فۋنكسيانىڭ گرافيكپەن بەرىلۋى
ماتەماتيكا 6 كلاسس.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: فۋنكسيانىڭ گرافيكپەن بەرىلۋى. (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ءتۇرى: قايتالاۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: فۋنكسيانىڭ بەرىلۋ تاسىلدەرىن قولدانىپ ەسەپتەر شىعارۋ داعدىلارىن ارتتىرۋ.
2. تاربيەلىك: ۇقىپتىلىققا، ادەمىلىككە تاربيەلەۋ. ماتەماتيكالىق تىلدە سويلەۋگە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: فۋنكسيا كەستەسىنىڭ، گرافيگىنىڭ كومەگىمەن ەسەپتى تالداۋ، ويلاۋ، ەسەپتەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءوتۋ ءادىسى: جارىس.
كۇتىلەتىن ناتيجە: فۋنكسيا گرافيگى بويىنشا ەسەپتى تۇسىندىرە ءبىلۋ، كەستەنىڭ، فورمۋلانىڭ كومەگىمەن ىزدەلىندى نارسەنى تابا ءبىلۋ.
كورنەكىلىكتەر: پروەكتور، سىزبالار، اسىقتار.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ءىى. بايگە (سۇراق جاۋاپ)
ءىىى. كوكپار (ەسەپتەر شىعارۋ)
ءىۇ. تاريحي ماعلۇماتتار (وقۋشىلاردىڭ قىسقاشا بايانداماسى)
ءۇ. جورعا (جەدەل تەست)
ءۇى. سىزبامەن جۇمىس.
ءۇىى. قورتىندى.
ءى. امانداسۋ. وقۋشىلاردى ساباققا دايىنداۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. (داپتەرلەردى جيناۋ)
وقۋشىلاردى ساباق بارىسىمەن تانىستىرۋ.
ءىى. بايگە. (اۋىزشا شاپشاڭ سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ)
1. فۋنكسيا دەگەنىمىز نە؟
2. تاۋەلسىز اينىمالى دەگەنىمىز نە؟
3. تاۋەلدى اينىمالى دەگەنىمىز نە؟
4. فۋنكسيانىڭ انىقتالۋ ايماعى دەگەنىمىز نە؟
5. فۋنكسيانىڭ ماندەرىنىڭ ايماعى دەگەنىمىز نە؟
6. فۋنكسيا قانداي تۇردە بەرىلەدى؟
7. كەستە قادامى دەگەنىمىز نە؟
8. فۋنكسيا گرافيگى دەگەنىمىز نە؟
ءىىى. كوكپار (ەسەپتەر شىعارۋ)
1. ۇياشىق. كەستەدە ساعات ەسەبىمەن بەرىلگەن ۋاقىتتىڭ ماندەرى مينۋت ەسەبىمەن جازىلعان:
1. كەستەدەگى بوس ورىنداردى تولتىرىڭدار؛
2. ۋ – ءتىڭ ماندەرىنىڭ ح– ءتىڭ ماندەرىنە تاۋەلدىلىگىن ورنەكتەيتىن فورمۋلانى جازىڭدار.
شەشۋى: ۋ=60ح
2 ۇياشىق
№1318.
اراقاشىقتىعى 240 كم ا قالاسىنان ۆ قالاسىنا ءبىر ۋاقىتتا جۇك ماشيناسى مەن جەڭىل ماشينا شىققان. سۋرەتتە جۇك ماشيناسىنىڭ، جەڭىل ماشيناسىنىڭ قوزعالىس گرافيكتەرى بەرىلگەن.
گرافيكتەن:
1) جەڭىل ماشيناسىنىڭ جىلدامدىعىن، جۇك ماشيناسىنىڭ جىلدامدىعىن تابىڭدار.
2) جەڭىل ماشيناسىنىڭ جۇرگەن جولىنىڭ ۋاقىتقا تاۋەلدىلىگىن فورمۋلامەن جازىڭدار؛
3) جۇك ماشيناسىنىڭ جۇرگەن جولىنىڭ ۋاقىتقا تاۋەلدىلىگىن فورمۋلامەن جازىڭدار؛
4) ۆ قالاسىنا جەڭىل ماشينا جۇك ماشيناسىنا قاراعاندا نەشە ساعات بۇرىن بارعان؟
شەشۋى: 1.240/3=8كم/ساع 240/4=6 كم/ ساع
2. S=8t
3. S=6t
4. 1 ساعات بۇرىن كەلەدى.
