InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ دالەلدەمەلەرى (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى: دارۆين ەۆوليۋسيالىق ءىلىمىنىڭ تاريحي دامۋ زاڭدىلىقتارىن، ونىڭ قوزعاۋشى كۇشتەرىن، قالىپتاسۋىن جانە دالەلدەمەلەرى جايلى وقىپ ۇيرەنۋ
ا) بىلىمدىلىگى: دارۆين ەۆوليۋسياسى ياعني ەۆوليۋسيالىق پروسەستى دالەلدەيتىن دالەلدەمەلەر جايلى وقۋشىلارعا تۇسىنىك بەرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقىتۋ كەزىندە وقۋشىلارعا ءتۇرلى تاپسىرمالار مەن جۇمىستار بەرە وتىرىپ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن، قيالدارىن، جادىسىن، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
ب) تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردى تابيعاتتى قورعاۋعا، ءوز بەتتەرىمەن جۇمىس جاساۋعا، تاپسىرىلعان جۇمىستى جىلدام ورىنداۋعا جانە العان بىلىمدەرىن ءىس - جۇزىندە قولدانا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى ارالاس سيپاتتا
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، كەستەمەن، بايانداۋ، تىرەك – سىزبامەن
كورنەكىلىگى: سلايدتار، باقالشاقتار جيناقتاماسى، كەستە، سۋرەتتەر، عالىمداردىڭ سۋرەتتەرى
ءپانارالىق بايلانىسى: گەوگرافيا، تاريح، ماڭعىستاۋ وسىمدىكتەر دۇنيەسى جانە ماڭعىستاۋ جانۋارلار دۇنيەسى وقۋلىعى

ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
ءا) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
ب) كابينەتتىڭ ساباققا دايىندىعىن قاداعالاۋ، قاراۋ
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما « ورگانيزمدەردىڭ تىرشىلىك ورتاسىنا بەيىمدەلۋى» تاقىرىپتى ەكى بولىمگە ءبولىپ سۇرايمىن جانە قالعان وقۋشىلاردان دەڭگەيلىك تاپسىرمالار ارقىلى سۇرايمىن
1) بەيىمدەلۋشىلىكتىڭ پايدا بولۋى
2) بەيىمدەلۋشىلىكتىڭ تۇرلەرى جايلى

دەڭگەيلىك تاپسىرمالار
ءى د
1) بۇركەنىش رەڭ دەگەن نە؟
2) جاسىرۋشى رەڭ دەگەن نە؟
3) قورعانىش رەڭ دەگەن نە؟
ءىى د
1) بەيىمدەلۋشىلىك دەگەن نە؟
2) ساقتاندىرۋشى رەڭ دەگەنىمىز نە؟
3) گومولوگيالىق مۇشەلەر دەگەنىمىز نە؟
ءىىى د
1) انالوگيالىق مۇشەلەر دەگەنىمىز نە؟
2) بەيىمدەلۋشىلىكتىڭ تۇرلەرى قانداي؟
3) بەيىمدەلۋشىلىكتىڭ تۇرلەرىن سالىستىرمالى تۇردە سيپاتتا؟

بايلانىسى: سۋرەتتەر بەيىمدەلۋشىلىكتىڭ تۇرلەرى، ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى تىرشىلىك ەتەتىن جانۋارلارمەن وسىمدىكتەر جايلى قىسقاشا سيپاتتاما سلايدتار ارقىلى كورسەتىلەدى. بۇل بەيىمدەلۋشىلىكتىڭ سالىستىرمالى سيپاتتاماسى بولاتىن بولسا، ال مىناۋ(اردي ەكى اياقتى مايمىلدىڭ سۋرەتى بەرىلەدى) اناتوميالىق سالىستىرمالى سيپاتتامانى دالەلدەيدى.

