جۇزدەن جۇيرىك (ينتەللەكتۋالدىق سايىس)
8 - 9 سىنىپتار اراسىندا «جۇزدەن جۇيرىك»اتتى ينتەللەكتۋالدىق سايىس
حالىق پەن حالىقتى، ادام مەن ادامدى تەڭەستىرەتىن نارسە - ءبىلىم.(م. اۋەزوۆ)
ادام مەڭگەرمەيتىن ءبىلىم بار ما؟
جويقىن كۇشتى تىندىرار كۇشىڭ باردا.
وقى، ۇيرەن، جاس ۇرپاق، ءبارىن مەڭگەر
العا قويعان ماقساتىڭ، ءىسىڭ باردا!
ءى - كەزەڭ“شىڭعا شىعۋ”
1. كوبەيۋ مۇشەلەرىنە نەلەر جاتادى؟ (اتالىق پەن انالىق)
2. كولەمى ەڭ ۇلكەن كول؟ (كاسپيي)
3. جەر بەتىندەگى سۋعا تولعان تابيعي ويىس؟ (كول)
4. كولدىڭ تەڭىزدەن ايىرماشىلىعى؟ (ونىڭ مۇحيت پەن بايلانىسى جوق)
5. گۇل فورمۋلاسى دەگەنىمىز نە؟ (گۇل بولىمدەرىنىڭ باس ارىپپەن بەلگىلەنۋى)
6. كوبەيۋ مۇشەلەرىنىڭ سوڭعى دامۋ ساتىسى؟ (جەمىس)
7. ەڭ تەرەڭ كول؟ ( بايكال كولى)
8. قازاقستان كولدەرىنىڭ ىرىلەرى؟ (كاسپيي، ارال، بالقاش)
9. جەردىڭ سۋ قابىعىن نە دەپ اتايمىز؟ (گيدروسفەرا)
10. مۇحيت تۇبىندە جەر سىلكىنۋلەر مەن جانارتاۋلار اتقىلاۋى اسەرىنەن جىلدام تارايتىن كۇشتى تولقىندار نە دەپ اتالادى؟ (سۋنامي)
ءىى - كەزەڭ“سىزىقتىق ديكتانت”
“^” – دۇرىس “-”- قاتە
1) ناشار پىسكەن جەمىس ۇزاق ساقتالادى
2 ) ۇسىگەن جەمىستەردىڭ دامدىك قۇندىلىعى ارتادى
3) پىكەن جەمىستىڭ دامدىك ساپاسى جوعارى، ءارى ءتاتتى
4) شىرىندى جەمىستەردىڭ شىرىنى مول، ءارى جۇمساق
5) شىرىگەن جەمىستەر ادام ءومىرىن ۇزارتادى
6) جەمىستەر حوش ءيىستى، ءارى ءدامدى
ءىىى - كەزەڭ “اڭىزدار”
1. تاۋ پەرىلەرى بۇل گۇلدى كۇنى – ءتۇنى قورعاپ، ەشكىمگە جۇلعىزبايدى ەكەن. تەك شىنايى سۇيگەن ادامدارىنا بۇل گۇلدى سىيعا بەرەدى. كۇردەلىگۇلدىلەر تۇقىمداسىنا جاتادى. تاۋ شىڭىندا وسەدى، ماحاببات، باقىت، ەرلىك سيمۆولى. الپينيستتەر سايىسىندا جەڭىسكە جەتكەن جەڭىمپازداردى گۇلدىڭ التىن مۇسىنىمەن ماراپاتتايدى. (ەڭلىكگۇل)
2. اڭىز بويىنشا ادام اتا مەن حاۋا انا جاناتتان قۋىلعان كەزدە كۇن سۋىتىپ كەتىپ، حاۋا انانى جىلىتۋ ءۇشىن بىرنەشە قار كريستالدارى گۇلگە اينالىپتى. وسىدان بەرى گۇل ءۇمىت سيمۆولى بولىپ سانالعان. دارا جارناقتىلار كلاسىنا جاتادى. ەرتە كوكتەمدە گۇلدەيدى. (بايشەشەك)
3. بۇل وسىمدىك “1000 اۋرۋدىڭ ەمى”دەپ سانالادى.