3 ۇياشىق.
№1323.
سۋرەتتە كاتەردىڭ ا ايلاعىنان ۆ ايلاعىنا بارىپ قايتۋ گرافيگى كەسكىندەلگەن.
گرافيك بويىنشا مىنا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىڭدەر.
1) ا جانە ۆ ايلاقتارىنىڭ اراقاشىقتىعى نەشە كيلومەتر؟
2) نە سەبەپتى S(4)=S(6)؟
3) كاتەردىڭ اعىسقا قارسى جۇزگەندەگى جىلدامدىعى ساعاتىنا نەشە كيلومەتر؟
4) كاتەردىڭ اعىسپەن جۇزگەندەگى جىلدامدىعى ساعاتىنا نەشە كيلومەتر؟
5) كاتەردىڭ مەنشىكتى جىلدامدىعى قانداي؟
6) اعىس جىلدامدىعى قانداي؟
شەشۋى: 1. 90 كم.
2. 4 ساع جۇرگەننەن كەيىن 2 ساعات توقتاپ تۇرى، ياعني جول جۇرگەن جوق.
3. 90/4=22،5 كم/ساع
4. 90/3=30 كم/ساع
5. 30-22،5=7،5 7،5/2=3،75
6. 22،5+3،75=26،25
تاقتادان بۇرىن ءبىرىنشى بولعان وقۋشىعا قوسىمشا تاپسىرما
تىك بۇرىشتى پاراللەليپيپەد ءپىشىندى اكۆاريۋمنىڭ تابان اۋدانى 2،6 دم، ونىڭ بيىكتىگى 4 دم. اكۆاريۋمعا قۇيىلعان سۋ كولەمىنىڭ (V ل) ونداعى سۋ باعانى بيىكتىگىنە (h دم) تاۋەلدىلىگى كەستەدە بەرىلگەن.
1) اكۆاريۋمداعى سۋ كولەمىنىڭ (V) ونداعى سۋ باعانى بيىكتىگىنە (h) تاۋەلدىلىگىن فورمۋلامەن
جازىڭدار.
2) كەستەنى تولتىرىڭدار.
3) شەشۋى: 2،6*2=5،2 2،6*3=7،8 2،6*4=10،4
V=2.6h
ءىۇ. تاريحي ماعلۇماتتار.
ءحۇىى جانە ءحۇىىى عاسىرلاردا ءوندىرىس دامىپ، عىلىم جەتىستىكتەرگە جەتە باستادى. وسى كەزەڭدەردە پلانەتالاردىڭ قوزعالىسى زەرتتەلدى، ۇلكەن تەڭىزدەر مەن مۇحيتتاردا ءجۇزۋ ءىسى دامىدى.
تابيعاتتىڭ ۇنەمى وزگەرىستە بولاتىندىعى انىقتالدى. مۇنداي عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋى ماتەماتيكا عىلىمىنىڭ الدىنا جاڭا مازمۇندى تالاپتار قويدى.
ماتەماتيكا عىلىمى تابيعاتتاعى، تەحنيكاداعى جانە تۇرمىستاعى اينىمالى شامالار اراسىنداعى تاۋەلدىلىكتى زەرتتەي باستادى. وسى زەرتتەلەر بارىسىندا ماتەماتيكاعا اينىمالى شامالار ۇعىمى ەنگىزىلدى.
ماتەماتيكاعا اينىمالى شاما ۇعىمىن العاش ەنگىزگەن فرانسۋز ماتەماتيكتەرى رەنە دەكارت (1596 - 1650) جانە پەر فەرما(1601 - 1665) بولاتىن.
نيكولاي يۆانوۆيچ لوباچيەۆسكيي (1792 -1856) – ماتەماتيكالىق اناليزگە جانە الگەبراعا ۇلكەن ۇلەس قوسقان. جوعارى دارەجەلى الگەبرالىق تەڭدەۋلەردى جۋىقتاپ شەشۋ ءادىسىن جاسادى.
ءۇ. جورعا (جەدەل تەست)
1. ۋ=3ح فۋنكسياسىندا ارگۋمەنتتىڭ ءمانى ح=2 فۋنكسيانىڭ ءمانىنى تابىڭدار.
