جەر بەتىندە تىرشىلىكتىڭ پايدا بولۋى جانە ونىڭ دامۋىنىڭ العاشقى كەزەڭدەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تىرشىلىكتىڭ العاش پايدا بولۋىن، ونىڭ دامۋىن، ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ
نەگىزگى قاسيەتتەرىن - مىسال كەلتىرۋ ارقىلى ءتۇسىندىرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ جەكە تۇلعاسىن جان - جاقتى دامىتۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ داعدىسىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن جەتىلدىرۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
تاربيەلىك: ءوز - وزىنە سەنىمدىلىككە، ىزدەنىمپازدىققا، تابيعاتتى ايالاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى ستراتەگيالارى، تۇسىندىرمەلى – ءيلليۋستراتيۆتى، بايانداۋ، تىرەك - سىزبا ءادىسى، كورنەكىلىك ءادىس، اڭگىمەلەسۋ، وزىق تاپسىرما بەرۋ.
كورنەكىلىكتەرى: سۋرەتتەر، تىرەك - سىزبا
ءپان ارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ەۆوليۋسيا نەگىزدەرى، جاراتىلىستانۋ، ەكولوگيا.
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) وقۋشىلارمەن امانداسىپ، تۇگەلدەپ، سىنىپ وقۋشىلارىن ساباققا
پسيحولوگيالىق دايىنداۋ.
ب) ماقسات قويۋ.
ءىى. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ
«جان قينالماي جۇمىس بىتپەس،
تالاپ قىلماي مۇراتقا جەتپەس» سۇراق - جاۋاپ ءادىسى.
ءىىى. ءۇي جۇمىسىن بەكىتۋ
«سەن بىلەسىڭ بە؟» تانىمدىق ويىن كومەگىمەن ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ.
1. بيولوگيا قانداي عىلىم؟
2. بيولوگيانىڭ قانداي سالالارىن بىلەمىز؟
3. تىرشىلىكتىڭ دەڭگەيلەرى.
4. تابيعاتتاعى ەكولوگيالىق فاكتورلار.
5. پوپۋلياسيا دەگەنىمىز نە؟
IV. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
«بىلگەنگە مارجان» بايانداۋ، سيپاتتاۋ، سالىستىرۋ، تۇيىندەۋ.
جوسپار
1. تىرشىلىكتىڭ انىقتاماسى.
2. ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرى.
3. ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ حيميالىق قۇرامىنىڭ بىركەلكى بولۋى.
4. ءتىرى ورگانيزمدەرگە زاتتار مەن ەنەرگيانىڭ الماسۋى.
تىرشىلىك دەگەنىمىز - قۇرىلىمى ءنارۋىزدار مەن نۋكلەين قىشقىلدارىنىڭ كۇردەلى بيولوگيالىق پوليمەرلەرىنەن تۇراتىن، ءوزىن - ءوزى رەتتەيتىن، وزىنەن كەيىن ءوزى تەكتەس ۇرپاق قالدىراتىن ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ جيىنتىعىنىڭ اشىق جۇيەسى.
ءولى تابيعاتتان ءتىرى اعزالاردى وزدەرىنە ءتان نەگىزگى قاسيەتتەرى ارقىلى بىردەن اجىراتۋعا بولادى. ءتىرى اعزالارعا ءتان نەگىزگى قاسيەتتەر:
• حيميالىق قۇرامىنىڭ بىركەلكىلىگى،
• زاتتار مەن ەنەرگيانىڭ الماسۋى،
• قۇرىلىمدىق دەڭگەيىنىڭ ۇقساس بولۋى،
• كوبەيۋ،
• تۇقىم كۋالاۋشىلىق،
• وزگەرگىشتىك،
• ءوسۋ مەن دامۋ،
• تىتىركەنگىشتىك،
• ديسكرەتتىلىك (وقشاۋلانۋ)،
• ءوزىن - ءوزى رەتتەۋ،
• ىرعاقتىلىق قاسيەتتەر دە ءتان.
ءتىرى اعزالاردىڭ حيميالىق قۇرامىنىڭ بىركەلكى بولۋى. ءتىرى اعزالاردىڭ قۇرامىندا تابيعاتتا كەزدەسەتىن 70 - تەن استام حيميالىق ەلەمەنتتەر بولادى. ءتىرى اعزالار مەن ءولى تابيعاتتىڭ قۇرامىنداعى حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ مولشەرى ءار ءتۇرلى. مىسالى، ءولى تابيعاتتىڭ قۇرامىندا وتتەكتەن باسقا كرەمنيي، تەمىر، ماگنيي، اليۋمينيي، ت. ب. ەلەمەنتتەر كوبىرەك كەزدەسەدى. ءتىرى اعزالاردىڭ حيميالىق قۇرامىنىڭ 98%- ىن، نەگىزىنەن، 4 حيميالىق ەلەمەنت قۇرايدى. ونداي ەلەمەنتتەرگە — كومىرتەك، وتتەك، ازوت جانە سۋتەك جاتادى. ءتىرى اعزالاردا بۇل ەلەمەنتتەر كۇردەلى ورگانيكالىق مولەكۋلالاردىڭ تۇزىلۋىنە قاتىسادى. ءولى تابيعاتتا بۇل ەلەمەنتتەر باسقاشا مولشەردە جانە وزگەشە ساپادا بولادى. ءولى تابيعاتتا كەزدەسەتىن ورگانيكالىق قوسىلىستار، نەگىزىنەن، ءتىرى اعزالاردىڭ تىرشىلىك ارەكەتتەرىنەن پايدا بولعان. ءتىرى اعزالار قۇرامىنداعى ورگانيكالىق مولەكۋلالاردىڭ وزدەرىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى بار جانە ولار ءتىرى اعزالاردا بەلگىلى ءبىر قىزمەت اتقارادى.
ءتىرى اعزالارداعى ونداي ورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ نەگىزگى توبىنا — نۋكلەين قىشقىلدارى — دنق، رنق جاتادى. بۇل قوسىلىستار ءتىرى اعزالاردىڭ تۇقىم قۋالاۋشىلىق جانە وزگەرگىشتىك قاسيەتتەرى ارقىلى ۇرپاقتارىنا بەرىلىپ، ءتىرى اعزالار تىرشىلىگىن ۇنەمى جالعاستىرىپ وتىرادى.
V. ءبىلىمدى بەكىتۋ.
سەمانتيكالىق كارتا.
رەفلەكس --------------------------------------- تىرشىلىك ---------- گومەوستاز ------- مەتابوليزم -------- ونتوگەنەز
قۇرىلىم ءنارۋىزدار مەن
نۋكلەين قىشقىلدارىنان تۇرادى.
زات الماسۋ پروسەسى
ورتا جاعدايلارىنا
جاۋاپ قايتارۋ
تۇرلەردىڭ جەكەلەي دامۋى
ورگانيزمنىڭ ىشكى
ورتاسىنىڭ تۇراقتىلىعى
ول كىم؟ بۇل نە؟
1. تىرشىلىك ۇعىمىنا العاش انىقتاما بەرگەن؟
2. تىرشىلىك دەگەنىمىز نە؟
3. رنق، دنق دەگەنىمىز نە؟
4. ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرى.
5. مەتوباليز دەگەنىمىز نە؟
6. ديسكرەتتىلىك دەگەنىمىز نە؟
VI. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
VII. ۇيگە تاپسىرما.§1 وقۋ، مازمۇنداۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تىرشىلىكتىڭ العاش پايدا بولۋىن، ونىڭ دامۋىن، ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ
نەگىزگى قاسيەتتەرىن - مىسال كەلتىرۋ ارقىلى ءتۇسىندىرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ جەكە تۇلعاسىن جان - جاقتى دامىتۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ داعدىسىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن جەتىلدىرۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
تاربيەلىك: ءوز - وزىنە سەنىمدىلىككە، ىزدەنىمپازدىققا، تابيعاتتى ايالاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى ستراتەگيالارى، تۇسىندىرمەلى – ءيلليۋستراتيۆتى، بايانداۋ، تىرەك - سىزبا ءادىسى، كورنەكىلىك ءادىس، اڭگىمەلەسۋ، وزىق تاپسىرما بەرۋ.
كورنەكىلىكتەرى: سۋرەتتەر، تىرەك - سىزبا
ءپان ارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ەۆوليۋسيا نەگىزدەرى، جاراتىلىستانۋ، ەكولوگيا.
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) وقۋشىلارمەن امانداسىپ، تۇگەلدەپ، سىنىپ وقۋشىلارىن ساباققا
پسيحولوگيالىق دايىنداۋ.
ب) ماقسات قويۋ.
ءىى. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ
«جان قينالماي جۇمىس بىتپەس،
تالاپ قىلماي مۇراتقا جەتپەس» سۇراق - جاۋاپ ءادىسى.
ءىىى. ءۇي جۇمىسىن بەكىتۋ
«سەن بىلەسىڭ بە؟» تانىمدىق ويىن كومەگىمەن ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ.
1. بيولوگيا قانداي عىلىم؟
2. بيولوگيانىڭ قانداي سالالارىن بىلەمىز؟
3. تىرشىلىكتىڭ دەڭگەيلەرى.
4. تابيعاتتاعى ەكولوگيالىق فاكتورلار.
5. پوپۋلياسيا دەگەنىمىز نە؟
IV. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
«بىلگەنگە مارجان» بايانداۋ، سيپاتتاۋ، سالىستىرۋ، تۇيىندەۋ.
جوسپار
1. تىرشىلىكتىڭ انىقتاماسى.
2. ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرى.
3. ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ حيميالىق قۇرامىنىڭ بىركەلكى بولۋى.
4. ءتىرى ورگانيزمدەرگە زاتتار مەن ەنەرگيانىڭ الماسۋى.
