جولبارىس جۇرەكتى ءجالاڭتوس ءباھادۇر
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، بەكارىستان بي اۋىلى،
ءۇ. تۇكتىبايەۆ اتىنداعى №24 ورتا مەكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ىسقاقوۆا ءشامشىنۇر ابدۋلحاي قىزى
تاقىرىبى: جولبارىس جۇرەكتى ءجالاڭتوس ءباھادۇر
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) عاسىرلار بويى ەل تاۋەلسىزدىگى جولىندا كۇرەسكەن بابالاردى ۇلىقتاپ، ولارعا ارناپ ماڭگىلىك ەسكەرتكىش ورناتۋ، تاريحي-مادەني مۇرالارىمىزدى قاستەرلەۋ ەكەنىن ۇرپاققا ۇعىندىرۋ؛
ب) جاس ۇرپاق بويىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ ەل ومىرىنەن الار ورنى، قازاقستاننىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىنە قىسقاشا شولۋ جاساپ، وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن، پاتريوتتىق سەزىمىن، جاۋاپكەرشىلىك قاسيەتتەرىن دامىتۋ؛
كورنەكىلىككە ارنالعان سوزدەر:
(ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى ەكراننان دانالىق سوزدەردى كورسەتۋ)
«رۋحاني الەمى كەڭ، رۋحى بيىك ەل-قايسار ەل. ونداي ەلدى ەشكىم جەڭە المايدى. رۋحى سىنعان، رۋحاني جۇدەگەن ەلدى جەڭۋ دە جەڭىل»
ش.مۇرتازا.
«قازاقتىڭ بۇكىل تاريحى-بىرىگۋ، تۇتاستانۋ تاريحى.
قازاق تەك بىرىگۋ، بىرلەسۋ جولىندا كەلە جاتقان حالىق»
ن.نازاربايەۆ.
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. جورىقتاعى جولبارىس ءومىرى.
2.جولبارىس جۇرەكتى ءجالاڭتوس.
3. تاسقا تامىر بايلاعان،
كۇنگە تۋرا قاراعان.
4. ەسكەرتكىشتەر - ەلدىگىمنىڭ بەلگىسى.
5. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1-جۇرگىزۋشى: ءجالاڭتوس سەيىتقۇل ۇلى 1576 جىلى سىر جاعاسىندا مەكەن ەتكەن كىشى ءجۇزدىڭ ءتورتقارا اتالىعىنان تۋعان.
ونىڭ تەگى جانارىستان الشىن، ودان ءالىم، باي ۇلى، جەتىرۋ. ءالىمنىڭ التى ۇلىنىڭ ءبىرى قاراماشاقتان ورازكەلدى، وراز، قاراش تۋادى. قاراشتان اقپان، توقپان. توقپاننان - توعامىس، شوبان، سەيىتقۇل دۇنيەگە كەلگەن. سەيىتقۇلدان ەل ىشىندە «سەگىز سەيىتقۇل» اتانعان سەگىز بالا تۋادى، سونىڭ ءبىرى - ءجالاڭتوس.
2-جۇرگىزۋشى: سامارقان تاعىنا وتىرىپ، وتىز جىل بويى بيلىك جۇرگىزگەن، قاسيەتتى تۇران جەرىن سىرتقى جاۋعا بەرمەي، ارىستانشا ارپالىسىپ، جولبارىسشا جۇلقىسقان ءباھادۇر ەسىمىندە قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىنىڭ شەجىرەسى بار.
تاقتا وتىرعاننان اتقا مىنگەنى كوپ ءاپايتوس باتىر ەل قورىعان ەرەن ەرلىكتەرى ارقىلى ءۇرىم-بۇتاعىنىڭ جۇرەگىنە جول تارتقان تۇلعا.
ءباھادۇر 1656 جىلى دۇنيەدەن وتكەن. سامارقاننان 12 شاقىرىم جەردەگى داعبات دەپ اتالاتىن قىستاقتا جەرلەنگەن.
