جول ءتارتىبىن جادىڭدا ۇستا!
سىنىپ ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: جول ءتارتىبىن جادىڭدا ۇستا!
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) وقۋشىلارعا كوشە قاتىناسى ەرەجەلەرىن مەڭگەرتۋ؛
2) جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ەستە ساقتاۋ ارقىلى بىلگەندەرىن پايدالانا ءبىلۋدى تۇراقتى داعدىعا اينالدىرۋ؛
3) وقۋشىلاردى جول ەرەجەلەرىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا، ساقتىققا تاربيەلەۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسى تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ، ءىس – جۇزىندە اسىرا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرىن ويدا ساقتاي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
تاربيەلىك: تارتىپتىلىككە، ساق بولۋعا، كوشەدە وزدەرىن دۇرىس ۇساتاپ جۇرۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: توپتىق، ۇجىمدىق.
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، كورنەكىلىك ادىستەر، ويناۋ ءادىسى، تالداۋ - جيناقتاۋ، ساحنالاۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتىك تاقتا، باعدارشام، جول بەلگىلەرى، پلاكاتقا جازىلعان ەسكەرتۋ سوزدەر، ماكەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءتۇرى: سايىس ساباعى
ساباق جوسپارى:
قۇرمەتتى وقۋشىلار! «جول ءتارتىبىن جانىڭدا ۇستا» اتتى سىنىپ ساعاتىمىزدى ءشومىشباي سارييەۆ اعامىزدىڭ مىنا ولەڭ جولدارىمەن باستاعىم كەلەدى.
ارمانعا الدان كۇتكەن اسىعامىز،
ءبىز قالاي تولقىن اتپاي باسىلارمىز.
جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن جاقسى ءبىلىپ،
ساقتىقتا تۇرا الاتىن جاس ۇلانبىز
جالعايتىن دوستاستىرىپ بار ەلمەنەن،
جولداردان تۇرادى عوي الەم دەگەن.
بۇگىنگى بىزگە كەلگەن قوناقتارعا،
الدىمەن بەرىلەدى سالەم دەگەن.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بارلىق قالا، اۋىلدارىنا ورتاق كوشە قاتىناس ەرەجەسى ەنگىزىلگەن. بۇل ەرەجەنى وقۋشىلار دا، ۇلكەندەر دە، كولىك جۇرگىزەتىن جۇرگىزۋشىلەر دە بۇلجىتپاي ورىنداۋى كەرەك. كوپتەگەن مەكتەپ وقۋشىلارى جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن جەتە بىلمەيدى. ال كەيبىرەۋلەرى بىلە تۇرا جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان مىندەتتەردى ورىنداعىسى كەلمەيدى. جول ءتارتىبىن بۇزعاندىقتان كەيبىرەۋلەر ماشينا دوڭگەلەگىنە ءىلىنىپ قازا تاۋىپ، كەيبىرەۋلەر جاراقات الادى. سوندىقتان ءاربىر وقۋشى مەكتەپتە وقىتىلاتىن جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن مۇقيات تىڭداپ، ءار ساباقتان قورىتىندى جاساپ وتىرۋى كەرەك. ۇلگىلى، ءتارتىپتى وقۋشى كوشەدە جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن، زاڭىن بۇزبايدى.
قاي كوشە، قاي قالاعا بارساڭىز دا،
قاي اقىل ولشەمىنە سالساڭىز دا
جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسى - زاڭدى ءتارتىپ،
ول ورتاق ۇلكەن - كىشى بارشامىزعا.
ەندى ءسوز كەزەگىن وقۋشىلارعا بەرەيىك
I توپ. "باعدارشام"
توپتىڭ ۇرانى: توقتا! ساقتان! جول اشىق! جۇرمە جولعا تالاسىپ.
II توپ. "جول بەلگىلەرى"
توپتىڭ ۇرانى: ۇيرەن تاپپاي تىنىم ءبىر، بەلگىلەردىڭ ءتىلىن ءبىل!
I توپ. "باعدارشام"
(باعدارشامنىڭ شىعۋ تاريحى جايلى باياندايدى.)