ا) 1،5 ۆ) 9 س) 6
2 تۇجىرىمدامانى فۋنكسيونالدىق تاۋەلدىلىك تۇرىندە جاز.
ارگۋمەنتتىڭ ءمانى 5 كە تەڭ مانىندە، فۋنكسيانىڭ ءمانى 35 –كە تەڭ
ا) ۋ=35ح ۆ) ۋ=7ح س) ۋ=5ح
3. f(ح)=3ح+5 فۋنكسيانىڭ ءمانى 11 – گە تەڭ ارگۋمەنتتىڭ ءمانىن تابىڭدار.
ا) 2 ۆ) 23 س) 3
4. ؛ فۋنكسيانىڭ انىقتالۋ ايماعىن تابىڭدار.
ا) ح≠ 0 ۆ) ح≠3 س) ح≠-3
5) كۆادراتتىڭ اۋدانى S سم، ونىڭ قابىرعاسىنىڭ ۇزىندىعى ا سم. فۋنكسيانى فورمۋلامەن جاز.
ا) S=4ا ۆ) S= س) S=
ءۇى. سىزبامەن جۇمىس. ءاربىر وقۋشىعا فۋنكسيا بەرىلەدى گرافيگىن سالۋ كەرەك.
1. ۋ=2ح+1 فۋنكسياسىن 2 قاداممەن قۇرىپ، گرافيگىن سالىڭدار. مۇنداعى -4≤ح≤4.
2. ۋ=2ح-1 فۋنكسياسىن 1 قاداممەن قۇرىپ، گرافيگىن سالىڭدار. مۇنداعى -3≤ح≤3.
3. ۋ=ح-2 فۋنكسياسىن 3 قاداممەن قۇرىپ، گرافيگىن سالىڭدار. مۇنداعى -6≤ح≤6.
4. ۋ=2ح+1 فۋنكسياسىن 1 قاداممەن قۇرىپ، گرافيگىن سالىڭدار. مۇنداعى -3≤ح≤3.
5. ۋ=ح+1 فۋنكسياسىن 2 قاداممەن قۇرىپ، گرافيگىن سالىڭدار. مۇنداعى -5≤ح≤5.
ءۇى. قورىتىندى. ۇپاي ساناۋ.
باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: فۋنكسيانىڭ گرافيكپەن بەرىلۋى. (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ءتۇرى: قايتالاۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: فۋنكسيانىڭ بەرىلۋ تاسىلدەرىن قولدانىپ ەسەپتەر شىعارۋ داعدىلارىن ارتتىرۋ.
2. تاربيەلىك: ۇقىپتىلىققا، ادەمىلىككە تاربيەلەۋ. ماتەماتيكالىق تىلدە سويلەۋگە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: فۋنكسيا كەستەسىنىڭ، گرافيگىنىڭ كومەگىمەن ەسەپتى تالداۋ، ويلاۋ، ەسەپتەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءوتۋ ءادىسى: جارىس.
كۇتىلەتىن ناتيجە: فۋنكسيا گرافيگى بويىنشا ەسەپتى تۇسىندىرە ءبىلۋ، كەستەنىڭ، فورمۋلانىڭ كومەگىمەن ىزدەلىندى نارسەنى تابا ءبىلۋ.
كورنەكىلىكتەر: پروەكتور، سىزبالار، اسىقتار.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ءىى. بايگە (سۇراق جاۋاپ)
ءىىى. كوكپار (ەسەپتەر شىعارۋ)
ءىۇ. تاريحي ماعلۇماتتار (وقۋشىلاردىڭ قىسقاشا بايانداماسى)
ءۇ. جورعا (جەدەل تەست)
ءۇى. سىزبامەن جۇمىس.
ءۇىى. قورتىندى.
ءى. امانداسۋ. وقۋشىلاردى ساباققا دايىنداۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. (داپتەرلەردى جيناۋ)
وقۋشىلاردى ساباق بارىسىمەن تانىستىرۋ.
