جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ «قارتقوجا» رومانى
اشىق ساباق
ج. ايماۋىتوۆ «قارتقوجا» رومانى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ج. ايماۋىتوۆتىڭ ”قارتقوجا’’ رومانى
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. ج. ايماۋىتوۆتىڭ «قارتقوجا» رومانىنىڭ ريەۆوليۋسيا تۇسىنداعى قازاق قوعامىنىڭ شىندىعىن باس كەيىپكەردىڭ ءومىر جولى ارقىلى جان – جاقتى بەينەلەگەن رەاليستىك شىعارما ەكەندىگىن تانىتۋ، رومان مازمۇنىن مەڭگەرتۋ.
2: وقۋشىلاردى ءوز بەتىمەن ىزدەنۋگە، عىلىمي ىزدەنىسكە داعدىلاندىرۋ. پروبلەمانى شەشە ءبىلۋ، عىلىمي نەگىزدە دالەلدەۋگە قالىپتاستىرۋ، بىلىمدىلىك داعدىلارىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلاردى ادامي قاسيەتتەرگە باۋلۋ، اۆتور كوتەرگەن الەۋمەتتىك پروبلەمالار ارقىلى ازاماتتىق تۇسىنىكتەرىن تەرەڭدەتۋ. ۇلتجاندىلىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: ىزدەندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، ماتىنمەن جۇمىس، سارالاۋ، بولجام جاساۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
IV). جاڭا ساباققا كىرىسپە. وقۋشىلارعا الدىن – الا ج. ايماۋىتوۆتىڭ “قارتقوجا ” رومانىن وقىپ، مازمۇنىن ۇعىنۋ تاپسىرىلعان.
V) جاڭا ساباق.
ءمۇعالىم: وقۋشىلار! سىزدەرگە روماندى الدىن – الا وقۋ تاپسىرىلعاندىقتان رومان جونىندە قىسقاشا تۇسىنىك بەرىپ، تالداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەمىز. (اۋديوتاسپادان تىڭداۋ). 728
ج. ايماۋىتوۆتىڭ “قارتقوجا ”رومانى تۇڭعىش رەت 1926 جىلى قىزىلوردا قالاسىندا جەكە كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىقتى. بۇل – قازاق كەدەيىنىڭ ءومىرىن، ونىڭ الەۋمەتتىك ارپالىستار كەزەڭىندەگى كۇردەلى تاعدىرىن ەپيكالىق ۇلگىدە كوركەم بەينەلەۋگە ارنالعان قازاق ادەبيەتىنىڭ العاشقى ەلەۋلى شىعارماسى. وندا قازاق اۋىلىنىڭ ريەۆوليۋسيا الدىنداعى جانە الەۋمەتتىك قاقتىعىستار كەزىندەگى تىرشىلىگى، ازاتتىق جولىنداعى كۇرەستەن كەيىنگى جاڭاشا ۇمتىلىسى شىنشىلدىقپەن بەينەلەنەدى. اسىرەسە جازۋشى وسى تارتىستار تالقىسىندا قازاق كەدەيىنىڭ قوعامدىق تەڭسىزدىك سىرلارىن تۇسىنۋگە جەتىپ، الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتىڭ سەبەپتەرىنە وي جىبەرۋىن نانىمدى سۋرەتتەيدى. شىعارمانىڭ نەگىزگى كەيىپكەرىن دە جۇسىپبەك وسى تۇرعىدان كورسەتەدى. بۇل اۆتوردىڭ تاپتىق پوزيسياسىنىڭ وتكىرلىگىن جانە ۇستامدىلىعىن تانىتادى. شىعارما تاريحتىڭ وسىنداي ءبىر كەزەڭدى، شىتىرمان وقيعالارعا تولى تۇستارىنداعى قازاق اۋىلىنىڭ ءومىرىنىڭ جالپى شىندىعىن جۇمسارتپاي، شىنايى، كەڭ تۇرعىدا سۋرەتتەي الۋىمەن دە باعالى. 1916 جىلعى ۇلت - ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ باستالۋى مەن ونىڭ 1917 جىلى اقپان كوتەرىلىسىنە ۇلاسۋى، قازاقتاردىڭ ەل ىشىندەگى الەۋمەتتىك كۇرەستەرگە ارالاسۋى “الاشوردانىڭ ’’قۇرىلۋى مەن اق اسكەرلەرىنىڭ بولشيەۆيكتەرگە قارسى كۇرەسى، قازان توڭكەرىسى مەن ازامات سوعىسىنىڭ جەڭىستى وقيعالارى رومان سيۋجەتىنە جەلى بوپ كىرەدى. شىعارما قاھارمانى قارتقوجا دا، ونىڭ ەلى، جۇرتى دا وسى وقيعالار فونىنداعى تارتىستا ەسەيىپ، ەسىن جيناپ، ىلگەرى باسادى، بولاشاققا قارايدى.