ءمۇعالىم: بالالار، باعدارشامدى كىم ويلاپ تاپقانىن بىلەسىڭدەر مە؟ ال ەندەشە تىڭداپ كورەلىك.
گۇلجاھان: العاشقى باعدارشام تەمىرجول بويىندا پايدا بولدى. ونى ويلاپ تاپقان ادامنىڭ ەسىمى تاريحتا ساقتالماعان. ونى كوشە قيىلىسىنا ىڭعايلاپ، كايتا جاساعان اعىلشىن ينجەنەر - مەحانيگى د. نايت بولاتىن. ول 1868 جىلى لوندونداعى پارلامەنت ءۇيىنىڭ الدىنا باعدارشام ورناتتى.
جۇلدىز: الدىمەن ءتۇرلى ءتۇستى سيگنال قايىس بەرىلىستىڭ كومەگى ارقىلى وزگەرتىلىپ وتىردى. سوسىن اپپارات ورتاسىنا گازدى شام ورناتىلدى. وكىنىشكە وراي بىردە گاز جارىلىپ، كەزەكتە تۇرعان پوليسەي قازا بولادى دا، سودان جارتى عاسىر بويى ۇمىت بولادى.
ۇلجان: تەك 1914 جىلى امەريكانىڭ كليۆلەند قالاسىنا، سوسىن نيۋ - يورك، ت. ب. قالالارىندا پايدا بولا باستايدى. بۇل جولى ولار ەلەكترلى بولدى. تەك ەكى ءتۇستى عانا: قىزىل جانە جاسىل.
1918 جىلدان باستاپ قانا ءۇش ءتۇس قولدانىلا باستادى. كەڭەس وداعى بويىنشا العاش رەت باعدارشام 1924 جىلى ماسكەۋ قالاسىنىڭ كۋزنەسك كوپىرى مەن پەتروۆكا كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورىن الدى.
عالىمجان: باعدارشام - ءومىرىمىزدى جازىمنان ساقتاندىراتىن كومەكشىمىز. ونىڭ سىرىن ءبىلىپ، ءتىلىن الۋ بارشامىزعا كەرەك. ونىڭ بەرەتىن سيقىرلى ءامىر سوزدەرى بار.
مەنىڭ ءۇش كوزىم بار،
ءبىر كوزىم «كىدىر» دەيدى
ءبىر كوزىم «جۇگىر» دەيدى.
ءبىر كوزىم «ابايلا» دەيدى
قاراپ قالما ماڭايعا دەيدى.
دۋمان:
كورەگەن ءداۋ قىراعى،
كوشەمىزدە تۇرادى.
ول بەرگەندە كوماندا،
باعىنامىز ءاماندا!
اشسا كەزەك ءۇش كوزىن،
ايتتى دەپ ۇق ءۇش ءسوزىن.
توقتا! ساقتان! جول اشىق!
قاناعات:
جۇرمە جولعا تالاسىپ.
قىزىل كوزىن اشقاندا
سىنىق سۇيەم باسپا العا
سارى كوزىن اشقاندا
قاراپ قالما اسپانعا
جاسىل كوزىن اشقاندا،
وتە بەرگىن جاسقانبا!
ساۋلە:
تاريحقا كوز جۇگىرتەتىن بولساق، ءجۇرىپ - تۇرۋدى رەتتەۋ قاجەتتىلىگى سوناۋ ءبىر ماشينانىڭ از كەزىندە تۋعان كورىنەدى. العاش رەت 1868 جىلى لوندون قالاسىندا تەمىر جول باعدارشامى ورناتىلدى. ول قولمەن الماستىرىلاتىن جانە الماستىرۋ ءۇشىن ارناۋلى ادام تۇراتىن ەدى. ءارى ول كوپ ۋاقىت الاتىن بولدى. كەيىنىرەك 1870 جىلى امەريكادا ەلەكتر باعدارشامى پايدا بولدى.