ال، ولاي بولسا ءبىزدىڭ جاڭا تاقىرىبىمىز ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ دالەلدەمەلەرى

دارۆين ەۆوليۋسيالىق ىلىمىندە ورگانيكالىق دۇنيەنىڭ تاريحي دامۋ زاڭدىلىقتارىن اشىپ ونىڭ قوزعاۋشى كۇشتەرىن اتاپ كورسەتتى: ول ءىلىم جارىققا شىققاننان كەيىن بيولوگيا عىلىمىنىڭ ءتۇرلى سالالارىندا ەۆوليۋسيالىق پروسەستى دالەلدەيتىن ماتەريالدار جينالا باستادى. سول دالەلدەمەلەردىڭ ءبىرى سالىستىرمالى اناتوميالىق دالەلدەمەلەرى. ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ كلەتكادان تۇراتىنى، جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر كلەتكالارىنىڭ قۇرىلىسى، قىزمەتى مەن حيميالىق قۇرامى بىردەي. بۇل بارلىق ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ شىعۋ تەگىنىڭ ءبىر ەكەندىگىنە ايقىن دالەل بولا الادى. ومىرتقالىلاردىڭ قاڭقاسىنىڭ قۇرىلىسى ەكى جاقتى سيممەتريالى بولادى. ومىرتقا جوتاسى باس سۇيەككە جالعاسادى جانە اياق - قول سۇيەكتەرىنىڭ قۇرىلىسى ۇقساس كەلەدى. ميى 5 بولىكتەن تۇرادى، ومىرتقا جوتاسىنىڭ وزەگىندە جۇلىن ورنالاسقان، ىشكى مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسى مەن ورنالاسۋى دا ۇقساس. الايدا تىرشىلىك ورتالارىنا قاراي ءار ءتۇرلى بەيىمدەلىپ كەتەدى. مىسالى: كور تىشقان توپىراقتى قازۋعا، ادام ەڭبەك ەتۋگە، بالىق سۋدا جۇزۋگە بەيىمدەلگەن. اناتوميالىق دالەلدەمە ەكىگە بولىنەدى

1) گومولوگيالىق جانە انالوگيالىق
گومولوگيالىق مۇشەلەر دەگەنىمىز – شىعۋ تەگى ءبىر، قۇرىلىسى ءبىر، اتقاراتىن قىزمەتتەرى باسقا - باسقا مۇشەلەردى ايتامىز
انالوگيالىق مۇشەلەر دەگەنىمىز - شىعۋ تەگى باسقا قۇرىلىسى باسقا، اتقاراتىن قىزمەتتەرى بىردەي مۇشەلەردى انالوگيالىق مۇشەلەر دەيمىز

ەمبريولوگيالىق دالەلدەمەلەر ورگانيزمدەر ۇرىعىنىڭ دامۋىن زەرتتەيتىن عىلىم سالاسىن ەمبريولوگيا دەيمىز. ەمبريون دەگەنىمىز – ۇرىق دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل سالاداعى زەرتتەۋ جۇمىستارى «كوپ كلەتكالى ورگانيزمدەردىڭ بارلىعى ۇرىقتانعان جۇمىرتقا كلەتكاسىنان دامىپ جەتىلەدى»دەپ كورسەتىلەدى. ۇرىقتىق دامۋدىڭ العاشقى العاشقى ساتىسىندا بارلىق ومىرتقالىلاردىڭ ۇرىقتارى قۇرىلىسى جاعىنان ءبىر - بىرىنە ۇقساس كەلەدى. دەنەلەرى، باس، تۇلعا جانە قۇيرىق بولىمدەرىنە ءبولىنىپ ودان ارعى ساتىلاردا ءار كلاسس وكىلدەرىنە، كلاس ىشىندەگى وترياد، تۋىس، ءتۇردىڭ وزىنە ءتان بەلگىلەرى قالىپتاسا باستايتىنى سۋرەتتەن كورىنىپ تۇر. سوندىقتان جالپى دەنە قۇرىلىسى بىرتەكتى جانۋارلارىڭ ەرەسەك دارالارىنا قاراعاندا ۇر ىقتارى ءوزارا ۇقساس كەلەدى. مۇنىڭ ءبارى ومىرتقالىلاردىڭ شىعۋ تەگى ءبىر ەكەندىگىن دالەلدەيدى. بۇل جونىندە ك: بەردىڭ ۇرىقتىق ۇقساستىعى جايلى زاڭدىلىعىندا « ءبىر تيپكە جاتاتىندارالاردىڭ ۇرىقتارى باسىنان باستاپ ۇقساس بولادى» دەگەن.

