سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 1 كۇن بۇرىن)
كليماتتىڭ ادام ءومىرى مەن ونىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنە تيگىزەتىن اسەرى
گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى: باقتىبايەۆا ايگۇل جاڭابايقى

قازاقستاننىڭ فيزيكالىق گەوگرافياسى (8 سىنىپ)

ساباقتىڭ تاقىرىبى: كليماتتىڭ ادام ءومىرى مەن ونىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنە تيگىزەتىن اسەرى
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلاردىڭ كليماتتىڭ ادام ءومىرى مەن ونىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنە تيگىزەتىن اسەرى تۋرالى ءبىلىمىن قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ كليماتتىڭ ادام ءومىرى مەن ونىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنە تيگىزەتىن اسەرى تۋرالى بىلىمدەرىن، قىزىعۋشىلىعىن، وي – ءورىسىن تولىقتىرىپ دامىتۋ.
تاربيەلىگى: قازاقستان كليماتىڭ ادام ءومىرى مەن ونىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنە تيگىزەتىن اسەرى، ونىڭ تارالۋ ەرەكشەلىگى، ءارى الۋان تۇرلىلىگىن وقۋشىلارعا وقىپ ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قازاقستاننىڭ فيزيكالىق كارتاسى، قازاقستاننىڭ كليمات كارتاسى.

ساباقتىڭ ءوتىلۋ بارىسى
I. ۇيىمداستىرۋ ( 2 مين)
a) وقۋشىلارمەن امانداسۋ،
b) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ،
c) ساباققا دەگەن زەيىنىن اۋدارۋ

II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ ( 13 مين)
1. اۋىزشا ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
2. قوسىمشا سۇراقتار

III. جاڭا ساباقتى پىسىقتاۋ ( 20 مين)
جوسپار:
1. كليماتتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا تيگىزەتىن اسەرى
2. شاڭدى داۋىل
3. ۇسىك
4. كوكتايعاق (كوك مۇز).

كليماتتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا تيگىزەتىن اسەرى دە ەرەكشە. ءبىر داقىلدارعا جىلۋ، ەكىنشىلەرىنە ىلعال، ۇشىنشىلەرىنە جارىق كوبىرەك كەرەك. رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىك جانە ورتالىق اۋداندارىنداعى كليمات جاعدايلارى ەگىن شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ال وڭتۇستىك اۋدانداردا سۋارمالى ەگىنشىلىك دامىعان.
ءبىراق كليمات جاعدايلارى ادامنىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنە بارلىق ۋاقىتتا قولايلى ەمەس. قولايسىز، ءتىپتى زياندى اتموسفەرالىق قۇبىلىستارعا قۋاڭشىلىق، اڭىزاق، ۇسىك، كوكتايعاق، شاڭدى داۋىلداردى جاتقىزۋعا بولادى.

قازاقستاننىڭ كليماتى جالپى قۇرعاقتىعىمەن ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. اسىرەسە وڭتۇستىكتە جاز وتە ىستىق بولادى. قۇمنىڭ بەتى +60° +70°س - قا دەيىن قىزادى. مۇنداي كليمات جاعدايى سولتۇستىك اۋدانداردا دا ءجيى بولىپ تۇرادى. قۇرعاق اۋانىڭ پايدا بولۋى كۇشتى قىزعان جانە تروپيكتىك اۋا ماسساسىنىڭ باسىم بولعان كەزىمەن بايلانىستى. وعان ىلعالى از، ىستىق قۇرعاق جەل – اڭىزاق ءتان. اڭىزاق جەلدى كۇندەردىڭ ۇزاقتىعى تابيعات زونالارىندا تۇرلىشە بولادى: دالا زوناسىندا جىلىنا 5 – 10 كۇن، شولەيت زوناسىندا – 40، قىزىلقۇمدا – 100 كۇن. قازاقستان جەرىندە سوڭعى 20 جىل ىشىندە قۋاڭشىلىق 4 رەت بولدى. قۋاڭشىلىق پەن اڭىزاققا قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن قار توقتاتۋ، ورمان القاپتارىن وتىرعىزۋ، جەر سۋارۋ جانە ت. ب. ارنايى اگروتەحنيكا لىق شارالار قولدانىلادى.

قازاقستاندا جىلدىڭ جىلى مەزگىلىندە بايقالاتىن ەرەكشە اتموسفەرالىق قۇبىلىستىڭ ءبىرى – شاڭدى داۋىل. ولار جەلدىڭ جىلدامدىعىنا جانە توپىراق جامىلعىسىنىڭ سيپاتىنا تىعىز بايلانىستى. شاڭدى داۋىل اۋا قۇرعاق كەزدە، بورپىلداق توپىراقتى الاپتا سوعاتىن قاتتى جەل. ولار توپىراقتىڭ ۇلپالارىن ۇشىرىپ، وسىمدىك تامىرلارىن اشىپ تاستايدى، اۋىل شارۋاشىلىعىنا كوپ زيان كەلتىرەدى. قازاقستاننىڭ دالا زوناسىندا ورتاشا ەسەپپەن جىلىنا 20 – 38 كۇن شاڭدى داۋىل بولادى. رەسپۋبليكانىڭ وڭتۇستىگىندە قۇمدى شولدەردە، بالقاش كولىنىڭ وڭتۇستىگىندەگى شاڭدى داۋىل 55 – 60 كۇن بولادى. قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك - شىعىس، شىعىس تاۋلارىندا شاڭدى داۋىل نەگىزىنەن بايقالمايدى، ويتكەنى ولار تاستاقتى جانە سازدى اۋداندار بولىپ ەسەپتەلەدى.