رايحان:
ال، بۇگىنگى تاڭدا باعدارشامدى ەلەكتروندى ەسەپتەۋ ماشيناسى ارقىلى باسقارۋ جۇزەگە اسىرىلعان. قازاقستاندى باعدارشامدار بارلىق ءىرى قالالاردا ورناتىلعان. قازاقستاندا 1917 جىلعا دەيىن نەبارى 127 كم عانا جول بولاتىن. ەلۋىنشى جىلدارى رەسپۋبليكامىزداعى اسفالت جولدارىنىڭ ۇزىندىعى وتىز مىڭ كم بولدى. ال ءقازىر سەگىز ءجۇز ميلليون كم - دەن اسادى.
ءىى توپ. "جول بەلگىلەرى"
ءادىلحان:
ۇيرەن تاپپاي تىنىم ءبىر.
بەلگىلەردىڭ ءتىلىن ءبىل.
ەگەر ونى بىلمەسەڭ.
تارتار جولىڭ بۇلىڭعىر.
ءوزى قىزىل، ءۇشبۇرىشتى ەسكەرتۋىڭ مەن بولام،
حابارلايتىن بار ءقاۋىپتى وڭ ساپارعا جولداعان.
ماعان قاراپ جۇرەر بولسا جۇرگىزۋشى، جاياۋ دا،
جولى بولىپ، ساتسىزدىككە ەشقاشان دا قالماعان.
نۇردانا:
مەن بارىنە ءارقاشاندا تىيىم سالىپ تۇرامىن،
قايدا بولسا الدا تۇرىپ جىبەرمەيمىن ءبىر ادىم.
ءتۇسىم قىزىل، ءوزىم شەڭبەر سىزىق بولىپ بىتەمىن،
وسى جولى ۇندەمەيىن بار ما تاعى سۇراعىڭ.
ايدانا:
جولدار قيىلىسىندا
قالتارىسىپ قىسىلما.
كولدەنەڭنەن جول بولسا،
كىبىرتىكتەپ توسپا ونى.
بوس بولماسا الايدا
ساقتىق جاسا ابايلا.
قالماس ءۇشىن سوقتىعىپ
ول وتكەنشە توس تۇرىپ.
نۇرسۇلتان:
ساقتاندىرۋ بەلگىسى:
قىپ - قىزىل ءۇشبۇرىش،
ەسكەرتۋ بەلگىسى مەن بولام،
قاۋىپتەن ساق بول دەپ
ءسات - ساپار جولداعان.
گاۋھار:
تىيىم سالۋ بەلگىسى:
قىزىلمەن بويالعان شەڭبەرىم اۋماقتى
تىيىمشىل بەلگىمىن، قاتالمىن، سالماقتى.
مەن تۇرعان جەرلەردە حاقىڭ جوق جۇرۋگە،
ءقاۋىپ بار، باعدارلا كوز سالىپ جان - جاقتى.
ديدار:
مىندەتتەۋ بەلگىسى:
بەلگىمىن كورسەتەر جىلدامدىق باعىتتى،
مىندەتتى بۇرىلىس، ايتپەسە ءقاۋىپتى.
بارلىعىن انىقتاپ تۇرامىن جولىڭدا،
اباي بول، شارتىڭدى مىندەتتى ورىندا!
جاڭىلسىن:
نۇسقاۋ بەلگىسى:
باراتىن جەرىڭنىڭ باعىتىن، تۇراعىن،
ءۇن - ءتۇنسىز جول سىلتەپ، جول نۇسقاپ تۇرامىن.
كۇندىز دە، تۇندە دە وت بولىپ جانادى.
كوك تۇسكە بويالعان ءتورت بۇرىش شىراعىم.
ءمۇعالىم: ولاي بولسا وقۋشىلار باعدارشام ويىنىن ويناپ كورەيىك. ويىن جۇرگىزۋشىسى الدىن الا دايىنداعان ءۇش ءتۇستى كورسەتىپ، وقۋشىلاردىڭ قانشالىقتى جيناقى ەكەنىن بايقايدى.
ويىن شارتى:
1) باعدارشامنىڭ جاسىل كوزىن كورسەتكەندە بالالار جۇرگەن سياقتى ءبىر ورىندا اياقتارىن قوزعالىسقا كەلتىرەدى.
2) سارى كوزىن كورسەتكەندە دۋ قول شاپالاقتايدى.
