InfoHub Logo

باقىت جولى بىلىممەن تابىلادى...

احمەت يۇگىنەكي

قاي زاماننىڭ بولماسىن، ءوز قيىندىعى، ءوز تارتىمدىلىعى بار. قازاق حالقىنىڭ باسىنان نە وتپەدى دەسەڭىزشى!.. وعان دالەل، تاريح ايناسى – كوركەم ادەبيەت. نەبىر الاساپىران كەزەڭدەردى، اشتىق، سوعىس، نەبىر جىلان ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان مامىراجاي ءومىردى كوز الدىمىزعا اكەلەتىن ادەبيەت ەمەس پە؟ سونداي شىعارمالاردىڭ ءبىرى – جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ «اقبىلەك» رومانى.

«اقبىلەك» - قازان توڭكەرىسىنەن كەيىنگى ازامات سوعىسى زاردابىنىڭ اسەرىنەن قازاق اۋىلىنىڭ ومىر-تىرشىلىكتەرى مەن تاپتىق تارتىس كەسىرىنەن قورلىق كورگەن قازاق قىزىنىڭ اۋىر تاعدىرعا بەرىلمەي، «كوزى اشىق، كوڭىلى وياۋ» تۇلعاعا دەيىن كوتەرىلگەندىگىن باياندايتىن تۋىندى.

اقبىلەك – اتا-اناسىنىڭ باۋىرىندا ەركەلەپ وسكەن، اۋىل ىشىندە «مامىربايدىڭ اقبىلەگى» بولعان، ءبىر مەزەتتە اناسىنان ايرىلسا، سول مەزەتتە ءوزىن ولدىگە سانايتىن وقيعاعا ۇشىراعان،  سويتە تۇرا تاعدىرعا قاسقايا قارسى تۇرعان قايسار قازاق قىزى. وعان دالەل – ورىستىڭ مازاعىنان سوڭ جالعىز قالىپ، جاپان تۇزدە قاسقىرمەن الىسىپ، ەرلىكپەن جەڭۋى. «اقبىلەك اللالاپ، قاسقىر ابالاپ، اقبىلەك سابالاپ»  وتتى كوزدى جىرتقىشتارمەن كوپ الىستى. بىلايعى ۋاقىتتا قارۋسىز ءتۇز جانۋارى الپامساداي ەركەككە دە وڭاي العىزبايدى، ال اقبىلەك ەش قارۋسىز-اق، «قاسقىر وتتان قورقادى» دەگەندى ەسىنە ءتۇسىرىپ، شوقتى الاۋلاتىپ جاۋىن قۋدى. وسى تۇستا اقبىلەكتى قايسار، جاۋىنا وڭاي بەرىلمەيتىن ادام رەتىندە تانيمىن.

اقبىلەك – قيالشىل تۇلعا. كەشە عانا كوزى جاستان قۇرعاماي، «نەگە عانا قارا جەر قاق ايرىلىپ مەنى جۇتىپ كەتپەيدى؟» دەپ تۇڭىلسە، كەلەسى كۇنى توسەكتە جاتىپ، ءوزىنىڭ ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ ۇزاتىلىپ، اق وتاۋىندا بەكبولاتىنا تورسىقتاي ۇل سىيلاپ، باقىتتى ءومىر كەشىپ جاتقاندىعىن قيالدايدى. بۇل ونىڭ قيىندىققا تەز بەرىلە سالمايتىن جانىنىڭ تازالىعىن، ارمانعا دا بالاشا قۋاناتىندىعىن كورسەتەدى.

اقبىلەك قانداي قاسيەتتەرىمەن جارقىن ومىرگە قادام باستى، قانداي كۇش وشكەن ومىرىنە شىراق جاققىزدى؟ وعان سەبەپ – اقبىلەكتىڭ وجەتتىلىگى، وزىنە بەكەمدىلىگى. ورىنبورعا بارىپ وقىپ جۇرگەنىندە جان-جاقتان تامسانىپ قىزىعۋشىلار دا، قالا قىزى رەتىندە جەلىكتىرۋشىلەر دە بولدى. ولاردىڭ بىرىنە دە ءمان بەرمەي، وقۋ ءۇشىن كەلگەندىگىن مىقتاپ نازاردا ۇستاۋى، قازاق قىزىنا ءتان سالماقتى دا وجەت بولۋى – اقبىلەكتىڭ اسىل قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرى.

قازاق قىزىنىڭ شەت جەرگە بارىپ وقۋى دا وڭايعا تۇسپەيدى. ونىسى كاميلاعا ايتقان «جاسىنان وقىماعان سوڭ، كىسىنىڭ ءتىلى دە قاتىپ كەتەدى ەكەن، جۋىردا يكەمگە كەلمەيدى ەكەن» دەگەن سوزىنەن بايقالادى. دەگەنمەن ورىس ءتىلىن ءبىر ادامداي-اق مەڭگەرىپ الادى. بۇل ونىڭ ەڭبەكقورلىعى دەپ بىلەم.

تاعدىر تالكەگىنە، قوعام ادىلەتسىزدىگىنە قۇربان بولعان اقبىلەك سىندى قازاق قىزى قانشاما؟ جالعىز اقبىلەك جىلاپ، باسىنا سالعانعا كونىپ، بار ومىرىنە ناعلەت ايتقان جوق، ءبىراق جالعىز اقبىلەك سۇرىنگەن جەرىنەن قايتا تۇرىپ، وجەتتىلىك تانىتتى. اۆتور اقبىلەكتى وسى قىرىنان ۇرپاققا ۇلگى ەتتى. ءبىزدىڭ زامانىمىزدا دا ءتۇرلى جاعدايعا بايلانىستى تاعدىرى اۋىر بوپ جۇرگەن قىزدار بار. اۆتور سولارعا «قۇلاساڭ، قايتا تۇرىپ جۇگىرۋگە قاقىڭ بار، وقۋ وقى، ءبىلىم ال» دەگەندى ايتقىسى كەلگەن دەپ ويلايمىن.

توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى، ج. ايماۋىتوۆتىڭ «اقبىلەك» رومانى - قاي زاماننىڭ ۇرپاعىنا دا بەرەرى مول ومىرشەڭ شىعارما.