كەمەل كەلەشەك كىلتى - بىلىمدە
كەمەل كەلەشەك كىلتى - بىلىمدە
تاربيەلى ۇرپاق – ەل بولاشاعى
ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – ەرتەڭگى ءتارتىپتى دە تاربيەلى ۇرپاق ەكەنى داۋسىز. سول ءتارتىپتى، تاربيەلى ۇرپاق ءوسىرۋ - بارشاعا ورتاق، ءارى مىندەت. ەل ەرتەڭى - جاستار دەپ تە ايتىلىپ جاتادى. وكىنىشكە وراي قوعامدا جۇگەنسىز كەتكەن ۇل - قىزدارىمىزدا جوق ەمەس. اساۋىن اۋىزدىقتاپ، تەنتەگىن جونگە سالار – ۇلتتىق تاربيە.
«تاربيەسى جامانعا جاقسى ۇستازدان پايدا جوق»، «جاسىندا ادەپ ۇيرەنبەگەن كىسىدەن وسكەن سوڭ قايران جوق» دەگەن س. سارييننىڭ ءسوزى وتە ورىندى ايتىلعان. بالا تاربيەسىن ەرتەدەن باستاعان ءجون. بالانى تارتىپكە، ادامگەرشىلىككە، ۇلكەندى سىيلاۋعا ت. ب ۇيرەتۋگە اتا - انانىڭ مىندەتتەرى زور. جاقسى قىلىققا، ادالدىققا تاربيەلەۋدە اتا - انانىڭ ىقپالى بالاعا ۇلكەن اسەرىن تيگىزەدى. سوندىقتان، قۇرمەتتى اتا - انالار، بالالارىڭىزدىڭ بويىنان جات قىلىق كورسەڭىزدەر، مۇعالىمدەردى، جولداستارىن، قوعامدى كىنالاۋدان گورى، «مەن بالامدى تاربيەلەۋدە قاي جەرىنەن اعاتتىق كەتتى، بالامنىڭ بويىنا جاقسى ادەت سىڭىرۋدە، جاقسى تاربيە بەرۋدە قاي جەردەن جاڭىلدىم» دەگەن وي تۇيسەڭىزدەر ەكەن. تاربيە وت باسىنان باستالارى ءسوزسىز. كۇندەلىكتى «بەتى قولىڭدى جۋ، ءتىسىڭدى تازالا، جاقسى ءجۇر، وتىرىك ايتپا ت. ب» دەگەن سياقتى سوزدەر ايتۋعا جەڭىل بولعانىمەن وسى سوزدەردىڭ تاربيەلىك ءمانى زور ەكەنىن ەستەن شىعارماساق. وسىدان بالا تازالىققا، شىنشىلدىققا ۇيرەتەدى.
قاتال ءتارتىپ بار جەردە تاربيە بار،
قاتتى ءتارتىپ كورسە بالا كۇنىندە.
ونەرىمەن قۋانتادى تۇبىندە
«قاتال ۇستا بوپ جۇرمەسىن ساندالىپ،
ءتارتىپ بولسا، وسەر بالا سومدالىپ» - دەپ ج. بالاساعۇن ايتقانداي، بالانى قاتال تارتىپپەن تاربيەلەۋدىڭ پايداسى زور.
ادام بالاسىنىڭ شىر ەتىپ ومىرگە كەلگەندە كورەرى اتا - انا، ال اتا - انا ءومىرىنىڭ جالعاسى – بالا. ءومىرىنىڭ جالعاسى بالاسىنىڭ كەرەمەت عالىم بولماسا دا، تاربيەلى، ۇلگىلى، اقىلدى، كىشىپەيىل، باۋىرماشىل، قايىرىمدى، مەيىرىمدى، قاناعاتشىل بولىپ ءوسۋىن كىم قاداعالايدى؟! سولاي وسۋىنە ەندەشە ورتاقتاسىپ ىقپال جاسايىق. «تاربيە باسى – تال بەسىك»، «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ، «تاربيە اتا - انا تالىمىنەن»، «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ» دەگەن سياقتى، ارعى اتا - بابالارىمىز وسيەت ەتىپ قالدىرعان دانا سوزدەرى تەككە ايتىلماسا كەرەك.