باس كەيىپكەر – قارتقوجا ومىردە بولعان ادام، ءمۇعالىم بولىپ، ۇستازدىق ەتكەن ەكەن. 1937 جىلعى قاندى قىرعىندا مەرت بولعان. قارتقوجادان قالعان ۇرپاق - تولەش قارتقوجا ۇلى توعانبايەۆ تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، قازاق اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا قىزمەت جاساعان. VI) جاڭا ساباقتى تۇسىنگەنىن تەكسەرۋ كەزەڭى
• 1. شىعارما تاقىرىبى: الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك، بىلىمگە ۇمتىلۋ.
2. شىعارما يدەياسى: ريەۆوليۋسيا تۇسىنداعى قازاق قوعامىنىڭ شىندىعىن باس كەيىپكەردىڭ ءومىر جولى ارقىلى جان – جاقتى بەينەلەگەن
3. باستالۋى: قارتقوجانى، ونىڭ وتباسىن سۋرەتتەۋى، جوقشىلىق، زورلىق، وقۋ وقۋعا تالپىنىس.
4. دامۋى: جوقشىلىقتىڭ زاردابى، اكەسىنىڭ ءولۋى، سۋىت حابار، ەلدىڭ ۇرەيى، دۇربەلەڭ.
5. شيەلەنىسۋى: جاساققا قوسىلۋ، 1916 جىلعى سولداتقا الىنۋ، اسكەر ءومىرى.
6. وقيعانىڭ بايلانىسى: قاراڭعىلىقتان جارىققا ۇمتىلۋ، ەلگە ورالۋ، ادىلدىك جولىنداعى كۇرەسكە دايىن ازامات بەينەسى، امەڭگەرلىك، وقۋ
7. شارىقتاۋ شەگى: اقپان كوتەرىلىسى، ەلدەگى كۇرەس، ۇستاز بولۋ.
8. شەشىمى: ورىسشا ءبىلىم الۋعا ۇمتىلۋ، ماقساتقا جەتۋ، ەلدەگى تىنىشتىق، وقىعان ازاماتتىڭ ەلگە ەڭبەك ەتۋى.
9. شىعارماداعى نەگىزگى كەيىپكەرلەر: قارتقوجا، جۇمان، قارتقوجانىڭ اجەسى، دارمەن، اندرەي، قاسەن، پوليدۋب.
10. شىعارماداعى قوسالقى كەيىپكەرلەر: تۇڭعىشباي، جەڭگەسى، كەنجەقارا، شىدەرباي، شاكىرت، بولىس، يماقان، ءباتىش، گۇلسىم، قارىنداس، وشەتىل، باباتاي.
11. شىعارما جازىلعان ادەبي باعىت: سىنشىل رەاليزم؛ جانرى – پروزا. نەگىزگى كەيىپكەردىڭ ەسەيۋ، ءوسۋ جولدارىنا تالداۋ... 1 2 3 4 5 6
1 – ويىن بالاسى(10 - 11 شاماسىندا)، مولدادان حات تانۋشى.
2 - جاس جىگىت. بالا وقىتۋشى.
3 - جاساق مۇشەسى.
4 - مايداندا ءجۇزباسى.
5 - وقۋشى، ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداۋشى.
6 - ۇستاز، ارمانىنا جەتكەن ەل ازاماتى.
الماتى وبلىسى، ىلە اۋدانى،
«№7 ورتا مەكتەپ» مكم
ءپان ءمۇعالىمى: راحيموۆا ن. ن.
جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ «قارتقوجا» رومانى جۇكتەۋ
ج. ايماۋىتوۆ «قارتقوجا» رومانى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ج. ايماۋىتوۆتىڭ ”قارتقوجا’’ رومانى
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. ج. ايماۋىتوۆتىڭ «قارتقوجا» رومانىنىڭ ريەۆوليۋسيا تۇسىنداعى قازاق قوعامىنىڭ شىندىعىن باس كەيىپكەردىڭ ءومىر جولى ارقىلى جان – جاقتى بەينەلەگەن رەاليستىك شىعارما ەكەندىگىن تانىتۋ، رومان مازمۇنىن مەڭگەرتۋ.
2: وقۋشىلاردى ءوز بەتىمەن ىزدەنۋگە، عىلىمي ىزدەنىسكە داعدىلاندىرۋ. پروبلەمانى شەشە ءبىلۋ، عىلىمي نەگىزدە دالەلدەۋگە قالىپتاستىرۋ، بىلىمدىلىك داعدىلارىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلاردى ادامي قاسيەتتەرگە باۋلۋ، اۆتور كوتەرگەن الەۋمەتتىك پروبلەمالار ارقىلى ازاماتتىق تۇسىنىكتەرىن تەرەڭدەتۋ. ۇلتجاندىلىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: ىزدەندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، ماتىنمەن جۇمىس، سارالاۋ، بولجام جاساۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
IV). جاڭا ساباققا كىرىسپە. وقۋشىلارعا الدىن – الا ج. ايماۋىتوۆتىڭ “قارتقوجا ” رومانىن وقىپ، مازمۇنىن ۇعىنۋ تاپسىرىلعان.
V) جاڭا ساباق.
ءمۇعالىم: وقۋشىلار! سىزدەرگە روماندى الدىن – الا وقۋ تاپسىرىلعاندىقتان رومان جونىندە قىسقاشا تۇسىنىك بەرىپ، تالداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەمىز. (اۋديوتاسپادان تىڭداۋ). 728
ج. ايماۋىتوۆتىڭ “قارتقوجا ”رومانى تۇڭعىش رەت 1926 جىلى قىزىلوردا قالاسىندا جەكە كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىقتى. بۇل – قازاق كەدەيىنىڭ ءومىرىن، ونىڭ الەۋمەتتىك ارپالىستار كەزەڭىندەگى كۇردەلى تاعدىرىن ەپيكالىق ۇلگىدە كوركەم بەينەلەۋگە ارنالعان قازاق ادەبيەتىنىڭ العاشقى ەلەۋلى شىعارماسى. وندا قازاق اۋىلىنىڭ ريەۆوليۋسيا الدىنداعى جانە الەۋمەتتىك قاقتىعىستار كەزىندەگى تىرشىلىگى، ازاتتىق جولىنداعى كۇرەستەن كەيىنگى جاڭاشا ۇمتىلىسى شىنشىلدىقپەن بەينەلەنەدى. اسىرەسە جازۋشى وسى تارتىستار تالقىسىندا قازاق كەدەيىنىڭ قوعامدىق تەڭسىزدىك سىرلارىن تۇسىنۋگە جەتىپ، الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتىڭ سەبەپتەرىنە وي جىبەرۋىن نانىمدى سۋرەتتەيدى. شىعارمانىڭ نەگىزگى كەيىپكەرىن دە جۇسىپبەك وسى تۇرعىدان كورسەتەدى. بۇل اۆتوردىڭ تاپتىق پوزيسياسىنىڭ وتكىرلىگىن جانە ۇستامدىلىعىن تانىتادى. شىعارما تاريحتىڭ وسىنداي ءبىر كەزەڭدى، شىتىرمان وقيعالارعا تولى تۇستارىنداعى قازاق اۋىلىنىڭ ءومىرىنىڭ جالپى شىندىعىن جۇمسارتپاي، شىنايى، كەڭ تۇرعىدا سۋرەتتەي الۋىمەن دە باعالى. 1916 جىلعى ۇلت - ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ باستالۋى مەن ونىڭ 1917 جىلى اقپان كوتەرىلىسىنە ۇلاسۋى، قازاقتاردىڭ ەل ىشىندەگى الەۋمەتتىك كۇرەستەرگە ارالاسۋى “الاشوردانىڭ ’’قۇرىلۋى مەن اق اسكەرلەرىنىڭ بولشيەۆيكتەرگە قارسى كۇرەسى، قازان توڭكەرىسى مەن ازامات سوعىسىنىڭ جەڭىستى وقيعالارى رومان سيۋجەتىنە جەلى بوپ كىرەدى. شىعارما قاھارمانى قارتقوجا دا، ونىڭ ەلى، جۇرتى دا وسى وقيعالار فونىنداعى تارتىستا ەسەيىپ، ەسىن جيناپ، ىلگەرى باسادى، بولاشاققا قارايدى.