1-جۇرگىزۋشى: سىر بويىنان بۇحاراعا تامان بۇرانتى تاۋىنا قونىس اۋدارعان ءجالاڭتوستىڭ اكەسى سەيىتقۇل نۇراتا وڭىرىندە جاساق قۇرىپ، حان سايلانعان. بالاسى ءجالاڭتوستى بەس جاسىندى نۇراتاداعى مەشىتكە وقۋعا بەرگەن. العىر دا زەرەك بالا كىشكەنتايىنان باتىرلار جىرىن جاتقا ءبىلىپ، حاندار تۋرالى جىلنامالاردى جۇرەگىنەن شىراق جاعىپ وقىعان. وعان موللالار تاڭ قالعان، بالانىڭ كوزىندەگى وتقا تىكە قاراي الماعان. سول كەزدەگى ءجالاڭتوستىڭ نىسپىنى بىزگە جەتكەن جوق. ءجالاڭتوس - ونىڭ جاۋعا تايسالماي قارسى شاباتىن باتىرلىعىنا بەرىلگەن تەڭەۋ، حالىقتىڭ قويعان لاقاپ اتى.
2-جۇرگىزۋشى: ون ءتورت جاسىندا بۇحار حانى ابدوللانىڭ جوعارى دارەجەلى قولباسشىلار دايارلايتىن اسكەري مەكتەپتە وقىعان. وسى ءبىلىم شاڭىراعىندا شىڭعىس حاننىڭ قولباسىلىق ونەرىنەن ءدارىس بەرەتىن يمانقۇل ءجالاڭتوستىڭ وزگەشە قابىلەتىن كورىپ، ونى حان ورداسىنداعى ءارتۇرلى كەڭەستەرگە قاتىستىرا باستايدى. بۇقارانىڭ اسكەري مەكتەبىندە وقىپ، ونان ءارى باعداتقا ءبىلىم الۋعا جىبەرەدى.
وسىلايشا ءبىلىم تەرەڭىنەن سۋسىنداعان بالا، سونىمەن قاتار سوعىس ونەرىن دە جەتىك مەڭگەرەدى.
1-جۇرگىزۋشى: كەيىنىرەك ول جوڭعار قونتايشىسى باتۋر جاساقتارىنا قارسى كۇرەستىڭ بىرىندە كەۋدەسىن قالقانمەن جاپپاي، جالاڭ قىلىشپەن جۇزدەگەن جاۋ ساربازدارىنىڭ شەبىنە قارسى شاپقان باتىردى وسىدان سوڭ بۇكىل بۇحارا جۇرتى «ءجالاڭتوس» دەپ اتاپ كەتتى. ءسويتىپ ونىڭ ءجالاڭتوس ءباھادۇر اتى عانا حالىق جادىندا ساقتالعان. باتۋر قونتايشىنىڭ ەلۋ مىڭدىق تۇمەنىن وتىز مىڭ قولمەن تالقانداعان ءجالاڭتوستىڭ بۇل تاريحي جورىعى سامارقان، بۇحارا، تاشكەنت، تۇركىستان توڭىرەگىن عانا قورعاعان كۇرەس ەمەس، قازاق ساحاراسىنا دا قورعان بولعان كۇرەس ەدى.
2-جۇرگىزۋشى: جاس جالاڭتوسكە قامقور بولعان يمانقۇل 1611 جىلى بۇحار حاندىعىنىڭ تاعىنا وتىرادى. وسى حاندىقتىڭ نىعايۋىنا ءجالاڭتوس قىزىل قانىن، قارا تەرىن توگىپ قىزمەت ەتەدى. ءبىراق تاققا مىنگەن يمانقۇل حالىقتىق ماقساتتان حاندىق مانسۇققا كوبىرەك ۇرىنا باستايدى. تۇركىستانعا شاۋىپ، قازاقتاردى قىرعىنعا ۇشىراتادى. وسىدان سوڭ ءجالاڭتوس يمانقۇلمەن ات قۇيرىعىن كەسىسىپ، ءتىپتى ونىڭ وزىنە ءقاۋىپ توندىرەدى. ءبىراق ءباھادۇرسىز قوقاننىڭ كۇنى كۇن بولماسىن بىلگەن يمانقۇل ءجالاڭتوستىڭ الدىنان ءوتىپ، كەشىرىم سۇراپ، تاۋەلسىز سامارقان ايماعىن قۇرىپ، وعان ءجالاڭتوستى ءامىر ەتىپ تاعايىندايدى، اسكەري باس قولباسشىلىقتى دا وزىنە بەرەدى.