تىرشىلىك دەگەنىمىز - قۇرىلىمى ءنارۋىزدار مەن نۋكلەين قىشقىلدارىنىڭ كۇردەلى بيولوگيالىق پوليمەرلەرىنەن تۇراتىن، ءوزىن - ءوزى رەتتەيتىن، وزىنەن كەيىن ءوزى تەكتەس ۇرپاق قالدىراتىن ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ جيىنتىعىنىڭ اشىق جۇيەسى.
ءولى تابيعاتتان ءتىرى اعزالاردى وزدەرىنە ءتان نەگىزگى قاسيەتتەرى ارقىلى بىردەن اجىراتۋعا بولادى. ءتىرى اعزالارعا ءتان نەگىزگى قاسيەتتەر:
• حيميالىق قۇرامىنىڭ بىركەلكىلىگى،
• زاتتار مەن ەنەرگيانىڭ الماسۋى،
• قۇرىلىمدىق دەڭگەيىنىڭ ۇقساس بولۋى،
• كوبەيۋ،
• تۇقىم كۋالاۋشىلىق،
• وزگەرگىشتىك،
• ءوسۋ مەن دامۋ،
• تىتىركەنگىشتىك،
• ديسكرەتتىلىك (وقشاۋلانۋ)،
• ءوزىن - ءوزى رەتتەۋ،
• ىرعاقتىلىق قاسيەتتەر دە ءتان.
ءتىرى اعزالاردىڭ حيميالىق قۇرامىنىڭ بىركەلكى بولۋى. ءتىرى اعزالاردىڭ قۇرامىندا تابيعاتتا كەزدەسەتىن 70 - تەن استام حيميالىق ەلەمەنتتەر بولادى. ءتىرى اعزالار مەن ءولى تابيعاتتىڭ قۇرامىنداعى حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ مولشەرى ءار ءتۇرلى. مىسالى، ءولى تابيعاتتىڭ قۇرامىندا وتتەكتەن باسقا كرەمنيي، تەمىر، ماگنيي، اليۋمينيي، ت. ب. ەلەمەنتتەر كوبىرەك كەزدەسەدى. ءتىرى اعزالاردىڭ حيميالىق قۇرامىنىڭ 98%- ىن، نەگىزىنەن، 4 حيميالىق ەلەمەنت قۇرايدى. ونداي ەلەمەنتتەرگە — كومىرتەك، وتتەك، ازوت جانە سۋتەك جاتادى. ءتىرى اعزالاردا بۇل ەلەمەنتتەر كۇردەلى ورگانيكالىق مولەكۋلالاردىڭ تۇزىلۋىنە قاتىسادى. ءولى تابيعاتتا بۇل ەلەمەنتتەر باسقاشا مولشەردە جانە وزگەشە ساپادا بولادى. ءولى تابيعاتتا كەزدەسەتىن ورگانيكالىق قوسىلىستار، نەگىزىنەن، ءتىرى اعزالاردىڭ تىرشىلىك ارەكەتتەرىنەن پايدا بولعان. ءتىرى اعزالار قۇرامىنداعى ورگانيكالىق مولەكۋلالاردىڭ وزدەرىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى بار جانە ولار ءتىرى اعزالاردا بەلگىلى ءبىر قىزمەت اتقارادى.
ءتىرى اعزالارداعى ونداي ورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ نەگىزگى توبىنا — نۋكلەين قىشقىلدارى — دنق، رنق جاتادى. بۇل قوسىلىستار ءتىرى اعزالاردىڭ تۇقىم قۋالاۋشىلىق جانە وزگەرگىشتىك قاسيەتتەرى ارقىلى ۇرپاقتارىنا بەرىلىپ، ءتىرى اعزالار تىرشىلىگىن ۇنەمى جالعاستىرىپ وتىرادى.
V. ءبىلىمدى بەكىتۋ.
سەمانتيكالىق كارتا.
رەفلەكس --------------------------------------- تىرشىلىك ---------- گومەوستاز ------- مەتابوليزم -------- ونتوگەنەز
قۇرىلىم ءنارۋىزدار مەن
نۋكلەين قىشقىلدارىنان تۇرادى.
زات الماسۋ پروسەسى
ورتا جاعدايلارىنا
جاۋاپ قايتارۋ
تۇرلەردىڭ جەكەلەي دامۋى
ورگانيزمنىڭ ىشكى
ورتاسىنىڭ تۇراقتىلىعى
ول كىم؟ بۇل نە؟
1. تىرشىلىك ۇعىمىنا العاش انىقتاما بەرگەن؟
2. تىرشىلىك دەگەنىمىز نە؟
3. رنق، دنق دەگەنىمىز نە؟
4. ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرى.
5. مەتوباليز دەگەنىمىز نە؟
6. ديسكرەتتىلىك دەگەنىمىز نە؟
VI. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
VII. ۇيگە تاپسىرما.§1 وقۋ، مازمۇنداۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: فۋنكسيانىڭ گرافيكپەن بەرىلۋى. (پرەزەنتاسياسىمەن)