3) قىزىل كوزىن كورسەتكەندە ءبىر ورىندا قوزعالماي تۇرىپ قالادى.
ءمۇعالىم:
قىزىل كوزىن اشقاندا،
سىنىق سۇيەم باسپا العا.
سارى كوزىن اشقاندا،
قاراپ قالما اسپانعا
جاسىل كوزىن اشقاندا،
وتە بەرگىن، جاسقانبا!
سەرگىتۋ ءساتى: وقۋشىلار قازاقستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ جول پوليسيا كوميتەتىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا جاسالعان «جولدوس كومەككە اسىعادى» ءمۋلتفيليمىن تاماشالايمىز.
ءمۇعالىم: جول بەلگىلەرىن، مىندەتتەرىڭىزدى جاقسى بىلەدى ەكەنسىڭدەر. سەندەرگە كوپ راحمەت. ال ەندى، بالالار، ولاي بولسا، ءقازىر جۇمباق شەشىپ، ۆيكتورينالىق سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كورەلىك.
1 - جۇمباق:
ارقانىم بار تىم ۇزىن،
الا المايسىڭ ءبىر ءۇزىم.
اقىلعا سالىپ ويلانىپ،
تاپشى مۇنى پىسىعىم. ( جول)
2 - جۇمباق: ءبىر تۇلپار، سۋ ىشپەيدى، جەم جەمەيدى،
ەسكەرىپ ەشبىر ادام ەمدەمەيدى.
جۇك ەمەس جانۋارعا ءجۇز ادام دا،
شىلبىرىن سىمعا بايلاپ تەز جوندەيدى. (ترامۆاي)
3 - جۇمباق: بۇيىرماپتى باس تا، اۋىز دا، قۇلاقتا،
باقىرايعان ءۇش كوزى بار ءبىراق تا. (باعدارشام)
ۆيكتورينالىق سۇراقتار.
1 - سۇراق. جولاۋشىلار دەگەنىمىز كىمدەر؟
جاۋاپ: كەز - كەلگەن كولىك ءتۇرىن پايدالاناتىن ادامدار.
2 - سۇراق. باعدارشام دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: باعدارشام اۆتومات جۇيەسىنە قوسىلعان ءۇش كوزدى اسپاپ. جول قوعالىسىن رەتتەيدى.
3 - سۇراق. ۆەلوسيپەدپەن نەشە جاستان باستاپ جولمەن جۇرۋگە بولادى؟
جاۋاپ: جول بويىنا 14 جاسقا تولعان بالالارعا عانا رۇقسات.
4 - سۇراق. جيەكجول جوق جەردە قالاي ءجۇرۋ كەرەك؟
جاۋاپ: اۋىلدىق جەرلەردە جيەكجول بولماۋى مۇمكىن، ونداي جاعدايدا جولدىڭ ءبىر شەتىمەن كەلە جاتقان كولىككە قاراما - قارسى باعىتتا جۇرگەن ءجون.
قورىتىندى:
ءمۇعالىم: قىمباتتى وقۋشىلار! وقۋشىلار جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىمەن تانىستىڭدار. ولاي بولسا، وقۋشىلار جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ءارقاشان ەستە ساقتاپ، بۇلجىتپاي ورىنداپ، ساق جۇرىڭدەر دەمەكپىن.
- بالالار، جول ەرەجەسىن ساقتاڭدار! امان جۇرىڭدەر! ءقازىر بارلىعىمىز ءان ايتايىق!
«ءارقاشان جولىڭ بولسىن!» ءانى.
كوڭىلىمىز كۇندەي كۇلىپ،
جۇرەكتەردە گۇلدەيدى ءۇمىت.
ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس
جول ءتارتىبىن بىلمەي تۇرىپ.
ءارقاشان جولىڭ بولسىن!
جانىڭا شاتتىق تولسىن!
قاسىڭدا بولسىن اناڭ،
بولايىق ءبىز دە امان.
بالعىن جاسپىز، جاس ۇلانبىز،
گۇل بوپ جاڭا اشىلعانبىز.
