندى ۇمىتىپ تا كەتتىم-اۋ، دەيمىن — دومالانىپ كەلەمىن. ۇلكەن كوكەمدى قالاي تاپقانىمدى، وعان قالاي جەتكەنىمدى بىلمەيمىن.
— ۇلكەن كوكە، جايىن... پاپام شاقىرادى ۇلكەن ىرعاق كەرەك...
ۇلكەن كوكەم ءا دەگەندە ەش نارسەگە تۇسىنبەي قالدى-اۋ دەيمىن.
— جاي ما، بالام، جاي ما؟— دەپ بەتىمە قاراپ تۇردى دا،— سۋ باسىنا جالعىز كەلىپ پە ەدىڭ؟— دەپ سۇرادى.
— ۇلكەن كوكە-اۋ، جايىن دەيمىن. مەن كوردىم، پاپام ۇلكەن ىرعاق كەرەك دەدى...
ازدان كەيىن بارىپ:
— ءا، پاپاڭ ەكەۋىڭ كەلدىڭدەر مە. جايىن دەيسىڭ بە؟ جايىن بولادى بۇل جەردە،— دەپ ءبىراز تۇردى.
نە كەرەك، ۇلكەن كوكەمدى دە جەڭىنەن سۇيرەگەندەي جەتەكتەي بەردىم. ەكەۋمىزدىڭ توبەمىز كورىنگەننەن-اق پاپام اقىرىنداپ بيالاي جاتقان جەردىڭ مۇزىن تەستى. تەستى دە، تاعى دا ءبىر كورىپ الايىن دەگەندەي، جىلىمعا ءبىر ءۇڭىلىپ الىپ، جاقىنداپ كەلگەن ۇلكەن كوكەمە:
— ەسەكە، ىرعاعىڭىزدى بەرىڭىز... الدە ءسىز ىلەسىز بە؟— دەپ سوزعان قولىن كەرى تارتىپ الدى.
— ىلسەيشى، كەتىپ قالىپ جۇرەر.
پاپام ەكىنشى رەت ءتىل قاتپاي ىرعاققا قولىن سوزا بەردى. ىرعاقتىڭ سابى دا جۋان ەكەن، باسى دا دوعالداي كورىندى. كادىمگى باگور. پاپام ءوزى سۋعا ءۇڭىلىپ، كەۋدەسىن كوتەرىڭكىرەپ تۇرىپ باگوردى زۋلاتقان جوق، اقىرىنداپ تۇتامداپ، وڭ قولىن قۇلاشتاعان كۇيى جوعارى ۇستاپ تۇرىپ تومەن جىبەرە باستادى، ۇلكەن كوكەم ەكىنشى كىشكەنە ىرعاعىن ازىرلەپ، پاپاما جاقىنداي ءتۇستى. ەكەۋىندە دە ءۇن جوق. ءبىرى باگوردى ەپتەپ تەمەن سىرعىتىپ، الدەنەگە دوپتەپ جاتىر دا، ەكىنشىسى سونىڭ قولىن اڭدىپ كوز الماي قاراپ تۇر، ىرعاق قالاي تولقىسا — بۇ دا سولاي يىعىن قوزعاپ قالادى. كادىمگى ءىن اۋزىندا تىشقان اڭدىعان مىسىق سياقتى قىلپ ەتپەستەن تەسىلە قالعان. مەن دە تەسىلەمىن. تەسىلۋ كوپكە بارعان جوق...
— اپ!— دەپ قالدى دا پاپام ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلدى. مەنىڭ ەكىنشى كورگەنىم: پاپامنىڭ ەكى تىزەسى بۇگىلىپ كەتىپ وتىرا قالدى، ءبىراق قوس قولداپ ىرعاقتى شىرەي تارتىپ، قايتادان تۇرا باستاعان جوق — سىرەسىپ، اساۋدىڭ موينىنا تاستاعان قۇرىقتى تارتقانداي، شىرەنىپ تارتادى. تىزە قايتا بۇگىلىپ، قايتا جازىلىپ ءوزى جىلىم اۋىزىنان الشاقتاي باستادى. مەنىڭ ۇرەيىم ۇشىپ كەتتى. ساسقانىمنان: «پاپا» دەپ قالدىم.
پاپامدى سۋعا جىعىپ كەتەدى ەكەن دەدىم.
— ەسەكە، ەسەكە!..— دەدى ءبىر كەز پاپام.
ۇلكەن كوكەم قولىنداعى كىشكەنە ىرعاقتى ەكى-ۇش رەت جىلىمعا سۋماڭداتىپ الدى، ءبىراق ەش نارسە ىلىكپەدى.
— ساعاسى جەتپەيدى بار بولعىردىڭ. ومىرتقادان ىلىكپەسە جىرىلا بەرەدى عوي...
ءبىر كەز ۇلكەن كوكەم دە شىرەنە قالدى، ءبىراق كىشكەنە ىرعاعىنىڭ سابى مايىسىپ-مايىسىپ كەتتى.
— جۇگىر، بالا... شاقىر، كىم بار...
