كالسيي جانە ونىڭ قوسىلىستارى
تاقىرىبى: كالسيي جانە ونىڭ قوسىلىستارى
حيميا 9 - سىنىپ
ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردا كالسيي ەلەمەنتىنىڭ اتوم قۇرىلىسى، تارالۋى، الىنۋى، قاسيەتتەرى، قولدانىلۋى، قوسىلىستارى تۋرالى جاڭا ءبىلىم قالىپتاستىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن، تانىمدىق بەلسەندىلىگىن، وزىندىك پىكىرىن قالىپتاستىرۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن، تۇلعالىق قاسيەتتەرىن دامىتۋ؛
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ؛
كورنەكىلىگى: سىزبالار، سۋرەتتەر
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ؛
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءى. سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ.
ءىى. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى:
1. حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ پەريودتىق جۇيەسىندەگى مەتالداردىڭ قۇرىلىسىنا سالىستىرمالى سيپاتتاما بەرىڭدەر.
2. مەتالداردىڭ ەلەكتروحيميالىق كەرنەۋ قاتارىن كىم ۇسىندى؟
3. سىلتىلىك جانە سىلتىلىكجەر مەتالدارىن اتاڭدار.
4. ەكىدايلى قاسيەتتەر كورسەتەتىن مەتالدار مەن بەيمەتالداردى سالىستىرىڭدار
ءىىى. جاڭا ساباق بارىسى:
كالسيي - جەر قىرتىسىندا 5 - ورىن. ماسسالىق ۇلەسى 3، 6%. ادام اعزاسىندا 70 كگ سالماقتا 1200 - 1700گ كەزدەسەدى.
تابيعاتتا كوپتەگەن قوسىلىستاردىڭ قۇرامىنا ەنەدى:
سا
↓
فوسفوريت
باعالى ۇلۋتاس
گيپس
سەمەنتتىك، وتقا ءتوزىمدى ساز
اپپاتيت
فليۋوريت
اكتاس
مينەرالدار (مارجان، كورالل، پەرلامۋتر، ت. ب.)
كالسييدى 1808 جىلى اعىلشىن عالىمى گ. ديەۆي اشتى.
ونەركاسىپتە كالسييدى تۇزدارىنىڭ بالقىمالارىن ەلەكتروليزدەۋ ادىسىمەن الادى:
قولدانىلۋى جانە بيولوگيالىق ءرولى.
ەرەسەك ادام اعزاسىندا 2% كالسيي بولادى، ونىڭ 99%- ى تىستەر مەن سۇيەكتەردە كەزدەسەدى. سا2+ يونى قاننىڭ ۇيۋىنا اسەر ەتەدى. ەڭ ءبىرىنشى، كالسيي اس قورىتۋ جۇمى¬سىنا، جۇيكەگە، ادامنىڭ قورعانىس قابىلەتىنىڭ جەتىلۋىنە جانە ءشاۋھات ءوندىرۋ جۇيەسىنە قاتىسادى.
ەكىنشىدەن، كالسيي قاندى تازالاۋ جانە جۇرەكتىڭ ءبىرقالىپتى جۇمىس ىستەۋىندەگى باستى قۇرام بولىپ تابىلادى. ادام سالماعىنىڭ 9 پايىزىن قان قۇرايدى، ال جۇرەك – قاندى ايدايتىن «ناسوس».
كالسييدىڭ ءۇشىنشى مىندەتى – جۇيكە جۇيەسى ارقىلى بەلگى بەرۋ. ونى مي باسقارىپ وتىرادى.
كالسيي، تورتىنشىدەن، بۇلشىق ەتتەردىڭ شيرىعۋى مەن بوساڭسۋىنا جاۋاپ بەرەدى.
ەگەر كالسيي جەتىسپەسە، ادامنىڭ سەزۋ، كورۋ، سويلەۋ، تاعى باسقا مۇمكىندىكتەرى بۇزىلا باستايدى.
ەگەر كالسيي از بولسا، مي بەزى اعزا مۇشەسىنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنە بۇيرىق بەرەدى دە، ول باسقا ءبىر مۇشەنىڭ ەسەبىنەن تولىقتىرىلادى. مىسالى، سۇيەكتەگى قاندى الىپ، ونى قان قۇرامىنىڭ وزەگىنە قوسادى.
كالسيي جەتىسپەۋشىلىگى ادامدى ىشتەن «كەمىرىپ»، ءتۇرلى سىرقاتتارعا سوقتىرادى ەكەن.