جول ءتارتىبىن ەستە ساقتاپ،
بولاشاققا اسىعامىز!
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) وقۋشىلارعا كوشە قاتىناسى ەرەجەلەرىن مەڭگەرتۋ؛
2) جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ەستە ساقتاۋ ارقىلى بىلگەندەرىن پايدالانا ءبىلۋدى تۇراقتى داعدىعا اينالدىرۋ؛
3) وقۋشىلاردى جول ەرەجەلەرىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا، ساقتىققا تاربيەلەۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسى تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ، ءىس – جۇزىندە اسىرا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرىن ويدا ساقتاي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
تاربيەلىك: تارتىپتىلىككە، ساق بولۋعا، كوشەدە وزدەرىن دۇرىس ۇساتاپ جۇرۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: توپتىق، ۇجىمدىق.
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، كورنەكىلىك ادىستەر، ويناۋ ءادىسى، تالداۋ - جيناقتاۋ، ساحنالاۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتىك تاقتا، باعدارشام، جول بەلگىلەرى، پلاكاتقا جازىلعان ەسكەرتۋ سوزدەر، ماكەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءتۇرى: سايىس ساباعى
ساباق جوسپارى:
قۇرمەتتى وقۋشىلار! «جول ءتارتىبىن جانىڭدا ۇستا» اتتى سىنىپ ساعاتىمىزدى ءشومىشباي سارييەۆ اعامىزدىڭ مىنا ولەڭ جولدارىمەن باستاعىم كەلەدى.
ارمانعا الدان كۇتكەن اسىعامىز،
ءبىز قالاي تولقىن اتپاي باسىلارمىز.
جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن جاقسى ءبىلىپ،
ساقتىقتا تۇرا الاتىن جاس ۇلانبىز
جالعايتىن دوستاستىرىپ بار ەلمەنەن،
جولداردان تۇرادى عوي الەم دەگەن.
بۇگىنگى بىزگە كەلگەن قوناقتارعا،
الدىمەن بەرىلەدى سالەم دەگەن.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بارلىق قالا، اۋىلدارىنا ورتاق كوشە قاتىناس ەرەجەسى ەنگىزىلگەن. بۇل ەرەجەنى وقۋشىلار دا، ۇلكەندەر دە، كولىك جۇرگىزەتىن جۇرگىزۋشىلەر دە بۇلجىتپاي ورىنداۋى كەرەك. كوپتەگەن مەكتەپ وقۋشىلارى جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن جەتە بىلمەيدى. ال كەيبىرەۋلەرى بىلە تۇرا جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان مىندەتتەردى ورىنداعىسى كەلمەيدى. جول ءتارتىبىن بۇزعاندىقتان كەيبىرەۋلەر ماشينا دوڭگەلەگىنە ءىلىنىپ قازا تاۋىپ، كەيبىرەۋلەر جاراقات الادى. سوندىقتان ءاربىر وقۋشى مەكتەپتە وقىتىلاتىن جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن مۇقيات تىڭداپ، ءار ساباقتان قورىتىندى جاساپ وتىرۋى كەرەك. ۇلگىلى، ءتارتىپتى وقۋشى كوشەدە جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن، زاڭىن بۇزبايدى.
قاي كوشە، قاي قالاعا بارساڭىز دا،
قاي اقىل ولشەمىنە سالساڭىز دا
جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسى - زاڭدى ءتارتىپ،
ول ورتاق ۇلكەن - كىشى بارشامىزعا.
ەندى ءسوز كەزەگىن وقۋشىلارعا بەرەيىك
I توپ. "باعدارشام"
توپتىڭ ۇرانى: توقتا! ساقتان! جول اشىق! جۇرمە جولعا تالاسىپ.
II توپ. "جول بەلگىلەرى"
توپتىڭ ۇرانى: ۇيرەن تاپپاي تىنىم ءبىر، بەلگىلەردىڭ ءتىلىن ءبىل!
I توپ. "باعدارشام"
(باعدارشامنىڭ شىعۋ تاريحى جايلى باياندايدى.)