قازالى اۋدانى، بەكارىستان بي اۋىلى،
ءۇ. تۇكتىبايەۆ اتىنداعى №24 ورتا مەكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ىسقاقوۆا ءشامشىنۇر ابدۋلحاي قىزى
تاقىرىبى: جولبارىس جۇرەكتى ءجالاڭتوس ءباھادۇر
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) عاسىرلار بويى ەل تاۋەلسىزدىگى جولىندا كۇرەسكەن بابالاردى ۇلىقتاپ، ولارعا ارناپ ماڭگىلىك ەسكەرتكىش ورناتۋ، تاريحي-مادەني مۇرالارىمىزدى قاستەرلەۋ ەكەنىن ۇرپاققا ۇعىندىرۋ؛
ب) جاس ۇرپاق بويىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ ەل ومىرىنەن الار ورنى، قازاقستاننىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىنە قىسقاشا شولۋ جاساپ، وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن، پاتريوتتىق سەزىمىن، جاۋاپكەرشىلىك قاسيەتتەرىن دامىتۋ؛
كورنەكىلىككە ارنالعان سوزدەر:
(ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى ەكراننان دانالىق سوزدەردى كورسەتۋ)
«رۋحاني الەمى كەڭ، رۋحى بيىك ەل-قايسار ەل. ونداي ەلدى ەشكىم جەڭە المايدى. رۋحى سىنعان، رۋحاني جۇدەگەن ەلدى جەڭۋ دە جەڭىل»
ش.مۇرتازا.
«قازاقتىڭ بۇكىل تاريحى-بىرىگۋ، تۇتاستانۋ تاريحى.
قازاق تەك بىرىگۋ، بىرلەسۋ جولىندا كەلە جاتقان حالىق»
ن.نازاربايەۆ.
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. جورىقتاعى جولبارىس ءومىرى.
2.جولبارىس جۇرەكتى ءجالاڭتوس.
3. تاسقا تامىر بايلاعان،
كۇنگە تۋرا قاراعان.
4. ەسكەرتكىشتەر - ەلدىگىمنىڭ بەلگىسى.
5. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1-جۇرگىزۋشى: ءجالاڭتوس سەيىتقۇل ۇلى 1576 جىلى سىر جاعاسىندا مەكەن ەتكەن كىشى ءجۇزدىڭ ءتورتقارا اتالىعىنان تۋعان.
ونىڭ تەگى جانارىستان الشىن، ودان ءالىم، باي ۇلى، جەتىرۋ. ءالىمنىڭ التى ۇلىنىڭ ءبىرى قاراماشاقتان ورازكەلدى، وراز، قاراش تۋادى. قاراشتان اقپان، توقپان. توقپاننان - توعامىس، شوبان، سەيىتقۇل دۇنيەگە كەلگەن. سەيىتقۇلدان ەل ىشىندە «سەگىز سەيىتقۇل» اتانعان سەگىز بالا تۋادى، سونىڭ ءبىرى - ءجالاڭتوس.
2-جۇرگىزۋشى: سامارقان تاعىنا وتىرىپ، وتىز جىل بويى بيلىك جۇرگىزگەن، قاسيەتتى تۇران جەرىن سىرتقى جاۋعا بەرمەي، ارىستانشا ارپالىسىپ، جولبارىسشا جۇلقىسقان ءباھادۇر ەسىمىندە قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىنىڭ شەجىرەسى بار.
تاقتا وتىرعاننان اتقا مىنگەنى كوپ ءاپايتوس باتىر ەل قورىعان ەرەن ەرلىكتەرى ارقىلى ءۇرىم-بۇتاعىنىڭ جۇرەگىنە جول تارتقان تۇلعا.
ءباھادۇر 1656 جىلى دۇنيەدەن وتكەن. سامارقاننان 12 شاقىرىم جەردەگى داعبات دەپ اتالاتىن قىستاقتا جەرلەنگەن.