باس كەيىپكەر – قارتقوجا ومىردە بولعان ادام، ءمۇعالىم بولىپ، ۇستازدىق ەتكەن ەكەن. 1937 جىلعى قاندى قىرعىندا مەرت بولعان. قارتقوجادان قالعان ۇرپاق - تولەش قارتقوجا ۇلى توعانبايەۆ تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، قازاق اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا قىزمەت جاساعان. VI) جاڭا ساباقتى تۇسىنگەنىن تەكسەرۋ كەزەڭى
• 1. شىعارما تاقىرىبى: الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك، بىلىمگە ۇمتىلۋ.
2. شىعارما يدەياسى: ريەۆوليۋسيا تۇسىنداعى قازاق قوعامىنىڭ شىندىعىن باس كەيىپكەردىڭ ءومىر جولى ارقىلى جان – جاقتى بەينەلەگەن
3. باستالۋى: قارتقوجانى، ونىڭ وتباسىن سۋرەتتەۋى، جوقشىلىق، زورلىق، وقۋ وقۋعا تالپىنىس.
4. دامۋى: جوقشىلىقتىڭ زاردابى، اكەسىنىڭ ءولۋى، سۋىت حابار، ەلدىڭ ۇرەيى، دۇربەلەڭ.
5. شيەلەنىسۋى: جاساققا قوسىلۋ، 1916 جىلعى سولداتقا الىنۋ، اسكەر ءومىرى.
6. وقيعانىڭ بايلانىسى: قاراڭعىلىقتان جارىققا ۇمتىلۋ، ەلگە ورالۋ، ادىلدىك جولىنداعى كۇرەسكە دايىن ازامات بەينەسى، امەڭگەرلىك، وقۋ
7. شارىقتاۋ شەگى: اقپان كوتەرىلىسى، ەلدەگى كۇرەس، ۇستاز بولۋ.
8. شەشىمى: ورىسشا ءبىلىم الۋعا ۇمتىلۋ، ماقساتقا جەتۋ، ەلدەگى تىنىشتىق، وقىعان ازاماتتىڭ ەلگە ەڭبەك ەتۋى.
9. شىعارماداعى نەگىزگى كەيىپكەرلەر: قارتقوجا، جۇمان، قارتقوجانىڭ اجەسى، دارمەن، اندرەي، قاسەن، پوليدۋب.
10. شىعارماداعى قوسالقى كەيىپكەرلەر: تۇڭعىشباي، جەڭگەسى، كەنجەقارا، شىدەرباي، شاكىرت، بولىس، يماقان، ءباتىش، گۇلسىم، قارىنداس، وشەتىل، باباتاي.
11. شىعارما جازىلعان ادەبي باعىت: سىنشىل رەاليزم؛ جانرى – پروزا. نەگىزگى كەيىپكەردىڭ ەسەيۋ، ءوسۋ جولدارىنا تالداۋ... 1 2 3 4 5 6
1 – ويىن بالاسى(10 - 11 شاماسىندا)، مولدادان حات تانۋشى.
2 - جاس جىگىت. بالا وقىتۋشى.
3 - جاساق مۇشەسى.
4 - مايداندا ءجۇزباسى.
5 - وقۋشى، ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداۋشى.
6 - ۇستاز، ارمانىنا جەتكەن ەل ازاماتى.
الماتى وبلىسى، ىلە اۋدانى،
«№7 ورتا مەكتەپ» مكم
ءپان ءمۇعالىمى: راحيموۆا ن. ن.
جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ «قارتقوجا» رومانى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ماقساتى: بالانىڭ ويىن، ءتىلىن دامىتىپ، دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرىپ، انا تىلىندە سويلەۋ شەبەرلىگىن ۇيرەتۋ، قالىپتاستىرۋ. وي – قيالىن شارىقتاۋ. ولەڭ جولدارىن جاتتاتقىزىپ، بي بيلەۋگە ۇيرەتۋ، وقۋشى بويىن...
