InfoHub Logo

الماتى قالاسى، المالى اۋدانى،
ب. اتىحان ۇلى اتىنداعى №36 گيمنازيانىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
بيسەنوۆا نازيپا ابدىمالىك قىزى

ساباقتىڭ تاقىرىبى: «جەتى ونەرپاز» ەرتەگىسى
ساباقتىڭ ماقساتى: ەرتەگىنىڭ مازمۇنىن تۇسىنۋىنە جاعداي جاساۋ؛
ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساۋ داعدىلارىن دامىتۋ، وزگەنىڭ پىكىرىن تىڭداۋعا، مادەنيەتتى سويلەۋگە، ءتىل بايلىقتارىن ارتتىرۋعا جاعداي تۋعىزۋ، ونەرلى بولۋعا باۋلۋ.

كۇتىلەتىن ناتيجە: ەرتەگىنىڭ باستى كەيىپكەرلەرى ارقىلى تانىم مۇمكىندىكتەرىن انىقتاۋ، شىعارماشىلىقپەن ويلاۋ قابىلەتتەرىنىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزۋ.
رەسۋرستار: ەرتەگى جەلىسى، ەرتەگى كەيىپكەرلەرى، وقۋشىلار شىعارماشىلىعى، سلايد، ت، ب..
ءادىس – تاسىلدەر: « فيشبوۋن»، ستو، اكت، «التى ويلاۋ قالپاعى»، «ەكى جۇلدىز – ءبىر تىلەك» ستراتەگياسى، توپتىق جۇمىس، ءوزىن - ءوزى باعالاۋ.

ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
ا) ەرتەگىلەر الەمى» ءانى. ولەڭ ەرتەگى الەمىندەگى عاجايىپ كورىنىستەرگە ەلەس بەرەدى.
ءا) توپقا ءبولۋ
ءى - توپ « قيال - عاجايىپ» ەرتەگىلەرى
ءىى – توپ «حايۋاناتتار» جايلى ەرتەگىلەرى
ءىىى – توپ «شىنشىل» ەرتەگىلەرى
- ەرتە، ەرتە، ەرتەدە
ەشكى ءجۇنى بورتە دە
قىرعاۋىلى قىزىل ەكەن
قۇيرىق ءجۇنى ۇزىن ەكەن – جولدارى نەنىڭ باستاماسى؟
- ەرتەگى

- «ەرتەگى» ءسوزىن ەستىگەندە قانداي وي كەلەدى، نە ەستەرىڭە تۇسەدى، كوز الدارىڭا نە ەلەستەيدى؟
ەرتەگى: - ۇشقىش كىلەم، جەزتىرناق، حان، حانشايىم، جالعىز كوزدى ءداۋ، سويلەيتىن جانۋارلار، ايداھار ت. ب
(وقۋشىلار شىعارماشىلىعى)
«ەرتەگىلەر ەلىندە» بۇرىشىنا شولۋ.
بۇل قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ جيناقتارى. بۇل كىتاپتاردا حايۋاناتتار جايلى، تۇرمىس - سالت ەرتەگىلەرى، شىنشىل ەرتەگىلەرى، قيال - عاجايىپ ەرتەگىلەردىڭ تۇرلەرى بار. وزدەرىڭ ايتىپ كەتكەن ايداھار دا، جەزتىرناق تا، ۇشقىش كىلەم دە، حان مەن حانشايىمداردى دا وسى ەرتەگىلەردەن تابا الاسىزدار.