ءىى. بايگە. (اۋىزشا شاپشاڭ سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ)
1. فۋنكسيا دەگەنىمىز نە؟
2. تاۋەلسىز اينىمالى دەگەنىمىز نە؟
3. تاۋەلدى اينىمالى دەگەنىمىز نە؟
4. فۋنكسيانىڭ انىقتالۋ ايماعى دەگەنىمىز نە؟
5. فۋنكسيانىڭ ماندەرىنىڭ ايماعى دەگەنىمىز نە؟
6. فۋنكسيا قانداي تۇردە بەرىلەدى؟
7. كەستە قادامى دەگەنىمىز نە؟
8. فۋنكسيا گرافيگى دەگەنىمىز نە؟
ءىىى. كوكپار (ەسەپتەر شىعارۋ)
1. ۇياشىق. كەستەدە ساعات ەسەبىمەن بەرىلگەن ۋاقىتتىڭ ماندەرى مينۋت ەسەبىمەن جازىلعان:
1. كەستەدەگى بوس ورىنداردى تولتىرىڭدار؛
2. ۋ – ءتىڭ ماندەرىنىڭ ح– ءتىڭ ماندەرىنە تاۋەلدىلىگىن ورنەكتەيتىن فورمۋلانى جازىڭدار.
شەشۋى: ۋ=60ح
2 ۇياشىق
№1318.
اراقاشىقتىعى 240 كم ا قالاسىنان ۆ قالاسىنا ءبىر ۋاقىتتا جۇك ماشيناسى مەن جەڭىل ماشينا شىققان. سۋرەتتە جۇك ماشيناسىنىڭ، جەڭىل ماشيناسىنىڭ قوزعالىس گرافيكتەرى بەرىلگەن.
گرافيكتەن:
1) جەڭىل ماشيناسىنىڭ جىلدامدىعىن، جۇك ماشيناسىنىڭ جىلدامدىعىن تابىڭدار.
2) جەڭىل ماشيناسىنىڭ جۇرگەن جولىنىڭ ۋاقىتقا تاۋەلدىلىگىن فورمۋلامەن جازىڭدار؛
3) جۇك ماشيناسىنىڭ جۇرگەن جولىنىڭ ۋاقىتقا تاۋەلدىلىگىن فورمۋلامەن جازىڭدار؛
4) ۆ قالاسىنا جەڭىل ماشينا جۇك ماشيناسىنا قاراعاندا نەشە ساعات بۇرىن بارعان؟
شەشۋى: 1.240/3=8كم/ساع 240/4=6 كم/ ساع
2. S=8t
3. S=6t
4. 1 ساعات بۇرىن كەلەدى.
3 ۇياشىق.
№1323.
سۋرەتتە كاتەردىڭ ا ايلاعىنان ۆ ايلاعىنا بارىپ قايتۋ گرافيگى كەسكىندەلگەن.
گرافيك بويىنشا مىنا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىڭدەر.
1) ا جانە ۆ ايلاقتارىنىڭ اراقاشىقتىعى نەشە كيلومەتر؟
2) نە سەبەپتى S(4)=S(6)؟
3) كاتەردىڭ اعىسقا قارسى جۇزگەندەگى جىلدامدىعى ساعاتىنا نەشە كيلومەتر؟
4) كاتەردىڭ اعىسپەن جۇزگەندەگى جىلدامدىعى ساعاتىنا نەشە كيلومەتر؟
5) كاتەردىڭ مەنشىكتى جىلدامدىعى قانداي؟
6) اعىس جىلدامدىعى قانداي؟
شەشۋى: 1. 90 كم.
2. 4 ساع جۇرگەننەن كەيىن 2 ساعات توقتاپ تۇرى، ياعني جول جۇرگەن جوق.
3. 90/4=22،5 كم/ساع
4. 90/3=30 كم/ساع
5. 30-22،5=7،5 7،5/2=3،75
6. 22،5+3،75=26،25
تاقتادان بۇرىن ءبىرىنشى بولعان وقۋشىعا قوسىمشا تاپسىرما
تىك بۇرىشتى پاراللەليپيپەد ءپىشىندى اكۆاريۋمنىڭ تابان اۋدانى 2،6 دم، ونىڭ بيىكتىگى 4 دم. اكۆاريۋمعا قۇيىلعان سۋ كولەمىنىڭ (V ل) ونداعى سۋ باعانى بيىكتىگىنە (h دم) تاۋەلدىلىگى كەستەدە بەرىلگەن.
1) اكۆاريۋمداعى سۋ كولەمىنىڭ (V) ونداعى سۋ باعانى بيىكتىگىنە (h) تاۋەلدىلىگىن فورمۋلامەن
جازىڭدار.
2) كەستەنى تولتىرىڭدار.