ءمۇعالىم: بالالار، باعدارشامدى كىم ويلاپ تاپقانىن بىلەسىڭدەر مە؟ ال ەندەشە تىڭداپ كورەلىك.
گۇلجاھان: العاشقى باعدارشام تەمىرجول بويىندا پايدا بولدى. ونى ويلاپ تاپقان ادامنىڭ ەسىمى تاريحتا ساقتالماعان. ونى كوشە قيىلىسىنا ىڭعايلاپ، كايتا جاساعان اعىلشىن ينجەنەر - مەحانيگى د. نايت بولاتىن. ول 1868 جىلى لوندونداعى پارلامەنت ءۇيىنىڭ الدىنا باعدارشام ورناتتى.
جۇلدىز: الدىمەن ءتۇرلى ءتۇستى سيگنال قايىس بەرىلىستىڭ كومەگى ارقىلى وزگەرتىلىپ وتىردى. سوسىن اپپارات ورتاسىنا گازدى شام ورناتىلدى. وكىنىشكە وراي بىردە گاز جارىلىپ، كەزەكتە تۇرعان پوليسەي قازا بولادى دا، سودان جارتى عاسىر بويى ۇمىت بولادى.
ۇلجان: تەك 1914 جىلى امەريكانىڭ كليۆلەند قالاسىنا، سوسىن نيۋ - يورك، ت. ب. قالالارىندا پايدا بولا باستايدى. بۇل جولى ولار ەلەكترلى بولدى. تەك ەكى ءتۇستى عانا: قىزىل جانە جاسىل.
1918 جىلدان باستاپ قانا ءۇش ءتۇس قولدانىلا باستادى. كەڭەس وداعى بويىنشا العاش رەت باعدارشام 1924 جىلى ماسكەۋ قالاسىنىڭ كۋزنەسك كوپىرى مەن پەتروۆكا كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورىن الدى.
عالىمجان: باعدارشام - ءومىرىمىزدى جازىمنان ساقتاندىراتىن كومەكشىمىز. ونىڭ سىرىن ءبىلىپ، ءتىلىن الۋ بارشامىزعا كەرەك. ونىڭ بەرەتىن سيقىرلى ءامىر سوزدەرى بار.
مەنىڭ ءۇش كوزىم بار،
ءبىر كوزىم «كىدىر» دەيدى
ءبىر كوزىم «جۇگىر» دەيدى.
ءبىر كوزىم «ابايلا» دەيدى
قاراپ قالما ماڭايعا دەيدى.
دۋمان:
كورەگەن ءداۋ قىراعى،
كوشەمىزدە تۇرادى.
ول بەرگەندە كوماندا،
باعىنامىز ءاماندا!
اشسا كەزەك ءۇش كوزىن،
ايتتى دەپ ۇق ءۇش ءسوزىن.
توقتا! ساقتان! جول اشىق!
قاناعات:
جۇرمە جولعا تالاسىپ.
قىزىل كوزىن اشقاندا
سىنىق سۇيەم باسپا العا
سارى كوزىن اشقاندا
قاراپ قالما اسپانعا
جاسىل كوزىن اشقاندا،
وتە بەرگىن جاسقانبا!
ساۋلە:
تاريحقا كوز جۇگىرتەتىن بولساق، ءجۇرىپ - تۇرۋدى رەتتەۋ قاجەتتىلىگى سوناۋ ءبىر ماشينانىڭ از كەزىندە تۋعان كورىنەدى. العاش رەت 1868 جىلى لوندون قالاسىندا تەمىر جول باعدارشامى ورناتىلدى. ول قولمەن الماستىرىلاتىن جانە الماستىرۋ ءۇشىن ارناۋلى ادام تۇراتىن ەدى. ءارى ول كوپ ۋاقىت الاتىن بولدى. كەيىنىرەك 1870 جىلى امەريكادا ەلەكتر باعدارشامى پايدا بولدى.