بۇل وسىمدىكتى جينار الدىندا حالقىمىز ءيىلىپ سالەم بەرگەن. تۇيەتاباندار تۇقىمداسىنا جاتاتىن ۋلى وسىمدىك. حالقىمىز “پالە - جالادان ساقتاسىن”دەپ ءۇيدى وسى وسىمدىك پەن الاستاعان، كوز تيمەسىن دەپ ءىلىپ قويعان (ادىراسپان)
ءىۇ - كەزەڭ “وسىمدىك سىرلارى”
1. بۇل جىرتقىش وسىمدىك فوتوسينتەزدەن باسقا بۋناقدەنەلىلەرمەن قورەكتەنەدى. ادەمى ءتۇسى مەن جاعىمدى يىسىمەن بۋناقدەنەلىلەردى تارتىپ، ءتۇرى وزگەرگەن جاپىراقتارى جاندىكتەر قونعان كەزدە جابىلىپ قالادى. بۇل قانداي وسىمدىك؟ (شىبىنجۇت)
2. بەينەكورىنىس بويىنشا وسىمدىكتى اتا، بەينەلەنگەن قۇبىلىستى اتا؟ (قۇتىرعان قيار)
3. بۇل تابيعاتتا ماڭىزى زور ءبىرجاسۋشالى جانۋار.
تۇششى سۋ قويمالارىندا مەكەندەيدى؟ (كىرپىكشەلى كەبىسشە )
4. بۇل گۇلدەر ىشىندەگى حانشايىمى. شىعىس ەلدەرىندە كيەلى گۇل دەپ ساناعان. گ ۇلىنىڭ مايى التىن مەن باعالانعان. ەڭ العاش ساندىك ءۇشىن وسىرىلە باستاعان حوش ءيىستى گۇل. ەجەلگى ريمدىكتەر ماحاببات قۇدايى افروديتاعا ارناعان. (راۋشان)
5. بۇل وسىمدىك افريكا ساۆاننالارىندا وسەدى، ءدىڭىنىڭ جۋاندىعى 10 مەتر. قۇلقايىرعا وتە ۇقساس اعاش تەكتەس وسىمدىك. جەمىسى جەۋگە جارامدى قالىڭ قابىعى قاعاز جاساۋعا قولدانىلادى. (باوباب)
ءۇ - كەزەڭ “جۇمباق جانۋار”
1. اڭىز بويىنشا بۇل قۇستار پەرىشتەلەردى كورگەندە بەلگىلى ءبىر دىبىس شىعارىپ، ادامدارعا بەلگى بەرەدى ەكەن. بۇل قاي قۇس؟ (قوراز)
2. جىرتقىش قۇس. بالىق جانە كەمىرگىشتەرمەن قورەكتەنەدى. بۇل قاي قۇس؟ (ۇكى)
3. بۇل قۇس جاڭا زەلانديا سيمۆولدارىنىڭ ءبىرى جانە ءدال وسىلاي اتالاتىن وسىمدىك بار. جەمىسىن جەۋگە بولادى. بۇل قاي قۇس؟ (كيۆي)
4. بۇل تاعڭاجايىپ سەكىرۋشى اڭعا قۇيرىعى دەنەسىن بىركەلكى ۇستاۋعا كومەكتەسەدى. بۇل قاي جانۋار (كەنگۋرۋ)
5. ەڭ الىپ سۋ جانۋارى؟ كيت
ءۇى - كەزەڭ“ جۇمباق شەشۋ”
1. بىرەۋىن بەردىم ونى تەردىم (تۇقىم)
2. قار استىندا قىستادى
اقپەن بوركىن تىستادى (بايشەشەك)
3. بتاعى ىلگەن ۇلپەرشەك
ءىشى ءنارلى قىزىل ءسول