حيميا 9 - سىنىپ
ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردا كالسيي ەلەمەنتىنىڭ اتوم قۇرىلىسى، تارالۋى، الىنۋى، قاسيەتتەرى، قولدانىلۋى، قوسىلىستارى تۋرالى جاڭا ءبىلىم قالىپتاستىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن، تانىمدىق بەلسەندىلىگىن، وزىندىك پىكىرىن قالىپتاستىرۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن، تۇلعالىق قاسيەتتەرىن دامىتۋ؛
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ؛
كورنەكىلىگى: سىزبالار، سۋرەتتەر
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ؛
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءى. سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ.
ءىى. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى:
1. حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ پەريودتىق جۇيەسىندەگى مەتالداردىڭ قۇرىلىسىنا سالىستىرمالى سيپاتتاما بەرىڭدەر.
2. مەتالداردىڭ ەلەكتروحيميالىق كەرنەۋ قاتارىن كىم ۇسىندى؟
3. سىلتىلىك جانە سىلتىلىكجەر مەتالدارىن اتاڭدار.
4. ەكىدايلى قاسيەتتەر كورسەتەتىن مەتالدار مەن بەيمەتالداردى سالىستىرىڭدار
ءىىى. جاڭا ساباق بارىسى:
كالسيي - جەر قىرتىسىندا 5 - ورىن. ماسسالىق ۇلەسى 3، 6%. ادام اعزاسىندا 70 كگ سالماقتا 1200 - 1700گ كەزدەسەدى.
تابيعاتتا كوپتەگەن قوسىلىستاردىڭ قۇرامىنا ەنەدى:
سا
↓
فوسفوريت
باعالى ۇلۋتاس
گيپس
سەمەنتتىك، وتقا ءتوزىمدى ساز
اپپاتيت
فليۋوريت
اكتاس
مينەرالدار (مارجان، كورالل، پەرلامۋتر، ت. ب.)
كالسييدى 1808 جىلى اعىلشىن عالىمى گ. ديەۆي اشتى.
ونەركاسىپتە كالسييدى تۇزدارىنىڭ بالقىمالارىن ەلەكتروليزدەۋ ادىسىمەن الادى:
قولدانىلۋى جانە بيولوگيالىق ءرولى.
ەرەسەك ادام اعزاسىندا 2% كالسيي بولادى، ونىڭ 99%- ى تىستەر مەن سۇيەكتەردە كەزدەسەدى. سا2+ يونى قاننىڭ ۇيۋىنا اسەر ەتەدى. ەڭ ءبىرىنشى، كالسيي اس قورىتۋ جۇمى¬سىنا، جۇيكەگە، ادامنىڭ قورعانىس قابىلەتىنىڭ جەتىلۋىنە جانە ءشاۋھات ءوندىرۋ جۇيەسىنە قاتىسادى.
ەكىنشىدەن، كالسيي قاندى تازالاۋ جانە جۇرەكتىڭ ءبىرقالىپتى جۇمىس ىستەۋىندەگى باستى قۇرام بولىپ تابىلادى. ادام سالماعىنىڭ 9 پايىزىن قان قۇرايدى، ال جۇرەك – قاندى ايدايتىن «ناسوس».
كالسييدىڭ ءۇشىنشى مىندەتى – جۇيكە جۇيەسى ارقىلى بەلگى بەرۋ. ونى مي باسقارىپ وتىرادى.
كالسيي، تورتىنشىدەن، بۇلشىق ەتتەردىڭ شيرىعۋى مەن بوساڭسۋىنا جاۋاپ بەرەدى.
ەگەر كالسيي جەتىسپەسە، ادامنىڭ سەزۋ، كورۋ، سويلەۋ، تاعى باسقا مۇمكىندىكتەرى بۇزىلا باستايدى.
ەگەر كالسيي از بولسا، مي بەزى اعزا مۇشەسىنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنە بۇيرىق بەرەدى دە، ول باسقا ءبىر مۇشەنىڭ ەسەبىنەن تولىقتىرىلادى. مىسالى، سۇيەكتەگى قاندى الىپ، ونى قان قۇرامىنىڭ وزەگىنە قوسادى.
كالسيي جەتىسپەۋشىلىگى ادامدى ىشتەن «كەمىرىپ»، ءتۇرلى سىرقاتتارعا سوقتىرادى ەكەن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
بالالارعا ءوزىنىڭ اتى - جوندەرىن دۇرىس ايتا بىلۋگە ۇيرەتۋ. سۇراققا تولىق جاۋاپ بەرۋگە داعدىلاندىرۋ.