وي قوزعاۋ
«كىم كوپ بىلەدى؟» ايدارى
ەرتەگى اتى مەن كەيىپكەرلەردى تابۋ.
1. ءوزى تاماق پىسىرەتىن قازان - «ۇر توقپاق!»
2. الدايتىن تاياق - «الدار كوسە»
3. باعالى ساقا - «التىن ساقا»
4. ۇشاتىن كەبىس –«مالەنكيي مۋك»
5. كوك ەسەك پەن، ەسكى شاپان –«قوجاناسىر»
6. گاۋھار اينا - «ۇيقىداعى ارۋ»
7. ءوزىنىڭ شەشەندىگىمەن حانداردى سوزدەن ۇتقان. « تازشا بالا»
8. «تىشقان ءوز بويىنا سەنىپ «كۇندى مەنەن بۇرىن ەشكىم كورمەيدى» دەگەن تۇيەنىڭ وركەشىنە ءمىنىپ الىپ، كۇن ساۋلەسىن بۇرىن كورىپ قالدى. ال اڭقاۋ تۇيە بارىنەن دە قۇر قالدى.» قانداي ەرتەگىدەن الىنعان ءۇزىندى؟ « جىل باسىنا تالاسقان حايۋاناتتار»
9. «- كوكەك - كوكەك! قايىرىمدى كوكەك! بالاپاندارىمدى جىلان جەيىن دەپ جاتىر، ماعان كومەك بەرە گور!» - دەيدى جان ۇشىرا. «قارلىعىش پەن ءداۋىت»
10. «ءۇشىنشى رەت سالعاندا، ءتۇستى، ايتەۋىر، ءبىر بالىق. بالىققا ءتىل ءبىتىپ: « جىبەر مەنى، قارت، ەڭبەگىندى جەمەيمىن، قالاۋىڭدى ايت»، - دەدى. «التىن بالىق»
كورىنىس:
«جاقسىلىققا دۇشپانمىن.
جاماندىققا قۇشتارمىن،
ءتىسىمدى جۇلىپ، لاقتىرىپ،
سىپىرعىشقا ءمىنىپ ۇشقانمىن.
جاس ەمەسپىن، كارىمىن،
ەرتەگىنىڭ ءسانىمىن.» / مىستان كەمپىر/

- قاڭباق شال مەن مىستان كەمپىرگە مىنەزدەمە بەرۋ.(اۋىزشا)
جاعىمدى كەيىپكەر - جاعىمسىز كەيىپكەر
قاڭباق شال ------ مىستان كەمپىر
اقىلدى ----------- ۇسقىنسىز
ايلاكەر ----------- كارى
جەڭىل -------------- تىستەرى ۇلكەن، وتكىر ت. س. س

ءداۋ قاي ەرتەگىنىڭ كەيىپكەرى؟ - ول تۋرالى نە ايتا الاسىندار، بالالار؟
ءداۋ: مەن جالعىز كوزدى ءداۋمىن،
بالالارعا، باتىرلارعا جاۋمىن.
تاۋىڭدى دا، تاسىڭدى دا لاقتىرامىن،
تەك جاماندىق جولىندا شاپقىلادىم.
تالاي جەردە اقىلمەن الداپ كەتتى،
قاڭباك شال ما، قىلعانى - اي، قاپ مىنانىڭ.
(كاقپاداعى قاڭباك شالدى تۇرا قۋادى).
قانباق شال: مەن قاڭباق شالمىن، قاڭباقتايمىن،
جەل سوقسا اعاشتان تۇسكەن جاڭعاقتايمىن.
الىپ ءداۋدى الدادىم اقىرى مەن،
قۋ تۇلكىدەن قۇتىلدىم اقىرى مەن.
ەشقاشان جاماڭدىققا جولامايمىن،
مەن قاڭباق شال، جەل سوقسا دومالايتىن.

ءىى. ماعىنانى تانۋ
1. «فيشبوۋن» ءادىسى

بالىقتىڭ قاڭقاسى
باسى: باستى پروبلەما: ەرتەگىلەردىڭ شىعۋ سەبەبى:
ەرتەگىلەر اۋىز ادەبيەتىنىڭ ەڭ كونە جانرىنا جاتادى. بۇلاردا كوبىنەسە ومىردە سيرەك كەزدەسەتىن نەمەسە مۇلدە كەزدەسپەيتىن، ويدان شىعارىلعان وقيعالار باياندالادى. ول اۋىزشا ايتىلىپ، ەل ەسىندە عاسىرلار بويى ساقتالىپ، ۇرپاقتان – ۇرپاققا اۋىسىپ ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە جەتكەن. ءار كەزەڭدە ەرتەگى ايتۋشىلار ءوز جاندارىنان ەرتەگى مازمۇنىنا جاڭا وقيعالار قوسقان. ءسويتىپ ول ۇنەمى جاڭارىپ، تولىقتىرىلىپ، جەتىلدىرىلىپ وتىرعان.
حالىق ەرتە كەزدە - اق ءارقاشان زۇلىمدىقتى ادىلەتتىك جەڭەدى، ادام تابيعاتتىڭ اساۋ سىرلارىن ءبىلىپ، قولدانا الاتىن بولادى دەپ سەنگەن. جاقسى ءومىردى اڭساعان قاشىقتارعا تەز جەتۋدى، عاجاپ كۇشتى بولۋدى، كوككە ۇشۋدى، جەر اساتىنا ءتۇسىپ، اسىل قازىناسىن الىپ، پايدالانۋدى ارمانداعان. سونىڭ ءبارى ەرتەگىلەرگە ارقاۋ بولعان. سوندىقتان دا ەرتەگىلەردە حالىق قيالى، ارمانى، دانالىعى عاسىرلار بويى جيناقتالعان ءومىر تاجىريبەسى بار
ەرتەدەگى ادامدار اۋىر ەڭبەكتى جەڭىلدەتسەك، جاقسى شات ءومىر سۇرسەك ەكەن دەپ ارمانداعان. بۇل ارمانعا ولار وزدەرىنىڭ قيالى ارقىلى عانا جەتكەن
سۇيەكتەرى: جوعارعى سۇيەك: سۇراقتاردىڭ تۋۋ سەبەپتەرى
تومەنگى سۇيەكتەرى: سەبەپ سالدارى

1. حايۋاناتتار تۋرالى ەرتەگىلەر
حايۋاناتتار تۋرالى ەرتەگىدەگى نەگىزگى كەيىپكەرلەر اڭ، قۇس، ءۇي جانۋارلارى بولادى. الايدا ولار ادامعا ءتان قاسيەتتەر يەسى بولىپ سۋرەتتەلەدى دە، سول ارقىلى سۇم، قياناتشىل، دورەكى، قۋ مىنەز قۇلىقتار اشكەرەلەنەدى، ەڭبەكسۇيگىشتىكتى، باتىلدىقتى، ادالدىقتى سۇيسىنە اڭگىمەلەيدى.

2. قيال – عاجايىپ ەرتەگىلەر
ال قيال – عاجايىپ ەرتەگىلەردە ەر جۇرەك، باتىر ادامداردىڭ باسىنان كەشكەن سان الۋان ەرلىك وقيعالار باياندالادى. ولار جەتى باستى داۋمەن، جالماۋىزبەن، نەبىر قۇبىجىقتارمەن كۇرەس ۇستىندە بار اسىل قاسيەتتەرىمەن كورىنەدى. ولار كوككە ۇشادى، جەر استىنا تۇسەدى، تەڭىزدەردەن وتەدى، ازابى مول عاجايىپ وقيعالاردى اقىل، ايلا – ءتاسىلىن اسىرىپ، جەڭىپ وتىرادى. وسى جولدا ولارعا جەلاياق، تاۋسوعار، ساققۇلاق، سامرۇق قۇس، قارلىعاش سياقتى ىزگى نيەتتى جاندار بولىسادى، اقىلدى ات، الىپ قۇستار جاردەمدەسەدى.

3. شىنشىل ەرتەگىلەر
شىنشىل ەرتەگىلەردىڭ قاھارماندارى قيالدان تۋعان بەينەلەر ەمەس، قاراپايىم ەڭبەك ادامى، حان، بي، ءۋازىر ت، ب وندا مادەني ءداستۇر، تۇرمىس – سالت، ادەت – عۇرىپ، حالىق تۇرمىسىمەن بايلانىستى.
قۇيرىعى؛
شەشەن سويلەۋگە، ءوز ويلارىڭدى ادەمى بايانداۋعا ۇيرەتەدى. ءتىل قۇدىرەتى سەنى نەبىر قۇپيا سىرلار الەمىنە جەتەلەيدى، كوزىڭدى اشىپ، كەرەمەتتەردى تانىتادى. حالىق ەرتەگىلەرىن سۇيە ءبىل، سۇيسىنە وقى، ودان ءتىل ۇيرەن، ءمانىن، مازمۇنىن اڭعار! جاقسى قاسيەتتەرىن بويعا ءسىڭىر! ويتكەنى ەرتەگى ساعان ءومىر بويى ادال سەرىك بولا الادى.

2. «ادەبي وقۋ» ستراتەگياسى
«جەتى ونەرپاز» ەرتەگىسى
اباي اتامىزدىڭ ولەڭىن ەسكە تۇسىرەيىكشى:
اسەمپاز بولما ارنەگە،
ونەرپاز بولساڭ ارقالان.
سەندە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە،
كەتىگىن تاپ تا بار قالان.

1. ونەرپاز ءسوزىن توپتاستىرۋ
«ءتۇرتىپ الۋ» ستراتەگياسى
ونەرپاز – قولىنان ءار الۋان ءىس كەلەتىن، ىسمەر، شەبەر، ونەرلى
2. ەرتەگىنى داۋىستاپ وقىتۋ
3. توپتىق جۇمىس (توپ باسشىلارى تاڭداپ الادى.)

1 - تاپسىرما

وقيعانىڭ باستالۋى
وقيعانىڭ دامۋى
شيەلەنىسۋى
شارىقتاۋ شەگى
وقيعانىڭ اياقتالۋى

2 - تاپسىرما

ەرتەگىنىڭ قاي ءتۇرى:
كەيىپكەرلەر:
كەيىپكەرلەر ءومىر سۇرگەن زامان:
كەيىپكەرلەردىڭ قينالعان ورتاق ماسەلەسى:
ورتاق ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋ:
كەيىپكەرلەرگە قانداي باعا بەرەر ەدىڭدەر؟


3 - تاپسىرما
ونەرپازدار ونەرلەرىن حانعا قالاي جەتكىزەدى؟
— ءبارىمىز دە ىستەگەن ونەرىمىزدى ايتىپ وتەلىك، قايسىمىزدىكى ارتىق بولسا، سول السىن، — دەيدى.
حان ماقۇل كورەدى. الدىمەن اعايىندىلاردىڭ ۇلكەنى باستايدى

4. بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. – ەرتەگىدە كىمدەرگە جاندارىڭ اشىپ، قينالدىڭدار؟
2. – قاي تۇسىندا قورقىنىش پايدا بولدى؟
3. – قاي ونەرپازدىڭ ونەرىنە سەنىمسىزدىك تانىتتىڭدار؟
4 – قاي ونەرپازدىڭ ونەرىن جوعارى باعالار ەدىڭدەر؟
5 – حان قىزىن قاي ونەرپازعا قوسادى دەپ ويلايسىڭدار؟

ويتولعاۋ:
«التى ويلاۋ قالپاعى» ءادىسى
 اتاقتى اعارتۋشى - پەداگوگ اتامىز ى. التىنسارين: «بالا كەزدە ءۇش جاستان ون ەكى جاسقا دەيىنگى ارالىقتا ءار ادام ءوزىنىڭ رۋحاني دامۋىنا قاجەتتى نارسەنىڭ ءبارىن دە ەرتەگىدەن الادى» - دەپ اتاپ ايتقان. ەرتەگىلەر جاقسىلىق پەن جاماندىق، باتىرلىق پەن جاۋىزدىق، قورقىنىش پەن ادىلەتسىزدىكتىڭ ارا جىگىن اجىراتۋعا كومەكتەسەدى. سونداي - اق، ولاردىڭ ءبىر - بىرىنە قارسىلىعى، ەڭ باستىسى، نەبىر قيىن - قىستاۋ جاعدايدا قالاي جەڭىپ شىعۋ مۇمكىندىگى كورسەتىلەدى.
رەفلەكسيا
باعالاۋ ءوزىن - ءوزى باعالاۋ پاراقشاسى
«ەكى جۇلدىز – ءبىر تىلەك» ستراتەگياسى بويىنشا توپتاردى ءبىر – بىرىنە باعالاتۋ
ۇيگە تاپسىرما: «ونەرلى بولۋ وڭاي ما؟» ەسسە جازۋ
ءوزىن – ءوزى باعالاۋ پاراعى
9 - 10 بالل – «5»
6 - 8 بالل – «4»
4 - 5 بالل – «3»
0 - 3 بالل – «2»