بالا تاربيەسىنە اتا - اناسىنىڭ ءبىر - بىرىنە دەگەن قاتىناسى، قالاي سويلەسەتىندىگى، تۋعان - تۋىس، كورشى - كولەمدەرمەن قالاي ارالاساتىندىعى، كىشىگە قالاي ىزەت كورسەتەتىندىگى، ءتىپتى ۇساق - تۇيەك بولسا دا قالاي تاماقتاناتىنى، داستارحان باسىنداعى ادەپتىلىگى، قالاي كيىنەتىندىگىنە دەيىن اسەر ەتەدى، ءارى وتە ماڭىزدى.
بالانى ۇنەمى ۇرىپ سوعىپ قاتەلەسكەن جەرىندە قاتاڭ جازالاپ تاربيەلەۋدىڭ قاجەتى جوق. اقىلمەن مىسال كەلتىرە وتىرىپ تۇسىندىرە ءبىلۋ كەرەك. بالالاردى ادامگەرشىلىككە، قاراپايىمدىلىققا، جاقسى ادەپكە، ادەمىلىككە ۇقىپتىلىققا، جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋگە بولادى. «ءسوز جۇيەسىن تاپسا – ىرىس»، «جاقسى ءسوز – جان ازىعى»، - دەپ اتامىز قازاق ءسوزدىڭ ءقادىر - قاسيەتىن دارىپتەپ كەتكەن ەكەن.
بالا دەگەنىمىز – بولاشاق. بالالارىمىزدى قالاي تاربيەلەسەك، بولاشاعىمىز سولاي بولماق. «جاس ۇرپاق – كەلەشەكتىڭ قوجاسى» دەپ ۆ. گ. بەلينسكيي ايتقانداي بولاشاعىمىز بەن كەلەشەگىمىزدىڭ قوجاسى بالالارىمىزدى ءبىلىمدى دە مادەنيەتتى، تاربيەلى دە ادەپتى، كىشىپەيىل دە قاراپايىم ەتىپ تاربيەلەۋ ءوز قولىمىزدا.
وتباسى - ادام تۇرمىسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ قاينار كوزى. ال، بالا ءومىرىنىڭ قاينار كوزى – اتا – انا. كەز – كەلگەن اتا – انا ءوز بالاسىنىڭ بولاشاعى جارقىن بولعانىن قالايدى جانە دە سول ءۇشىن قولىنان كەلگەنىن ايانىپ قالمايدى.
بالا – ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. بالا تاربيەسىندەگى ۇستاز بەن اتا – انانىڭ اتقاراتىن مىندەتى وتە اۋىر. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە اتا – انا، ياعني بالانىڭ ىشتەي دۇرىس تاربيەلەنۋى – تاربيەنىڭ العاشقى قادامى دەپ سانايمىن. بالا انا قۇرساعىندا انانىڭ جىلى لەبىزىن، مەيىرىمدىلىگىن سەزىنۋى كەرەك. سول ءسابي اتا – انا
قۇشاعىندا بەسىكتە تاربيەلەنە كەلە، ءومىر تابالدىرىعىن باسا باستايدى. سودان سوڭ بالاباقشادا تاربيەلەنىپ، ودان كەيىن «مەكتەپ» اتتى ۇلكەن ءبىلىم كەمەسىنە ءمىنىپ، ءبىلىم نارىمەن سۋسىندانادى.
بۇل ورايدا ءارىپ تانىتىپ، ءبىلىم بەرىپ، دۇرىس جول مەڭزەپ، ۇلكەن قادامعا باستاۋ بولاتىن ء ۇلى تۇلعا – ۇستاز. ۇستاز ەسىمى ءارقاشاندا ءقادىرلى قاسيەتتى ۇعىم. ۇستاز – ەكىنشى اناسى. كەز – كەلگەن ماماندىق يەگەرلەرى ۇستاز الدىنان ءبىلىپ الىپ، ءبىلىم مەن تاربيە اتتى ەگىز ۇعىمدى يگەرىپ، ومىردەن ءوز ورىندارىن تابادى.