تەرىپ الىپ ۇلگەرسەك (بۇلدىرگەن)
4. سازداۋىت جەردە وسەدى
حوش ءيىسى اڭقىعان
شيپالى وسىمدىك دەسەدى (جالبىز)
5. اق سۇڭقار قاشار جەم ءۇشىن
ەر جىگىت تۋار....... (ەل ءۇشىن)
6. قياداعىنى قىران كورەدى
قياداعىنى جىلان........ (كورەدى )
7. جاپالاق سيپاعانمەن
سۇڭقار....... (بولماس)
8. قىران قۇستىڭ بالاسى
قاشسا كەلمەس........ ( ۇياعا)
9. اققۋ قۇسسىز - كول جەتىم
تىڭدالماعان........ ( ءسوز جەتىم)
10. قۇس قوساعىمەن....... (ۇيا سالادى)
11. قۇستىڭ جايىن............ (سالعان بىلەر)
ءۇىى - كەزەڭ“بەل اسار”
1. ادام قولىمەن وسىرىلەتىن وسىمدىك؟ (مادەني)
2. ەڭ ءىرى جەمىس؟ (اسقاباق)
3. ەڭ تەز وسەتىن وسىمدىك (بامبۋك)
4. ساڭىراۋقۇلاقتى زەرتتەيتىن عىلىم؟ (ميكرولوگيا)
5. ورگانيكالىق تىڭايتقىشتاردى اتا؟ (كوڭ، قۇس ساڭعىرىعى)
6. ءتالىمباق، جىلانحانا – (جىلان وسىرىلەتىن ورىن)
7. جىنىستى كوبەيۋگە قانداي جىنىس جاسۋشالار قاتىسادى (اتالىق - انالىق )
ۇرىقتانۋ دەگەنىمىز نە؟
(2 ءتۇرلى جاسۋشالاردىڭ ءبىر بىرىمەن قوسىلىپ زيگوتا ءتۇزىلۋى)
9. سۋىقتان دا بيىكتەن دە قورىقپاي تاۋدىڭ ۇشار باسىندا وسەتىن وسىمدىك ( ەڭلىكگۇل)
10. داراجارناقتىلارعا قانداي وسىمدىكتەر جاتادى (بيداي، ارپا، تارى، جۇگەرى ت. ب )
قورىتىندى
ماراپاتتاۋلار
حالىق پەن حالىقتى، ادام مەن ادامدى تەڭەستىرەتىن نارسە - ءبىلىم.(م. اۋەزوۆ)
ادام مەڭگەرمەيتىن ءبىلىم بار ما؟
جويقىن كۇشتى تىندىرار كۇشىڭ باردا.
وقى، ۇيرەن، جاس ۇرپاق، ءبارىن مەڭگەر
العا قويعان ماقساتىڭ، ءىسىڭ باردا!
ءى - كەزەڭ“شىڭعا شىعۋ”
1. كوبەيۋ مۇشەلەرىنە نەلەر جاتادى؟ (اتالىق پەن انالىق)
2. كولەمى ەڭ ۇلكەن كول؟ (كاسپيي)
3. جەر بەتىندەگى سۋعا تولعان تابيعي ويىس؟ (كول)
4. كولدىڭ تەڭىزدەن ايىرماشىلىعى؟ (ونىڭ مۇحيت پەن بايلانىسى جوق)
5. گۇل فورمۋلاسى دەگەنىمىز نە؟ (گۇل بولىمدەرىنىڭ باس ارىپپەن بەلگىلەنۋى)
6. كوبەيۋ مۇشەلەرىنىڭ سوڭعى دامۋ ساتىسى؟ (جەمىس)
7. ەڭ تەرەڭ كول؟ ( بايكال كولى)
8. قازاقستان كولدەرىنىڭ ىرىلەرى؟ (كاسپيي، ارال، بالقاش)