پالەونتولوگيالىق دالەلدەمەلەر. ءولىپ بىتكەن ورگانيزمدەردىڭ قازبا قالدىقتارىن زەرتتەيتىن عىلىم سالاسىن پالەونتولوگيا دەپ اتايمىز. ورگانيكالىق قازبا قالدىقتاردى زەرتتەپ سالىستىرۋ ءار ءتۇرلى گەولوگيالىق زامانداعى تىرشىلىكتىڭ بەينەسىن كوز الدىمىزعا ەلەستەتەدى. مىسالى وتە ەرتەرەكتە بەينەۋدە سۋ بولعان دەسەدى، كەيىن بۇل سۋ جويىلىپ شوككەن شوگىندىلەر تاسقا اينالىپ ونىڭ اراسىندا ومىرتقاسىز جانۋارلاردىڭ حيتين قاڭقالارى مەن باقالشاقتارى ساقتالعان. قازىرگى ۋاقىتتا سول تاستاردى قازىپ ولاردى كەسىپ ادامدار ءوز قاجەتتىلىگىنە جاراتىپ وتىر مىسالى سول تاستاردان ۇيلەر مەن ءوزىمىز ءبىلىم الىپ وتىرعان مەكتەبىمىز سالىنعان. ەرتەدە ەفيوپيادا تىرشىلىك ەتكەن اردي مايمىلىنىڭ قاڭقاسى تابىلعان، كەيىن كونە قۇس، اڭ ءتىستى كەسىرتكە تابىلعان بۇلاردى سالىستىرىپ قاراي وتىرىپ سۇتقورەكتىلەردىڭ جورعالاۋشىلاردان شىققاندىعىن دالەلدەيدى. مىسالى مي ساۋىتىنىڭ قۇرىلىسى، ومىرتقا جوتاسى مەن اياق قولدارىنىڭ ورنالاسۋى، تىستەرىنىڭ اركەلكى بولۋى سۇتقورەكتىلەرگە ۇقساس.

بيوگەوگرافيالىق دالەلدەمەلەر. جەر شارىنىڭ ءتۇرلى ماتەريكتەرىندەگى وسىمدىكتەرمەن جانۋارلار دۇنيەسىن زەرتتەۋ ولاردىڭ دامۋى، ياعني ەۆوليۋسيالىق پروسەستىڭ ءجۇرۋ بارىسى تۋرالى مالىمەت بەرەدى. اعىلشىن عالىمىا: ر: ۋوللەس 6 بيوگەوگرافيالىق ايماقتى اتاپ كورسەتتى. ولار 1) نەواركتيكالىق 2) پولەواركتيكالىق 3) ءۇندىمالايزيالىق 4) ەفپيوپيالىق 5) نەوتروپيكتىك 6)
اۋستراليالىق ايماق

بۇل اتالعان ايماقتاعى وسىمدىكتەرمەن جانۋارلار دۇنيەسىنىڭ ۇقساستىعى مەن ايىرماشىلىق دارەجەسى ءار ءتۇرلى. زەرتتەۋلەرگە قاراعاندا، ماتەريكتەر ءبىر - بىرىنە نەعۇرلىم جاقىن ورنالاسسا، ولارداعى وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دا تۋىستىق فورمالاردىڭ سانى دا كوپ بولادى. نەعۇرلىم ەرتەرەك ءبولىنىپ، وقشاۋلانعان ماتەريكتەردەگى ورگانيزمدەردىڭ ءبىر - بىرىنەن ايىرماشىلىعى دا انىعىراق بايقالادى. مىسالى: اۋستراليا وڭتۇستىك ازيادادان وسىدان 100 ملن جىلداي بۇرىن ءبولىنىپ كەتكەن. سوندىقتان بۇل ايماقتا باسقا ەش جەردە كەزدەسەيتىن وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ تۇرلەرى ساقتالعان (قالتالى سۇتقورەكتىلەر، ۇيرەكتۇمسىق، اعاش ءتارىزدى پاپروتنيكتەر، ت. ب.)

ساباقتىڭ سوڭىندا كەستە، توپتاستىرۋ بولدى

بەكىتۋ تاپسىرمالارى: سۋرەتتەر ارقىلى تاپسىرمالار قويۋ
1) بالىقتىڭ، شاياننىڭ جەلبەزەكتەرى
2) ومىرتقالىلاردىڭ ۇرىقتىق دامۋى 2 - 2 سۋرەتتەن
3) ومىرتقالىلاردىڭ قاڭقالارىنىڭ سالىستىرمالى سيپاتتاماسى
4) ومىرتقالىلاردىڭ الدىڭعى اياقتارىنىڭ ياعني ق اڭقالارىنىڭ قۇرىلىسى (سالىستىرمالى تۇردە)

ۇيگە تاپسىرما: ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ دالەلدەمەلەرى