مەن تاعى دا جۇگىرە جونەلدىم. ءبىراق قايدان شىعىپ قالعانىن بىلمەيمىن، تويەكەڭ ەمپەڭدەي باسىپ ۇمتىلىپ كەلە جاتىر ەكەن. مەنى كورىپ جۇگىرە ءتۇستى، جۇگىرمەسە دە ادىمى — ءبىر سارجان، جەتىپ-اق قالدى. ەكەۋمىز كەلىپ جەتكەندە پاپام مەن ۇلكەن كوكەم سۇيرەپ تارتىپ، تاراق قۇيرىقتى جىلىمنىڭ اۋزىنان ءبىر كەزدەي جوعارى شىعارىپ قويىپتى، ءبىراق، ەكەۋى دە شىرەنىپ-مايىسىپ، الەك بولىپ جاتىر. جۇگىرىڭكىرەپ كەلگەن تويەكەڭ قولىنداعى سۇيمەنمەن جايىننىڭ سۋدان شىعىپ قالعان ءبىر كەز قۇيرىعىن كوكتەي تۇيرەپ جىلىمعا تيەكتەي سالدى. مەن: «ۋھ!» دەدىم. ەندى كەتپەس بالەم!
— باتىر، ەندى ەشقايدا بارمايسىڭ!— دەپ تويەكەڭ دە ءوزىنىڭ ىرعاعىن سالدى. نە كەرەك ۇشەۋلەپ جايىندى سۇيرەپ، ءۇش جەردەن ىلگەن كۇيى شىعارا بەردى.
ءبىر كەزدە جايىننىڭ باسى كەپتەلىپ قالىپ، تويەكەڭ جىلىمدى كەڭىتە ءتۇستى.
— ەكى قۇلاش جارىم بار ەكەن باتىرىڭ!— دەدى تويەكەڭ شىتىرلاعان مۇزدىڭ ۇستىمەن جايىندى شەتكە سۇيرەپ بارا جاتىپ.
— باستى قارا! باقىر قازانداي!— دەپ قويدى اقىرىن عانا ۇلكەن كوكەم دە. پاپام جايىن جونىندە ەش نارسە ايتقان جوق. ول تەك دەمىن الىپ، بوركىنىڭ جەلكە جاعىن كوتەرىڭكىرەپ قويىپ، كۇنگە قارادى. كۇن كوزى بۋالدىر تارتقان كۇڭگىرت اسپاندا كورىنە قويماعانمەن، كوپ ۋاقىت بولىپ قالعان ەكەن.
— جۇگىر ۇيگە، كەشىگىپ قالدىڭ — دەدى ماعان.
— ات اربا اكەلسىن بە؟ اتاما ايتايىن با؟ ۇلكەن جايىن ءىلدىڭ دەيىن بە؟
— جۇگىر-جۇگىر، نە ىلەتىنىن اتاڭ ايتادى عوي،— دەپ پاپام جىميا ءتۇستى.
جۇگىرە جونەلدىم. وكپەمدى قولىما الىپ جۇگىردىم. ەكى ەزۋىم ەكى قۇلاقتا. جايىن ىلدىك. ۇلكەن ەكى قۇلاش جارىم جايىن — دەمەكپىن اتاما. ول اربا جەگىپ كەلەدى عوي.
اتام سىرتتا تۇر. اساسىن تايانىپ تۇر. الىستان-اق كوردىم. ءۇي جانىندا تۇر.
— اتا، اتا! جايىن ىلدىك. ۇلكەن! اربا كەرەك!.. اتام جۇزىندە قۋانىشتىڭ نىشانى دا جوق. سۇپ-سۇر، سۇستى كۇيى اساسىنا سۇيەنىپ تۇر.
— اتا، جايىن ىلدىك...
— ۇستازىڭ ايتار نە ىلەتىنىڭدى، بار!
اتام اساسى مەكتەپتى مەڭزەدى. زارەم ۇشىپ كەتتى. ۇيگە قالاي كىرىپ، سۋمكامدى موينىما قالاي ىلگەنىمدى دە بىلمەيمىن. مەكتەپكە قالاي جەتىپ، كلاسقا قالاي كىرگەنىمدى دە بىلمەيمىن. ەسىمدە قالعانى: بالالار ماعان جامىراي قارادى. ءمۇعالىم جاي ۇنمەن:
— قايدا بولدىڭ؟— دەدى.
— جايىن ىلدىك...
— ءىم.„ ەندى ءبىلىم ءىلۋدى ۇيرەن!
ول بۇرىشتى كورسەتتى، مەن ەكى كوزىمدى جابىققا تiرeپ تۇرىپ قالدىم...
ءقازىر اتام مەن اجەم جوق. پاپام دا جوق. «نە ىلەتىنىڭدى ۇستازىڭ ايتار» دەگەن ءسوزدى كەيىن ءتۇسىندىم: ءبىلىم ءىلۋ. مەن ونى ءىلدىم دە. ءبىراق مەنىڭ ىلگەن جايىنىمدى ولار كورە المادى. تىلەكتەرى مەنى ۇستاز ەتۋ ەدى.
كوكتوبەل، 1966 ج.
You Might Also Like
-
شەتەلدىك قوسالقى بولشەكپەن جابدىقتاۋشى ءداۋىت سويۋۆاردىڭ ۇيىندە ءبىر كۇنى تۇسكى قوناقاسى بەرىلدى. شاقىرىلعاندار اراسىندا: «لابادا بانك» باسقارۋشىسى، ونىڭ مولدىرەگەن جاپ-جاس ايەلى مەن سۇپ-س...
-
ياپىر-اي، تاعدىر شىركىننىڭ پەندە بالاسىنا دەگەن مىسقالداي ءبىر مەيىرىمى بولسايشى. قارا باسىڭ قانشا اۋليە بولسا دا، توتەدەن كيلىككەن بالەگە قىلار لاجىڭ بار ما؟ مىناۋ وتىرعان قوجابەك ءوز كۇنىندە كىمنەن ...