قازىرگى تاڭدا ۇستاز بەن اتا – اناعا جۇكتەلەتىن مىندەت وتە اۋىر، سەبەبى دۇرىس تاربيە كورمەگەن بالا بولاشاقتا قوعامعا ءوز زيانىن تيگىزەدى، ال دۇرىس تاربيەلەنگەن بالا، ياعني ادامگەرشىلىگى مول، مەيىرىمدى،
بىلىكتى دە ءبىلىمدى تۇلعا قوعام ءۇشىن وتە ماڭىزدى. تاربيە مەن ءبىلىم ەگىز ۇعىم، وسى ەگىز ۇعىمدى بالا بويىنا ءسىڭىرىپ، تاربيەلەيتىن اتا – انا مەن ۇستاز.
العا قويار ماقساتىمىز – ساپالى ءبىلىم مەن سانالى تاربيە بەرە وتىرىپ، وركەنيەتتى، ادامگەرشىلىگى مول، وزگە ەلدەرمەن تەڭ دارەجەدە باسەكەلەسە الاتىن، بيىك، ورەلى، تەرەڭ ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەۋ. ولاي بولسا ءبىزدىڭ ماقساتىمىز بەن مىندەتىمىز ايقىن. سوندىقتان «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل» - دەمەكشى اتا – انا مەن ۇستازدار بىرىگىپ، ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن جۇمىس جاسايىق. بالانىڭ تاربيەسى – بولاشاقتىڭ تاربيەسى. ەلدىڭ ەرتەڭگى ىرگەتاسىن قالايتىنداردا بۇگىنگى بالالار.
«ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋ كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ادامزاتتىڭ قاس جاۋى، ول كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ومىرىنە اپات اكەلەدى» - دەيدى ءال فارابي. جاس ۇرپاققا تاربيە بەرۋدى قوعام بولىپ، ۇستازدار قاۋىمى بولىپ، ەڭ باستىسى اتا - انالار بولىپ قولعا الساق، بولاشاعىمىزدىڭ جارقىن بولارى ءسوزسىز.
قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى،
سارىبۇلاق اۋىلى، №78 ورتا مەكتەپ
پشانوۆا گۇلنۇر ابۋباكير قىزى
كەمەل كەلەشەك كىلتى - بىلىمدە. جۇكتەۋ
تاربيەلى ۇرپاق – ەل بولاشاعى
ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – ەرتەڭگى ءتارتىپتى دە تاربيەلى ۇرپاق ەكەنى داۋسىز. سول ءتارتىپتى، تاربيەلى ۇرپاق ءوسىرۋ - بارشاعا ورتاق، ءارى مىندەت. ەل ەرتەڭى - جاستار دەپ تە ايتىلىپ جاتادى. وكىنىشكە وراي قوعامدا جۇگەنسىز كەتكەن ۇل - قىزدارىمىزدا جوق ەمەس. اساۋىن اۋىزدىقتاپ، تەنتەگىن جونگە سالار – ۇلتتىق تاربيە.
«تاربيەسى جامانعا جاقسى ۇستازدان پايدا جوق»، «جاسىندا ادەپ ۇيرەنبەگەن كىسىدەن وسكەن سوڭ قايران جوق» دەگەن س. سارييننىڭ ءسوزى وتە ورىندى ايتىلعان. بالا تاربيەسىن ەرتەدەن باستاعان ءجون. بالانى تارتىپكە، ادامگەرشىلىككە، ۇلكەندى سىيلاۋعا ت. ب ۇيرەتۋگە اتا - انانىڭ مىندەتتەرى زور. جاقسى قىلىققا، ادالدىققا تاربيەلەۋدە اتا - انانىڭ ىقپالى بالاعا ۇلكەن اسەرىن تيگىزەدى. سوندىقتان، قۇرمەتتى اتا - انالار، بالالارىڭىزدىڭ بويىنان جات قىلىق كورسەڭىزدەر، مۇعالىمدەردى، جولداستارىن، قوعامدى كىنالاۋدان گورى، «مەن بالامدى تاربيەلەۋدە قاي جەرىنەن اعاتتىق كەتتى، بالامنىڭ بويىنا جاقسى ادەت سىڭىرۋدە، جاقسى تاربيە بەرۋدە قاي جەردەن جاڭىلدىم» دەگەن وي تۇيسەڭىزدەر ەكەن. تاربيە وت باسىنان باستالارى ءسوزسىز. كۇندەلىكتى «بەتى قولىڭدى جۋ، ءتىسىڭدى تازالا، جاقسى ءجۇر، وتىرىك ايتپا ت. ب» دەگەن سياقتى سوزدەر ايتۋعا جەڭىل بولعانىمەن وسى سوزدەردىڭ تاربيەلىك ءمانى زور ەكەنىن ەستەن شىعارماساق. وسىدان بالا تازالىققا، شىنشىلدىققا ۇيرەتەدى.
