جايىق وزەنىنە ساياحات
جايىق وزەنىنە ساياحات
ساياحاتتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: ءوز قالاسىنىڭ تابيعي ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ماعۇلمات بەرۋ، اقجايىق وزەنىنىڭ ورنالاسۋى، باستى بايلىعى، ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ. جول قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى تۋرالى ەسكەرتپە جاساۋ. وزەنگە دەيىنگى ءجۇرۋ كەزىندەگى كوشەمەن ءجۇرۋ ەرەجەسىن مىندەتتى ايتىپ ەستەرىنە سالۋ.
دامىتۋشىلىق: اينالانى قابىلداۋىن قالىپتاستىرۋ، كوزىمەن كورە وتىرىپ، ءوز ويىن جەتكىزە سالۋعا باعىت بەرۋ، بايلانىستىرىپ سويلەۋگە ۇيرەتۋ، جاڭا سوزدەرمەن سوزدىك قورىن تولىقتىرۋ، ءتىل بايلىعىن جەتىلدىرۋ.
تاربيەلىك: تۋعان جەردىڭ تابيعاتىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ، ونىڭ بايلىعىن قورعاي بىلۋگە شاقىرۋ، سۋدى تازا ۇستاۋعا ۇنەمدەۋگە ۇيرەتۋ. جايىعىمىزدى ماقتان تۇتۋعا، پاتريوتيزمگە تاربيەلەۋ.
بيلينگۆالدى كومپونەت:
«اقجايىق» وزەنىنە ارنالعان ساياحات بالاباقشادان باستاپ قاتارعا تۇرۋمەن باستالادى.
تاربيەشى:- بالالار بۇگىن ءبىز جايىق وزەنىنە ساياحاتقا بارامىز. بالاباقشامىزدان تىكە جول بولماۋىنا بايلانىستى كوشەگە شىعامىز. كوشەدە اۆتوترانسپورتقا ارنالعان جولدار بار، سوندىقتان جول جيەگىمەن شاشىراماي ءجۇرۋىمىز كەرەك. جايىق وزەنىنە جەتكەنشە دەيىن تاربيەشىلەر جايىق وزەنى قالامىزدى بۇكىل الەمدىك ەكى ماتەريككە ءبولىپ اعىپ جاتقان تۋرالى ايتىلدى. 1) ەۆروپا، 2) ازيا بولىگىنە. جايىق وزەنى ۋرال تاۋلارىنان باستالادى. كاسپيي تەڭىزىنە قۇيادى. سۋى تۇششى بولعاندىقتان قاتادى. جايىق وزەنىندە بالىقتار، سۋ جاندىكتەرى تىرشىلىك ەتەدى. مىناداي بالىق تۇرلەرى بار. ولار قىزىل كىتاپقا ەنگەندەر: بەكىرە تۇقىمداستار، قىزىل بالىق، اقمارقا. ال ۋىلدىرىق ءبىزدىڭ بايلىعىمىز. ول شەتەلدەرگە ەكسپورتقا شىعارىلادى. ول ءۇشىن بىزگە كوپ اقشا بەرەدى. جاي بالىقتار جايىن، كوكسەركە، تابان، سازان قاراكوز بالىقتارى. جايىق وزەنى بولعاندىقتان بىزدە بالىق شارۋاشىلىعى دامىعان. بالىق ونىمدەرى وڭدەلىپ دۇكەندەرگە ساتىلادى. بالىقتىڭ ادام ورگانيزمى ءۇشىن پايداسى زور. جەڭىل، قۇرامىندا كالسييى كوپ.
ال، جايىق وزەنىنە دە كەلىپ جەتتىك. قانداي بولىپ تۇر، بالالار؟
- سۋ بولىپ اعىپ جاتىر.
ال، جاعاسىندا كىمدەردى كورىپ تۇرسىڭدار؟
- بالىق اۋلاپ وتىرعان ادامداردى كورىپ وتىرمىز.
ال، قىستا مۇزدى تەسىپ ورتاسىنا قاراي بارىپ بالىق اۋلاۋعا بولادى ەكەن.
ءقازىر نەگە سۋ بولىپ اعىپ جاتىر؟
- ويتكەنى كوكتەم كەلىپ كۇن جىلىنعاندا مۇز ەري باستايدى، سۋ بولىپ اعادى.
جايىقتىڭ لاستانۋدان ساقتاۋ كەرەك. قوقىس تاستاماۋىمىز كەرەك. ءجۇزىپ بىلمەسەڭ سۋعا تۇسۋگە بولمايدى.
جايىق وزەنىنىڭ اتىمەن قالامىزدا «اقجايىق» قوناق ءۇيى، تانىمال «اقجايىق» گازەتى بار. جايىق وزەنى جاعالاۋلارى ءبىزدىڭ قالامىزدىڭ كورىكتى جەرلەرى، جازدا ادامدار دەمالادى، بالىق اۋلاۋعا شىعادى. جايىق وزەنى تۋرالى كوپ اقىندار ولەڭ جازعان. ءقازىر سىزدەرگە وقىپ بەرەيىن.