3) شەشۋى: 2،6*2=5،2 2،6*3=7،8 2،6*4=10،4
V=2.6h
ءىۇ. تاريحي ماعلۇماتتار.
ءحۇىى جانە ءحۇىىى عاسىرلاردا ءوندىرىس دامىپ، عىلىم جەتىستىكتەرگە جەتە باستادى. وسى كەزەڭدەردە پلانەتالاردىڭ قوزعالىسى زەرتتەلدى، ۇلكەن تەڭىزدەر مەن مۇحيتتاردا ءجۇزۋ ءىسى دامىدى.
تابيعاتتىڭ ۇنەمى وزگەرىستە بولاتىندىعى انىقتالدى. مۇنداي عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋى ماتەماتيكا عىلىمىنىڭ الدىنا جاڭا مازمۇندى تالاپتار قويدى.
ماتەماتيكا عىلىمى تابيعاتتاعى، تەحنيكاداعى جانە تۇرمىستاعى اينىمالى شامالار اراسىنداعى تاۋەلدىلىكتى زەرتتەي باستادى. وسى زەرتتەلەر بارىسىندا ماتەماتيكاعا اينىمالى شامالار ۇعىمى ەنگىزىلدى.
ماتەماتيكاعا اينىمالى شاما ۇعىمىن العاش ەنگىزگەن فرانسۋز ماتەماتيكتەرى رەنە دەكارت (1596 - 1650) جانە پەر فەرما(1601 - 1665) بولاتىن.
نيكولاي يۆانوۆيچ لوباچيەۆسكيي (1792 -1856) – ماتەماتيكالىق اناليزگە جانە الگەبراعا ۇلكەن ۇلەس قوسقان. جوعارى دارەجەلى الگەبرالىق تەڭدەۋلەردى جۋىقتاپ شەشۋ ءادىسىن جاسادى.
ءۇ. جورعا (جەدەل تەست)
1. ۋ=3ح فۋنكسياسىندا ارگۋمەنتتىڭ ءمانى ح=2 فۋنكسيانىڭ ءمانىنى تابىڭدار.
ا) 1،5 ۆ) 9 س) 6
2 تۇجىرىمدامانى فۋنكسيونالدىق تاۋەلدىلىك تۇرىندە جاز.
ارگۋمەنتتىڭ ءمانى 5 كە تەڭ مانىندە، فۋنكسيانىڭ ءمانى 35 –كە تەڭ
ا) ۋ=35ح ۆ) ۋ=7ح س) ۋ=5ح
3. f(ح)=3ح+5 فۋنكسيانىڭ ءمانى 11 – گە تەڭ ارگۋمەنتتىڭ ءمانىن تابىڭدار.
ا) 2 ۆ) 23 س) 3
4. ؛ فۋنكسيانىڭ انىقتالۋ ايماعىن تابىڭدار.
ا) ح≠ 0 ۆ) ح≠3 س) ح≠-3
5) كۆادراتتىڭ اۋدانى S سم، ونىڭ قابىرعاسىنىڭ ۇزىندىعى ا سم. فۋنكسيانى فورمۋلامەن جاز.
ا) S=4ا ۆ) S= س) S=
ءۇى. سىزبامەن جۇمىس. ءاربىر وقۋشىعا فۋنكسيا بەرىلەدى گرافيگىن سالۋ كەرەك.
1. ۋ=2ح+1 فۋنكسياسىن 2 قاداممەن قۇرىپ، گرافيگىن سالىڭدار. مۇنداعى -4≤ح≤4.
2. ۋ=2ح-1 فۋنكسياسىن 1 قاداممەن قۇرىپ، گرافيگىن سالىڭدار. مۇنداعى -3≤ح≤3.
3. ۋ=ح-2 فۋنكسياسىن 3 قاداممەن قۇرىپ، گرافيگىن سالىڭدار. مۇنداعى -6≤ح≤6.
4. ۋ=2ح+1 فۋنكسياسىن 1 قاداممەن قۇرىپ، گرافيگىن سالىڭدار. مۇنداعى -3≤ح≤3.
5. ۋ=ح+1 فۋنكسياسىن 2 قاداممەن قۇرىپ، گرافيگىن سالىڭدار. مۇنداعى -5≤ح≤5.
ءۇى. قورىتىندى. ۇپاي ساناۋ.
باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تىرشىلىكتىڭ العاش پايدا بولۋىن، ونىڭ دامۋىن، ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ
