جىلقى - مالدىڭ پاتشاسى
جۇمىستىڭ ماقساتى:
«جەتى قازىنانىڭ ءبىرى جىلقىنىڭ»ەرەكشە قاسيەتتەرىمەن تانىستىرۋ، جىلقى تۋرالى تۇسىنىگىن كەڭەيتۋ، جىلقى اسىل مال ەكەنىن ايتا وتىرىپ، جىلقى جانۋارىنا دەگەن سەزىمدەرىن وياتۋ، جىلقى كادەلى، باعالى قازىنا ەكەنىن ۇعىندىرۋ، حالقىمىزدىڭ جىلقى مالىنا قاتىستى سالت - داستۇرلەرىمىزدىڭ وراساندىلىعىن كورسەتۋ.
قازاق - ەجەلدەن مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان حالىق. عاسىرلار بويى قالىپتاسقان باي تاجىريبەسى بار ولار مال ءورىسىن، تىرشىلىك تابيعاتىن، ءقادىر - قاسيەتىن ابدەن تانىپ، بىلگەن. ءتىپتى مالدىڭ ايرىقشا قاسيەتىن، ەرەكشەلىگىن تانىتىن سىنشىلار دا شىققان. ءسويتىپ حالقىمىز ءوزىنىڭ تىرشىلىگىن، شارۋاشىلىعىن وسى مال وسىرۋمەن بايلانىستىرا جاساعان. ونىڭ ونىمدەرىن تىرشىلىك قۇرالى ەتىپ، پايدالانۋدى شەبەر يگەرگەن. «ءتورت قۇبىلادا - ءتورت تۇلىك»دەپ بەكەرگە باعالاماعان.
ءتورت تۇلىك مالدىڭ پايداسى. ەتى - جەسەڭ تاماق ءسۇتى – ىشسەڭ سۋسىن. ءجۇنى - كيسەڭ كيىم. تەرىسى - بايلىق. سۇيەگى، ءمۇيىزى - تۇتىنساڭ بۇيىم. مىنسەڭ - كولىك. مال وسىرۋگە اسا قولايلى قازاقستان جەرىن مالسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. مىنە، وسى جايلاردى وقىپ ۇيرەنە مەن اسىرەسە جىلقى مالىنا قاتىستى كوپتەگەن قىزىقتى دەرەكتەردى جيناقتادىم. سونىڭ ىشىندە قىمىزدىڭ پايداسى تۋرالى ايتساق، قىمىز - پايدالى سۋسىن. قىمىز - قازاقتىڭ كونەدەن كەلە جاتقان شيپالى سۋسىنى. بيە سۇتىنەن جاسالاتىن بۇل سۋسىن كوشپەلى حالىقتاردىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇرلى تاعامى، ءقادىرلى اسى. كەڭ ساحارا، جاپان ءتۇزدى جايلاعان كوشپەلى ەلدىڭ باستى كۇنكورىسى جىلقى مالى - حالىقتىڭ ىشسە قىمىزى، جەسە ەتى، كيسە كيىمى بولىپ كەلدى. ورىس عىلىمدارى گ. زاحارين مەن س. بوتكين تاپتىشتەپ زەرتتەي كەلە «قىمىز - ادام دەنساۋلىعىن كۇشەيتىپ اۋرۋدى باسەندەتەتىن تاعام»دەگەن قورىتىندى جاساعان بولاتىن. قىمىزدىڭ قۇرامىندا اۋرۋدىڭ تابەتىن اشاتىن ۆ2، ۆ12، ر، س ۆيتاميندەرى كوپ. ناۋقاستانعان ادامعا قىمىز ىشكىزسە، ونىڭ ورگانيزمىندە گەموگلوبين، ەريتروسيت كوبەيىپ، حولەستەرين قۇرامى قالپىنا كەلەدى.
زەرتحانالىق جۇمىستار
جىلقى - قازاقتىڭ كادەلى، باعالى قازىناسى. قازاق ءۇشىن ەڭ قۇندى، قاسيەتتى مال - جىلقى. ونىڭ ءپىرى - قامبار اتا. قامبار اتاعا تاعى ءبىر تىلەك تىلەيىن، شىن بەرگەنىن بىلەيىن. وڭكەي الا شۇباردان، جال - قۇيرىعى شۇبالعان، ايعىردى بەر بايسالدى، ءۇيىرى تولعان بايتالدى وڭكەي ماما بيەمەن ساۋعان سايىن يىگەن، جەلىنى ءسۇتىن تىيماسىن، كونەككە ساۋساق سىيماسىن. ۇزارا بەرسىن جەلىسى، كەڭي بەرسىن ءورىسى
قوعالى كولدى جايلاعان،
قوعانىڭ باسىن شايناعان.
شىڭعىرتىپ اساۋ قۇلىندى، قىل ارقانمەن بايلاعان. جىلقىشى اتا بالاسى جىلقى باسسىن ءۇيىڭدى بۇل ولەڭدە جىلقى جاسىنا قاراي تالدانعان
جىلقى جاسى 1. قۇلىن - جىلقى ءتولى 2. جاباعى - 1 جىلعا دەيىنگى ءتول 3. تاي - 2 جاستاعى جىلقى 4. قۇنان - 3 جاستاعى جىلقى. بايتال - 4جاستاعى ۇرعاشىسى 5. دونەن - 4 جاستاعى ەركەگى 6. بەستى - 5 جاسار ەركەك جىلقى. ات - كەستىرىلگەن، ءمىنىس ات 7. ايعىر - اتالىق جىلقى. ساۋرىك - جاس ايعىر. 8. بيە - انالىق جىلقى. ا) ماما بيە - كوپ قۇلىنداعان جۋاس بيە ءا) قۋلىق - العاش قۇلىنداعان بيە
بۇرىن ەل قورعاعان باتىرلار جىلقى ىشىندەگى تاڭداۋلىلارىن ەرەكشە دارىپتەپ، باعالاعان. ايت، اس تويلاردا اتتىڭ باس بايگەسىنە مول دۇنيە تىگىلگەن. ءتىپتى، باس بايگەگە ەلۋ بيە، اق وتاۋ، ءبىر باس توعىز، توعىز تۇيە، جابۋلى قارا نارعا قالى كىلەم يەلەنىپ، اتى وزعان زور ولجاعا يە بولادى. حالىق جىلقىنى جوعارى باعالاپ، ءجۇرىسىن دە جىكتەگەن.
«جەتى قازىنانىڭ ءبىرى جىلقىنىڭ»ەرەكشە قاسيەتتەرىمەن تانىستىرۋ، جىلقى تۋرالى تۇسىنىگىن كەڭەيتۋ، جىلقى اسىل مال ەكەنىن ايتا وتىرىپ، جىلقى جانۋارىنا دەگەن سەزىمدەرىن وياتۋ، جىلقى كادەلى، باعالى قازىنا ەكەنىن ۇعىندىرۋ، حالقىمىزدىڭ جىلقى مالىنا قاتىستى سالت - داستۇرلەرىمىزدىڭ وراساندىلىعىن كورسەتۋ.
قازاق - ەجەلدەن مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان حالىق. عاسىرلار بويى قالىپتاسقان باي تاجىريبەسى بار ولار مال ءورىسىن، تىرشىلىك تابيعاتىن، ءقادىر - قاسيەتىن ابدەن تانىپ، بىلگەن. ءتىپتى مالدىڭ ايرىقشا قاسيەتىن، ەرەكشەلىگىن تانىتىن سىنشىلار دا شىققان. ءسويتىپ حالقىمىز ءوزىنىڭ تىرشىلىگىن، شارۋاشىلىعىن وسى مال وسىرۋمەن بايلانىستىرا جاساعان. ونىڭ ونىمدەرىن تىرشىلىك قۇرالى ەتىپ، پايدالانۋدى شەبەر يگەرگەن. «ءتورت قۇبىلادا - ءتورت تۇلىك»دەپ بەكەرگە باعالاماعان.
ءتورت تۇلىك مالدىڭ پايداسى. ەتى - جەسەڭ تاماق ءسۇتى – ىشسەڭ سۋسىن. ءجۇنى - كيسەڭ كيىم. تەرىسى - بايلىق. سۇيەگى، ءمۇيىزى - تۇتىنساڭ بۇيىم. مىنسەڭ - كولىك. مال وسىرۋگە اسا قولايلى قازاقستان جەرىن مالسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. مىنە، وسى جايلاردى وقىپ ۇيرەنە مەن اسىرەسە جىلقى مالىنا قاتىستى كوپتەگەن قىزىقتى دەرەكتەردى جيناقتادىم. سونىڭ ىشىندە قىمىزدىڭ پايداسى تۋرالى ايتساق، قىمىز - پايدالى سۋسىن. قىمىز - قازاقتىڭ كونەدەن كەلە جاتقان شيپالى سۋسىنى. بيە سۇتىنەن جاسالاتىن بۇل سۋسىن كوشپەلى حالىقتاردىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇرلى تاعامى، ءقادىرلى اسى. كەڭ ساحارا، جاپان ءتۇزدى جايلاعان كوشپەلى ەلدىڭ باستى كۇنكورىسى جىلقى مالى - حالىقتىڭ ىشسە قىمىزى، جەسە ەتى، كيسە كيىمى بولىپ كەلدى. ورىس عىلىمدارى گ. زاحارين مەن س. بوتكين تاپتىشتەپ زەرتتەي كەلە «قىمىز - ادام دەنساۋلىعىن كۇشەيتىپ اۋرۋدى باسەندەتەتىن تاعام»دەگەن قورىتىندى جاساعان بولاتىن. قىمىزدىڭ قۇرامىندا اۋرۋدىڭ تابەتىن اشاتىن ۆ2، ۆ12، ر، س ۆيتاميندەرى كوپ. ناۋقاستانعان ادامعا قىمىز ىشكىزسە، ونىڭ ورگانيزمىندە گەموگلوبين، ەريتروسيت كوبەيىپ، حولەستەرين قۇرامى قالپىنا كەلەدى.
زەرتحانالىق جۇمىستار
جىلقى - قازاقتىڭ كادەلى، باعالى قازىناسى. قازاق ءۇشىن ەڭ قۇندى، قاسيەتتى مال - جىلقى. ونىڭ ءپىرى - قامبار اتا. قامبار اتاعا تاعى ءبىر تىلەك تىلەيىن، شىن بەرگەنىن بىلەيىن. وڭكەي الا شۇباردان، جال - قۇيرىعى شۇبالعان، ايعىردى بەر بايسالدى، ءۇيىرى تولعان بايتالدى وڭكەي ماما بيەمەن ساۋعان سايىن يىگەن، جەلىنى ءسۇتىن تىيماسىن، كونەككە ساۋساق سىيماسىن. ۇزارا بەرسىن جەلىسى، كەڭي بەرسىن ءورىسى
قوعالى كولدى جايلاعان،
قوعانىڭ باسىن شايناعان.
شىڭعىرتىپ اساۋ قۇلىندى، قىل ارقانمەن بايلاعان. جىلقىشى اتا بالاسى جىلقى باسسىن ءۇيىڭدى بۇل ولەڭدە جىلقى جاسىنا قاراي تالدانعان
جىلقى جاسى 1. قۇلىن - جىلقى ءتولى 2. جاباعى - 1 جىلعا دەيىنگى ءتول 3. تاي - 2 جاستاعى جىلقى 4. قۇنان - 3 جاستاعى جىلقى. بايتال - 4جاستاعى ۇرعاشىسى 5. دونەن - 4 جاستاعى ەركەگى 6. بەستى - 5 جاسار ەركەك جىلقى. ات - كەستىرىلگەن، ءمىنىس ات 7. ايعىر - اتالىق جىلقى. ساۋرىك - جاس ايعىر. 8. بيە - انالىق جىلقى. ا) ماما بيە - كوپ قۇلىنداعان جۋاس بيە ءا) قۋلىق - العاش قۇلىنداعان بيە
بۇرىن ەل قورعاعان باتىرلار جىلقى ىشىندەگى تاڭداۋلىلارىن ەرەكشە دارىپتەپ، باعالاعان. ايت، اس تويلاردا اتتىڭ باس بايگەسىنە مول دۇنيە تىگىلگەن. ءتىپتى، باس بايگەگە ەلۋ بيە، اق وتاۋ، ءبىر باس توعىز، توعىز تۇيە، جابۋلى قارا نارعا قالى كىلەم يەلەنىپ، اتى وزعان زور ولجاعا يە بولادى. حالىق جىلقىنى جوعارى باعالاپ، ءجۇرىسىن دە جىكتەگەن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
«ءتىلىم مەنىڭ تىرلىگىمنىڭ ايعاعى» اتتى ءتىل اپتالىعىنىڭ اشىلۋ سالتاناتتى شاراسىنىڭ سەنارييى