عاپۋ قايىربەكوۆ. «اق جايىق»
اق جايىق اسىل وزەن، داريا سۋىم.
شەرتىلەر سەنەن بولەك بارما سۋىم.
مان ءوستىم تولقىنىڭدى اۋناپ سەنىڭ،
جاعاڭدا جاتىپ تىڭداپ ورمان شۋىن.
كۇمىس وزەن كۇمبىرلەپ
سىر قۇياسىڭ جانىما،
سىڭگەندەيسىڭ ءبىر - بىرلەپ
تۋىسىمداي قانىما.
سۋ تۋرالى تيىم سوزدەر ايتۋ:
سۋعا تۇكىرمە.
سۋدى لايلاما.
سۋ شاشىپ ويناما، اراز بولارسىڭ.
سۋعا دارەت سىندىرما.
مىنە، بالالار سۋ قاسيەتتى ەكەن. سۋدى قادىرلەۋ كەرەك. ونى ۇنەمدەۋ كەرەك. تىرشىلىكتىڭ ءبارى سۋمەن ءومىر سۇرەدى. ال جايىقتىڭ سۋىن ءتىرى تابيعاتتىڭ ءبارى پايدالانادى. اۋىز سۋى ءۇشىن ارنايى قوندىرعىلارمەن تازارتادى. مال سۋارادى. وسىمدىك، باۋ - باقشا، ەگىن ونىمدەرىن سۋارادى. جايىقتىڭ ءبىز ءۇشىن ماڭىزى وتە زور. سۋدى قاستەرلەيىك، ءبارىمىز.
تاربيەشى وسىلايشا ساياحاتتى قورىتىندىلايدى.
اتىراۋ قالاسى،
№25 «ەركەماي» بالاباقشاسى
ۋمبەتالييەۆا لايليم ماحانبەتوۆنا
ورتاڭعى توپ تاربيەشىسى
ساياحاتتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: ءوز قالاسىنىڭ تابيعي ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ماعۇلمات بەرۋ، اقجايىق وزەنىنىڭ ورنالاسۋى، باستى بايلىعى، ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ. جول قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى تۋرالى ەسكەرتپە جاساۋ. وزەنگە دەيىنگى ءجۇرۋ كەزىندەگى كوشەمەن ءجۇرۋ ەرەجەسىن مىندەتتى ايتىپ ەستەرىنە سالۋ.
دامىتۋشىلىق: اينالانى قابىلداۋىن قالىپتاستىرۋ، كوزىمەن كورە وتىرىپ، ءوز ويىن جەتكىزە سالۋعا باعىت بەرۋ، بايلانىستىرىپ سويلەۋگە ۇيرەتۋ، جاڭا سوزدەرمەن سوزدىك قورىن تولىقتىرۋ، ءتىل بايلىعىن جەتىلدىرۋ.
تاربيەلىك: تۋعان جەردىڭ تابيعاتىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ، ونىڭ بايلىعىن قورعاي بىلۋگە شاقىرۋ، سۋدى تازا ۇستاۋعا ۇنەمدەۋگە ۇيرەتۋ. جايىعىمىزدى ماقتان تۇتۋعا، پاتريوتيزمگە تاربيەلەۋ.
بيلينگۆالدى كومپونەت:
«اقجايىق» وزەنىنە ارنالعان ساياحات بالاباقشادان باستاپ قاتارعا تۇرۋمەن باستالادى.
تاربيەشى:- بالالار بۇگىن ءبىز جايىق وزەنىنە ساياحاتقا بارامىز. بالاباقشامىزدان تىكە جول بولماۋىنا بايلانىستى كوشەگە شىعامىز. كوشەدە اۆتوترانسپورتقا ارنالعان جولدار بار، سوندىقتان جول جيەگىمەن شاشىراماي ءجۇرۋىمىز كەرەك. جايىق وزەنىنە جەتكەنشە دەيىن تاربيەشىلەر جايىق وزەنى قالامىزدى بۇكىل الەمدىك ەكى ماتەريككە ءبولىپ اعىپ جاتقان تۋرالى ايتىلدى. 1) ەۆروپا، 2) ازيا بولىگىنە. جايىق وزەنى ۋرال تاۋلارىنان باستالادى. كاسپيي تەڭىزىنە قۇيادى. سۋى تۇششى بولعاندىقتان قاتادى. جايىق وزەنىندە بالىقتار، سۋ جاندىكتەرى تىرشىلىك ەتەدى. مىناداي بالىق تۇرلەرى بار. ولار قىزىل كىتاپقا ەنگەندەر: بەكىرە تۇقىمداستار، قىزىل بالىق، اقمارقا. ال ۋىلدىرىق ءبىزدىڭ بايلىعىمىز. ول شەتەلدەرگە ەكسپورتقا شىعارىلادى. ول ءۇشىن بىزگە كوپ اقشا بەرەدى. جاي بالىقتار جايىن، كوكسەركە، تابان، سازان قاراكوز بالىقتارى. جايىق وزەنى بولعاندىقتان بىزدە بالىق شارۋاشىلىعى دامىعان. بالىق ونىمدەرى وڭدەلىپ دۇكەندەرگە ساتىلادى. بالىقتىڭ ادام ورگانيزمى ءۇشىن پايداسى زور. جەڭىل، قۇرامىندا كالسييى كوپ.