قاتال ءتارتىپ بار جەردە تاربيە بار،
قاتتى ءتارتىپ كورسە بالا كۇنىندە.
ونەرىمەن قۋانتادى تۇبىندە
«قاتال ۇستا بوپ جۇرمەسىن ساندالىپ،
ءتارتىپ بولسا، وسەر بالا سومدالىپ» - دەپ ج. بالاساعۇن ايتقانداي، بالانى قاتال تارتىپپەن تاربيەلەۋدىڭ پايداسى زور.
ادام بالاسىنىڭ شىر ەتىپ ومىرگە كەلگەندە كورەرى اتا - انا، ال اتا - انا ءومىرىنىڭ جالعاسى – بالا. ءومىرىنىڭ جالعاسى بالاسىنىڭ كەرەمەت عالىم بولماسا دا، تاربيەلى، ۇلگىلى، اقىلدى، كىشىپەيىل، باۋىرماشىل، قايىرىمدى، مەيىرىمدى، قاناعاتشىل بولىپ ءوسۋىن كىم قاداعالايدى؟! سولاي وسۋىنە ەندەشە ورتاقتاسىپ ىقپال جاسايىق. «تاربيە باسى – تال بەسىك»، «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ، «تاربيە اتا - انا تالىمىنەن»، «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ» دەگەن سياقتى، ارعى اتا - بابالارىمىز وسيەت ەتىپ قالدىرعان دانا سوزدەرى تەككە ايتىلماسا كەرەك.
بالا تاربيەسىنە اتا - اناسىنىڭ ءبىر - بىرىنە دەگەن قاتىناسى، قالاي سويلەسەتىندىگى، تۋعان - تۋىس، كورشى - كولەمدەرمەن قالاي ارالاساتىندىعى، كىشىگە قالاي ىزەت كورسەتەتىندىگى، ءتىپتى ۇساق - تۇيەك بولسا دا قالاي تاماقتاناتىنى، داستارحان باسىنداعى ادەپتىلىگى، قالاي كيىنەتىندىگىنە دەيىن اسەر ەتەدى، ءارى وتە ماڭىزدى.
بالانى ۇنەمى ۇرىپ سوعىپ قاتەلەسكەن جەرىندە قاتاڭ جازالاپ تاربيەلەۋدىڭ قاجەتى جوق. اقىلمەن مىسال كەلتىرە وتىرىپ تۇسىندىرە ءبىلۋ كەرەك. بالالاردى ادامگەرشىلىككە، قاراپايىمدىلىققا، جاقسى ادەپكە، ادەمىلىككە ۇقىپتىلىققا، جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋگە بولادى. «ءسوز جۇيەسىن تاپسا – ىرىس»، «جاقسى ءسوز – جان ازىعى»، - دەپ اتامىز قازاق ءسوزدىڭ ءقادىر - قاسيەتىن دارىپتەپ كەتكەن ەكەن.
بالا دەگەنىمىز – بولاشاق. بالالارىمىزدى قالاي تاربيەلەسەك، بولاشاعىمىز سولاي بولماق. «جاس ۇرپاق – كەلەشەكتىڭ قوجاسى» دەپ ۆ. گ. بەلينسكيي ايتقانداي بولاشاعىمىز بەن كەلەشەگىمىزدىڭ قوجاسى بالالارىمىزدى ءبىلىمدى دە مادەنيەتتى، تاربيەلى دە ادەپتى، كىشىپەيىل دە قاراپايىم ەتىپ تاربيەلەۋ ءوز قولىمىزدا.