رايحان:
ال، بۇگىنگى تاڭدا باعدارشامدى ەلەكتروندى ەسەپتەۋ ماشيناسى ارقىلى باسقارۋ جۇزەگە اسىرىلعان. قازاقستاندى باعدارشامدار بارلىق ءىرى قالالاردا ورناتىلعان. قازاقستاندا 1917 جىلعا دەيىن نەبارى 127 كم عانا جول بولاتىن. ەلۋىنشى جىلدارى رەسپۋبليكامىزداعى اسفالت جولدارىنىڭ ۇزىندىعى وتىز مىڭ كم بولدى. ال ءقازىر سەگىز ءجۇز ميلليون كم - دەن اسادى.
ءىى توپ. "جول بەلگىلەرى"
ءادىلحان:
ۇيرەن تاپپاي تىنىم ءبىر.
بەلگىلەردىڭ ءتىلىن ءبىل.
ەگەر ونى بىلمەسەڭ.
تارتار جولىڭ بۇلىڭعىر.
ءوزى قىزىل، ءۇشبۇرىشتى ەسكەرتۋىڭ مەن بولام،
حابارلايتىن بار ءقاۋىپتى وڭ ساپارعا جولداعان.
ماعان قاراپ جۇرەر بولسا جۇرگىزۋشى، جاياۋ دا،
جولى بولىپ، ساتسىزدىككە ەشقاشان دا قالماعان.
نۇردانا:
مەن بارىنە ءارقاشاندا تىيىم سالىپ تۇرامىن،
قايدا بولسا الدا تۇرىپ جىبەرمەيمىن ءبىر ادىم.
ءتۇسىم قىزىل، ءوزىم شەڭبەر سىزىق بولىپ بىتەمىن،
وسى جولى ۇندەمەيىن بار ما تاعى سۇراعىڭ.
ايدانا:
جولدار قيىلىسىندا
قالتارىسىپ قىسىلما.
كولدەنەڭنەن جول بولسا،
كىبىرتىكتەپ توسپا ونى.
بوس بولماسا الايدا
ساقتىق جاسا ابايلا.
قالماس ءۇشىن سوقتىعىپ
ول وتكەنشە توس تۇرىپ.
نۇرسۇلتان:
ساقتاندىرۋ بەلگىسى:
قىپ - قىزىل ءۇشبۇرىش،
ەسكەرتۋ بەلگىسى مەن بولام،
قاۋىپتەن ساق بول دەپ
ءسات - ساپار جولداعان.
گاۋھار:
تىيىم سالۋ بەلگىسى:
قىزىلمەن بويالعان شەڭبەرىم اۋماقتى
تىيىمشىل بەلگىمىن، قاتالمىن، سالماقتى.
مەن تۇرعان جەرلەردە حاقىڭ جوق جۇرۋگە،
ءقاۋىپ بار، باعدارلا كوز سالىپ جان - جاقتى.
ديدار:
مىندەتتەۋ بەلگىسى:
بەلگىمىن كورسەتەر جىلدامدىق باعىتتى،
مىندەتتى بۇرىلىس، ايتپەسە ءقاۋىپتى.
بارلىعىن انىقتاپ تۇرامىن جولىڭدا،
اباي بول، شارتىڭدى مىندەتتى ورىندا!
جاڭىلسىن:
نۇسقاۋ بەلگىسى:
باراتىن جەرىڭنىڭ باعىتىن، تۇراعىن،
ءۇن - ءتۇنسىز جول سىلتەپ، جول نۇسقاپ تۇرامىن.
كۇندىز دە، تۇندە دە وت بولىپ جانادى.
كوك تۇسكە بويالعان ءتورت بۇرىش شىراعىم.
ءمۇعالىم: ولاي بولسا وقۋشىلار باعدارشام ويىنىن ويناپ كورەيىك. ويىن جۇرگىزۋشىسى الدىن الا دايىنداعان ءۇش ءتۇستى كورسەتىپ، وقۋشىلاردىڭ قانشالىقتى جيناقى ەكەنىن بايقايدى.
ويىن شارتى:
1) باعدارشامنىڭ جاسىل كوزىن كورسەتكەندە بالالار جۇرگەن سياقتى ءبىر ورىندا اياقتارىن قوزعالىسقا كەلتىرەدى.
2) سارى كوزىن كورسەتكەندە دۋ قول شاپالاقتايدى.