ال، جايىق وزەنىنە دە كەلىپ جەتتىك. قانداي بولىپ تۇر، بالالار؟
- سۋ بولىپ اعىپ جاتىر.
ال، جاعاسىندا كىمدەردى كورىپ تۇرسىڭدار؟
- بالىق اۋلاپ وتىرعان ادامداردى كورىپ وتىرمىز.
ال، قىستا مۇزدى تەسىپ ورتاسىنا قاراي بارىپ بالىق اۋلاۋعا بولادى ەكەن.
ءقازىر نەگە سۋ بولىپ اعىپ جاتىر؟
- ويتكەنى كوكتەم كەلىپ كۇن جىلىنعاندا مۇز ەري باستايدى، سۋ بولىپ اعادى.
جايىقتىڭ لاستانۋدان ساقتاۋ كەرەك. قوقىس تاستاماۋىمىز كەرەك. ءجۇزىپ بىلمەسەڭ سۋعا تۇسۋگە بولمايدى.
جايىق وزەنىنىڭ اتىمەن قالامىزدا «اقجايىق» قوناق ءۇيى، تانىمال «اقجايىق» گازەتى بار. جايىق وزەنى جاعالاۋلارى ءبىزدىڭ قالامىزدىڭ كورىكتى جەرلەرى، جازدا ادامدار دەمالادى، بالىق اۋلاۋعا شىعادى. جايىق وزەنى تۋرالى كوپ اقىندار ولەڭ جازعان. ءقازىر سىزدەرگە وقىپ بەرەيىن.
عاپۋ قايىربەكوۆ. «اق جايىق»
اق جايىق اسىل وزەن، داريا سۋىم.
شەرتىلەر سەنەن بولەك بارما سۋىم.
مان ءوستىم تولقىنىڭدى اۋناپ سەنىڭ،
جاعاڭدا جاتىپ تىڭداپ ورمان شۋىن.
كۇمىس وزەن كۇمبىرلەپ
سىر قۇياسىڭ جانىما،
سىڭگەندەيسىڭ ءبىر - بىرلەپ
تۋىسىمداي قانىما.
سۋ تۋرالى تيىم سوزدەر ايتۋ:
سۋعا تۇكىرمە.
سۋدى لايلاما.
سۋ شاشىپ ويناما، اراز بولارسىڭ.
سۋعا دارەت سىندىرما.
مىنە، بالالار سۋ قاسيەتتى ەكەن. سۋدى قادىرلەۋ كەرەك. ونى ۇنەمدەۋ كەرەك. تىرشىلىكتىڭ ءبارى سۋمەن ءومىر سۇرەدى. ال جايىقتىڭ سۋىن ءتىرى تابيعاتتىڭ ءبارى پايدالانادى. اۋىز سۋى ءۇشىن ارنايى قوندىرعىلارمەن تازارتادى. مال سۋارادى. وسىمدىك، باۋ - باقشا، ەگىن ونىمدەرىن سۋارادى. جايىقتىڭ ءبىز ءۇشىن ماڭىزى وتە زور. سۋدى قاستەرلەيىك، ءبارىمىز.
تاربيەشى وسىلايشا ساياحاتتى قورىتىندىلايدى.
اتىراۋ قالاسى،
№25 «ەركەماي» بالاباقشاسى
ۋمبەتالييەۆا لايليم ماحانبەتوۆنا
ورتاڭعى توپ تاربيەشىسى
You Might Also Like
-
ماقساتى: بالالاردىڭ كوڭىل كۇيلەرىن كوتەرە وتىرىپ، قيمىلداردى مۋزىكانىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن ۇيلەستىرۋ داعدىلارىن دامىتۋ. شۋاقتى كوڭىل - كۇي سىيلاۋ. جازعى تابيعات ەرەكشەلىگىن بي ونەرىمەن بايلانىستىرۋ. ب...
-
ساباقتىڭ اتاۋى: اينالاداعى دىبىستار. دىبىستىڭ تارالۋى. ينفرادىبىس ۋلتادىبىس. جاڭعىرىق