وتباسى - ادام تۇرمىسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ قاينار كوزى. ال، بالا ءومىرىنىڭ قاينار كوزى – اتا – انا. كەز – كەلگەن اتا – انا ءوز بالاسىنىڭ بولاشاعى جارقىن بولعانىن قالايدى جانە دە سول ءۇشىن قولىنان كەلگەنىن ايانىپ قالمايدى.
بالا – ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. بالا تاربيەسىندەگى ۇستاز بەن اتا – انانىڭ اتقاراتىن مىندەتى وتە اۋىر. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە اتا – انا، ياعني بالانىڭ ىشتەي دۇرىس تاربيەلەنۋى – تاربيەنىڭ العاشقى قادامى دەپ سانايمىن. بالا انا قۇرساعىندا انانىڭ جىلى لەبىزىن، مەيىرىمدىلىگىن سەزىنۋى كەرەك. سول ءسابي اتا – انا
قۇشاعىندا بەسىكتە تاربيەلەنە كەلە، ءومىر تابالدىرىعىن باسا باستايدى. سودان سوڭ بالاباقشادا تاربيەلەنىپ، ودان كەيىن «مەكتەپ» اتتى ۇلكەن ءبىلىم كەمەسىنە ءمىنىپ، ءبىلىم نارىمەن سۋسىندانادى.
بۇل ورايدا ءارىپ تانىتىپ، ءبىلىم بەرىپ، دۇرىس جول مەڭزەپ، ۇلكەن قادامعا باستاۋ بولاتىن ء ۇلى تۇلعا – ۇستاز. ۇستاز ەسىمى ءارقاشاندا ءقادىرلى قاسيەتتى ۇعىم. ۇستاز – ەكىنشى اناسى. كەز – كەلگەن ماماندىق يەگەرلەرى ۇستاز الدىنان ءبىلىپ الىپ، ءبىلىم مەن تاربيە اتتى ەگىز ۇعىمدى يگەرىپ، ومىردەن ءوز ورىندارىن تابادى.
قازىرگى تاڭدا ۇستاز بەن اتا – اناعا جۇكتەلەتىن مىندەت وتە اۋىر، سەبەبى دۇرىس تاربيە كورمەگەن بالا بولاشاقتا قوعامعا ءوز زيانىن تيگىزەدى، ال دۇرىس تاربيەلەنگەن بالا، ياعني ادامگەرشىلىگى مول، مەيىرىمدى،
بىلىكتى دە ءبىلىمدى تۇلعا قوعام ءۇشىن وتە ماڭىزدى. تاربيە مەن ءبىلىم ەگىز ۇعىم، وسى ەگىز ۇعىمدى بالا بويىنا ءسىڭىرىپ، تاربيەلەيتىن اتا – انا مەن ۇستاز.
العا قويار ماقساتىمىز – ساپالى ءبىلىم مەن سانالى تاربيە بەرە وتىرىپ، وركەنيەتتى، ادامگەرشىلىگى مول، وزگە ەلدەرمەن تەڭ دارەجەدە باسەكەلەسە الاتىن، بيىك، ورەلى، تەرەڭ ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەۋ. ولاي بولسا ءبىزدىڭ ماقساتىمىز بەن مىندەتىمىز ايقىن. سوندىقتان «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل» - دەمەكشى اتا – انا مەن ۇستازدار بىرىگىپ، ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن جۇمىس جاسايىق. بالانىڭ تاربيەسى – بولاشاقتىڭ تاربيەسى. ەلدىڭ ەرتەڭگى ىرگەتاسىن قالايتىنداردا بۇگىنگى بالالار.
«ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋ كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ادامزاتتىڭ قاس جاۋى، ول كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ومىرىنە اپات اكەلەدى» - دەيدى ءال فارابي. جاس ۇرپاققا تاربيە بەرۋدى قوعام بولىپ، ۇستازدار قاۋىمى بولىپ، ەڭ باستىسى اتا - انالار بولىپ قولعا الساق، بولاشاعىمىزدىڭ جارقىن بولارى ءسوزسىز.
قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى،
سارىبۇلاق اۋىلى، №78 ورتا مەكتەپ
پشانوۆا گۇلنۇر ابۋباكير قىزى
كەمەل كەلەشەك كىلتى - بىلىمدە. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: اتا - انالارعا ارنالعان «سىناق» ىسكەرلىك ويىنى