9. جەردىڭ سۋ قابىعىن نە دەپ اتايمىز؟ (گيدروسفەرا)
10. مۇحيت تۇبىندە جەر سىلكىنۋلەر مەن جانارتاۋلار اتقىلاۋى اسەرىنەن جىلدام تارايتىن كۇشتى تولقىندار نە دەپ اتالادى؟ (سۋنامي)
ءىى - كەزەڭ“سىزىقتىق ديكتانت”
“^” – دۇرىس “-”- قاتە
1) ناشار پىسكەن جەمىس ۇزاق ساقتالادى
2 ) ۇسىگەن جەمىستەردىڭ دامدىك قۇندىلىعى ارتادى
3) پىكەن جەمىستىڭ دامدىك ساپاسى جوعارى، ءارى ءتاتتى
4) شىرىندى جەمىستەردىڭ شىرىنى مول، ءارى جۇمساق
5) شىرىگەن جەمىستەر ادام ءومىرىن ۇزارتادى
6) جەمىستەر حوش ءيىستى، ءارى ءدامدى
ءىىى - كەزەڭ “اڭىزدار”
1. تاۋ پەرىلەرى بۇل گۇلدى كۇنى – ءتۇنى قورعاپ، ەشكىمگە جۇلعىزبايدى ەكەن. تەك شىنايى سۇيگەن ادامدارىنا بۇل گۇلدى سىيعا بەرەدى. كۇردەلىگۇلدىلەر تۇقىمداسىنا جاتادى. تاۋ شىڭىندا وسەدى، ماحاببات، باقىت، ەرلىك سيمۆولى. الپينيستتەر سايىسىندا جەڭىسكە جەتكەن جەڭىمپازداردى گۇلدىڭ التىن مۇسىنىمەن ماراپاتتايدى. (ەڭلىكگۇل)
2. اڭىز بويىنشا ادام اتا مەن حاۋا انا جاناتتان قۋىلعان كەزدە كۇن سۋىتىپ كەتىپ، حاۋا انانى جىلىتۋ ءۇشىن بىرنەشە قار كريستالدارى گۇلگە اينالىپتى. وسىدان بەرى گۇل ءۇمىت سيمۆولى بولىپ سانالعان. دارا جارناقتىلار كلاسىنا جاتادى. ەرتە كوكتەمدە گۇلدەيدى. (بايشەشەك)
3. بۇل وسىمدىك “1000 اۋرۋدىڭ ەمى”دەپ سانالادى.
بۇل وسىمدىكتى جينار الدىندا حالقىمىز ءيىلىپ سالەم بەرگەن. تۇيەتاباندار تۇقىمداسىنا جاتاتىن ۋلى وسىمدىك. حالقىمىز “پالە - جالادان ساقتاسىن”دەپ ءۇيدى وسى وسىمدىك پەن الاستاعان، كوز تيمەسىن دەپ ءىلىپ قويعان (ادىراسپان)
ءىۇ - كەزەڭ “وسىمدىك سىرلارى”
1. بۇل جىرتقىش وسىمدىك فوتوسينتەزدەن باسقا بۋناقدەنەلىلەرمەن قورەكتەنەدى. ادەمى ءتۇسى مەن جاعىمدى يىسىمەن بۋناقدەنەلىلەردى تارتىپ، ءتۇرى وزگەرگەن جاپىراقتارى جاندىكتەر قونعان كەزدە جابىلىپ قالادى. بۇل قانداي وسىمدىك؟ (شىبىنجۇت)
2. بەينەكورىنىس بويىنشا وسىمدىكتى اتا، بەينەلەنگەن قۇبىلىستى اتا؟ (قۇتىرعان قيار)
3. بۇل تابيعاتتا ماڭىزى زور ءبىرجاسۋشالى جانۋار.