1-جۇرگىزۋشى: سىر بويىنان بۇحاراعا تامان بۇرانتى تاۋىنا قونىس اۋدارعان ءجالاڭتوستىڭ اكەسى سەيىتقۇل نۇراتا وڭىرىندە جاساق قۇرىپ، حان سايلانعان. بالاسى ءجالاڭتوستى بەس جاسىندى نۇراتاداعى مەشىتكە وقۋعا بەرگەن. العىر دا زەرەك بالا كىشكەنتايىنان باتىرلار جىرىن جاتقا ءبىلىپ، حاندار تۋرالى جىلنامالاردى جۇرەگىنەن شىراق جاعىپ وقىعان. وعان موللالار تاڭ قالعان، بالانىڭ كوزىندەگى وتقا تىكە قاراي الماعان. سول كەزدەگى ءجالاڭتوستىڭ نىسپىنى بىزگە جەتكەن جوق. ءجالاڭتوس - ونىڭ جاۋعا تايسالماي قارسى شاباتىن باتىرلىعىنا بەرىلگەن تەڭەۋ، حالىقتىڭ قويعان لاقاپ اتى.
2-جۇرگىزۋشى: ون ءتورت جاسىندا بۇحار حانى ابدوللانىڭ جوعارى دارەجەلى قولباسشىلار دايارلايتىن اسكەري مەكتەپتە وقىعان. وسى ءبىلىم شاڭىراعىندا شىڭعىس حاننىڭ قولباسىلىق ونەرىنەن ءدارىس بەرەتىن يمانقۇل ءجالاڭتوستىڭ وزگەشە قابىلەتىن كورىپ، ونى حان ورداسىنداعى ءارتۇرلى كەڭەستەرگە قاتىستىرا باستايدى. بۇقارانىڭ اسكەري مەكتەبىندە وقىپ، ونان ءارى باعداتقا ءبىلىم الۋعا جىبەرەدى.
وسىلايشا ءبىلىم تەرەڭىنەن سۋسىنداعان بالا، سونىمەن قاتار سوعىس ونەرىن دە جەتىك مەڭگەرەدى.
1-جۇرگىزۋشى: كەيىنىرەك ول جوڭعار قونتايشىسى باتۋر جاساقتارىنا قارسى كۇرەستىڭ بىرىندە كەۋدەسىن قالقانمەن جاپپاي، جالاڭ قىلىشپەن جۇزدەگەن جاۋ ساربازدارىنىڭ شەبىنە قارسى شاپقان باتىردى وسىدان سوڭ بۇكىل بۇحارا جۇرتى «ءجالاڭتوس» دەپ اتاپ كەتتى. ءسويتىپ ونىڭ ءجالاڭتوس ءباھادۇر اتى عانا حالىق جادىندا ساقتالعان. باتۋر قونتايشىنىڭ ەلۋ مىڭدىق تۇمەنىن وتىز مىڭ قولمەن تالقانداعان ءجالاڭتوستىڭ بۇل تاريحي جورىعى سامارقان، بۇحارا، تاشكەنت، تۇركىستان توڭىرەگىن عانا قورعاعان كۇرەس ەمەس، قازاق ساحاراسىنا دا قورعان بولعان كۇرەس ەدى.
2-جۇرگىزۋشى: جاس جالاڭتوسكە قامقور بولعان يمانقۇل 1611 جىلى بۇحار حاندىعىنىڭ تاعىنا وتىرادى. وسى حاندىقتىڭ نىعايۋىنا ءجالاڭتوس قىزىل قانىن، قارا تەرىن توگىپ قىزمەت ەتەدى. ءبىراق تاققا مىنگەن يمانقۇل حالىقتىق ماقساتتان حاندىق مانسۇققا كوبىرەك ۇرىنا باستايدى. تۇركىستانعا شاۋىپ، قازاقتاردى قىرعىنعا ۇشىراتادى. وسىدان سوڭ ءجالاڭتوس يمانقۇلمەن ات قۇيرىعىن كەسىسىپ، ءتىپتى ونىڭ وزىنە ءقاۋىپ توندىرەدى. ءبىراق ءباھادۇرسىز قوقاننىڭ كۇنى كۇن بولماسىن بىلگەن يمانقۇل ءجالاڭتوستىڭ الدىنان ءوتىپ، كەشىرىم سۇراپ، تاۋەلسىز سامارقان ايماعىن قۇرىپ، وعان ءجالاڭتوستى ءامىر ەتىپ تاعايىندايدى، اسكەري باس قولباسشىلىقتى دا وزىنە بەرەدى.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «مىڭ ءبىر ماقال، ءجۇز ءبىر جۇمباق» سايىسى