3) قىزىل كوزىن كورسەتكەندە ءبىر ورىندا قوزعالماي تۇرىپ قالادى.
ءمۇعالىم:
قىزىل كوزىن اشقاندا،
سىنىق سۇيەم باسپا العا.
سارى كوزىن اشقاندا،
قاراپ قالما اسپانعا
جاسىل كوزىن اشقاندا،
وتە بەرگىن، جاسقانبا!
سەرگىتۋ ءساتى: وقۋشىلار قازاقستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ جول پوليسيا كوميتەتىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا جاسالعان «جولدوس كومەككە اسىعادى» ءمۋلتفيليمىن تاماشالايمىز.
ءمۇعالىم: جول بەلگىلەرىن، مىندەتتەرىڭىزدى جاقسى بىلەدى ەكەنسىڭدەر. سەندەرگە كوپ راحمەت. ال ەندى، بالالار، ولاي بولسا، ءقازىر جۇمباق شەشىپ، ۆيكتورينالىق سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كورەلىك.
1 - جۇمباق:
ارقانىم بار تىم ۇزىن،
الا المايسىڭ ءبىر ءۇزىم.
اقىلعا سالىپ ويلانىپ،
تاپشى مۇنى پىسىعىم. ( جول)
2 - جۇمباق: ءبىر تۇلپار، سۋ ىشپەيدى، جەم جەمەيدى،
ەسكەرىپ ەشبىر ادام ەمدەمەيدى.
جۇك ەمەس جانۋارعا ءجۇز ادام دا،
شىلبىرىن سىمعا بايلاپ تەز جوندەيدى. (ترامۆاي)
3 - جۇمباق: بۇيىرماپتى باس تا، اۋىز دا، قۇلاقتا،
باقىرايعان ءۇش كوزى بار ءبىراق تا. (باعدارشام)
ۆيكتورينالىق سۇراقتار.
1 - سۇراق. جولاۋشىلار دەگەنىمىز كىمدەر؟
جاۋاپ: كەز - كەلگەن كولىك ءتۇرىن پايدالاناتىن ادامدار.
2 - سۇراق. باعدارشام دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: باعدارشام اۆتومات جۇيەسىنە قوسىلعان ءۇش كوزدى اسپاپ. جول قوعالىسىن رەتتەيدى.
3 - سۇراق. ۆەلوسيپەدپەن نەشە جاستان باستاپ جولمەن جۇرۋگە بولادى؟
جاۋاپ: جول بويىنا 14 جاسقا تولعان بالالارعا عانا رۇقسات.
4 - سۇراق. جيەكجول جوق جەردە قالاي ءجۇرۋ كەرەك؟
جاۋاپ: اۋىلدىق جەرلەردە جيەكجول بولماۋى مۇمكىن، ونداي جاعدايدا جولدىڭ ءبىر شەتىمەن كەلە جاتقان كولىككە قاراما - قارسى باعىتتا جۇرگەن ءجون.
قورىتىندى:
ءمۇعالىم: قىمباتتى وقۋشىلار! وقۋشىلار جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىمەن تانىستىڭدار. ولاي بولسا، وقۋشىلار جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ءارقاشان ەستە ساقتاپ، بۇلجىتپاي ورىنداپ، ساق جۇرىڭدەر دەمەكپىن.
- بالالار، جول ەرەجەسىن ساقتاڭدار! امان جۇرىڭدەر! ءقازىر بارلىعىمىز ءان ايتايىق!
«ءارقاشان جولىڭ بولسىن!» ءانى.
كوڭىلىمىز كۇندەي كۇلىپ،
جۇرەكتەردە گۇلدەيدى ءۇمىت.
ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس
جول ءتارتىبىن بىلمەي تۇرىپ.
ءارقاشان جولىڭ بولسىن!
جانىڭا شاتتىق تولسىن!
قاسىڭدا بولسىن اناڭ،
بولايىق ءبىز دە امان.
بالعىن جاسپىز، جاس ۇلانبىز،
گۇل بوپ جاڭا اشىلعانبىز.
جول ءتارتىبىن ەستە ساقتاپ،
بولاشاققا اسىعامىز!
You Might Also Like