تۇششى سۋ قويمالارىندا مەكەندەيدى؟ (كىرپىكشەلى كەبىسشە )
4. بۇل گۇلدەر ىشىندەگى حانشايىمى. شىعىس ەلدەرىندە كيەلى گۇل دەپ ساناعان. گ ۇلىنىڭ مايى التىن مەن باعالانعان. ەڭ العاش ساندىك ءۇشىن وسىرىلە باستاعان حوش ءيىستى گۇل. ەجەلگى ريمدىكتەر ماحاببات قۇدايى افروديتاعا ارناعان. (راۋشان)
5. بۇل وسىمدىك افريكا ساۆاننالارىندا وسەدى، ءدىڭىنىڭ جۋاندىعى 10 مەتر. قۇلقايىرعا وتە ۇقساس اعاش تەكتەس وسىمدىك. جەمىسى جەۋگە جارامدى قالىڭ قابىعى قاعاز جاساۋعا قولدانىلادى. (باوباب)
ءۇ - كەزەڭ “جۇمباق جانۋار”
1. اڭىز بويىنشا بۇل قۇستار پەرىشتەلەردى كورگەندە بەلگىلى ءبىر دىبىس شىعارىپ، ادامدارعا بەلگى بەرەدى ەكەن. بۇل قاي قۇس؟ (قوراز)
2. جىرتقىش قۇس. بالىق جانە كەمىرگىشتەرمەن قورەكتەنەدى. بۇل قاي قۇس؟ (ۇكى)
3. بۇل قۇس جاڭا زەلانديا سيمۆولدارىنىڭ ءبىرى جانە ءدال وسىلاي اتالاتىن وسىمدىك بار. جەمىسىن جەۋگە بولادى. بۇل قاي قۇس؟ (كيۆي)
4. بۇل تاعڭاجايىپ سەكىرۋشى اڭعا قۇيرىعى دەنەسىن بىركەلكى ۇستاۋعا كومەكتەسەدى. بۇل قاي جانۋار (كەنگۋرۋ)
5. ەڭ الىپ سۋ جانۋارى؟ كيت
ءۇى - كەزەڭ“ جۇمباق شەشۋ”
1. بىرەۋىن بەردىم ونى تەردىم (تۇقىم)
2. قار استىندا قىستادى
اقپەن بوركىن تىستادى (بايشەشەك)
3. بتاعى ىلگەن ۇلپەرشەك
ءىشى ءنارلى قىزىل ءسول
تەرىپ الىپ ۇلگەرسەك (بۇلدىرگەن)
4. سازداۋىت جەردە وسەدى
حوش ءيىسى اڭقىعان
شيپالى وسىمدىك دەسەدى (جالبىز)
5. اق سۇڭقار قاشار جەم ءۇشىن
ەر جىگىت تۋار....... (ەل ءۇشىن)
6. قياداعىنى قىران كورەدى
قياداعىنى جىلان........ (كورەدى )
7. جاپالاق سيپاعانمەن
سۇڭقار....... (بولماس)
8. قىران قۇستىڭ بالاسى
قاشسا كەلمەس........ ( ۇياعا)
9. اققۋ قۇسسىز - كول جەتىم
تىڭدالماعان........ ( ءسوز جەتىم)
10. قۇس قوساعىمەن....... (ۇيا سالادى)
11. قۇستىڭ جايىن............ (سالعان بىلەر)
ءۇىى - كەزەڭ“بەل اسار”
1. ادام قولىمەن وسىرىلەتىن وسىمدىك؟ (مادەني)
2. ەڭ ءىرى جەمىس؟ (اسقاباق)
3. ەڭ تەز وسەتىن وسىمدىك (بامبۋك)
4. ساڭىراۋقۇلاقتى زەرتتەيتىن عىلىم؟ (ميكرولوگيا)
5. ورگانيكالىق تىڭايتقىشتاردى اتا؟ (كوڭ، قۇس ساڭعىرىعى)
6. ءتالىمباق، جىلانحانا – (جىلان وسىرىلەتىن ورىن)
7. جىنىستى كوبەيۋگە قانداي جىنىس جاسۋشالار قاتىسادى (اتالىق - انالىق )
ۇرىقتانۋ دەگەنىمىز نە؟
(2 ءتۇرلى جاسۋشالاردىڭ ءبىر بىرىمەن قوسىلىپ زيگوتا ءتۇزىلۋى)
9. سۋىقتان دا بيىكتەن دە قورىقپاي تاۋدىڭ ۇشار باسىندا وسەتىن وسىمدىك ( ەڭلىكگۇل)
10. داراجارناقتىلارعا قانداي وسىمدىكتەر جاتادى (بيداي، ارپا، تارى، جۇگەرى ت. ب )
قورىتىندى
ماراپاتتاۋلار
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ونەگەلى ءومىر»اتتى سىن ەسىمدى قايتالاۋ ساباعى.