قاۋىرت اتموسفەرالىق قۇبىلىسقا ۇسىك تە جاتادى. ۇسىك كوكتەمنىڭ اياق كەزىندە، كۇزدىڭ باسىندا، كەيدە تەرىسكەي جاقتا جازدى كۇندەرى اركتيكالىق اۋا ماسساسىنىڭ ەنۋىنە بايلانىستى بولاتىن قۇبىلىس. اۋانىڭ تەمپەراتۋراسى قىسقا مەرزىمدە 0وس - تان تومەندەپ، توپىراق بەتى توڭازىپ كەتەدى. ول ەگىنگە، جەمىس اعاشتارىنا كوپ زيان كەلتىرەدى. قايتالاپ ەگىن ەگۋگە، جەمىس اعاشتارىن وتىرعىزۋعا قوسىمشا قاراجات جانە ەڭبەك جۇمسالادى. ۇسىكتىڭ ءقاۋىپتى اۋداندارى كوبىنەسە قازاقستاننىڭ سولتۇستىك جانە ورتالىق بولىكتەرى. مۇندا كوكتەمگى ۇسىككە شالدىعۋ ىقتيمالدىعى (قاراقۇمىق، جۇگەرى، بيداي، قيار، المۇرت ت. ب. ءۇشىن) ون جىلدىڭ ىشىندە 5 جىل، ءشول زوناسىندا (ماقتا، ءجۇزىم، گۇلدەر جانە باسقا جەمىس تۇقىمدارى ءۇشىن) 10 جىلدا 4 جىل ۇسىك ءقاۋپى بار.

رەسپۋبليكانىڭ حالىق شارۋاشىلىعىنا قولايسىز اتموسفەرالىق قۇبىلىستاردىڭ ءبىرى – كوكتايعاق (كوك مۇز). كوبىنە ايازدى اۋا رايىنان كەيىن سىركىرەمە جاۋىن جاۋعاندا قالىپتاسادى. ادەتتە كوكتەمدە جانە كۇزدە اۋا رايى سالقىنداپ، جەر بەتى 0°س - قا دەيىن سۋىنىپ، ءمولدىر جانە كوگىلدىر جۇپ - جۇقا (5 مم) مۇزبەن جابىلادى. مۇنداي قۇبىلىس مال شارۋاشىلىعىنا، ادام بالاسىنا زيانى ۇلكەن، ترانسپورتتا اپاتتار، بايلانىس جانە ەنەرگيا جەلىلەرىندە ۇزىلىستەر تۋعىزادى. كوكتايعاق رەسپۋبليكانىڭ وڭتۇستىك جانە ورتالىق اۋداندارىندا ءجيى بايقالادى. سولتۇستىك اۋدانداردا كوكتايعاق سيرەك بايقالاتىن قۇبىلىس. رەسپۋبليكانىڭ باتىس جازىقتارىندا، ورتالىعىندا جانە وڭتۇستىك - شىعىسىندا كوكتايعاقتىڭ قالىڭدىعى 15 مم - گە جەتەدى. قاراتاۋ جوتاسى، قىرعىز، ىلە الاتاۋلارىنىڭ جەل جاق بەتكەيلەرىندە ونىڭ قالىڭدىعى 22 مم - گە دەيىن بارادى.

IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ پىسىقتاۋ ( 6 مينۋت).
دەڭگەيلىك تاپسىرمالار:
ا.
1. كليماتتىڭ ادام بالاسىنىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتكە قانداي اسەرى بار؟
2. قازاقستانداعى قانداي ءقاۋىپتى، قولايسىز اتموسفەرالىق قۇبىلىستاردى بىلەسىڭدەر؟
3. قازاقستان اۋماعىندا ۇسىكتىڭ قالىپتاسۋ سەبەبى جانە ونىڭ زيانى؟

ۆ.
1. قازاقستان جەرىندە سوڭعى 20 جىلدا قانشا رەت قۋاڭشىلىق بولدى؟
A. 2 رەت
B. 3 رەت
C. 4 رەت
2. قازاقستاننىڭ دالا زوناسىندا ورتاشا ەسەپپەن جىلىنا قانشا كۇن شاڭدى داۋىل بولادى؟
A. 15 - 20 كۇن
B. 20 - 38 كۇن
C. 25 - 40 كۇن
3. بالقاش كولىنىڭ وڭتۇستىگىندە شاڭدى داۋىل قانشا كۇن بولادى؟
A. 40 - 45 كۇن
B. 45 - 50كۇن
C. 55 - 60كۇن
4. ۇسىكتىڭ ءقاۋىپتى اۋداندارى قازاقستاننىڭ قاي بولىكتەرى؟
A. سولتۇستىك جانە ورتالىق
B. ورتالىق جانە وڭتۇستىك
C. سولتۇستىك جانە شىعىس
5. رەسپۋبليكانىڭ وڭتۇستىك جانە ورتالىق اۋداندارىندا ءجيى بولاتىن قۇبىلىس؟
A. ۇسىك
B. كوكتايعاق
C. شاڭدى داۋىل
1. c 2. ۆ 3. c 4. a 5. ۆ
س.
قازاقستانداعى قولايسىز اتموسفەرالىق قۇبىلىستار ---------------------- ولاردىڭ زيانى
قۋاڭشىلىق
اڭىزاق
ۇسىك
كوكتايعاق
شاڭدى داۋىلدار

V. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ ( 2 مينۋت)
1. اۋىزشا تاپسىرما. §25. كليماتتىڭ ادام ءومىرى مەن ونىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنە تيگىزەتىن اسەرى
2. جازباشا تاپسىرما كليماتتىڭ ادام ءومىرى مەن ونىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنە تيگىزەتىن اسەرى تۋرالى كونسپەكت جازۋ.

VI. وقۋشى ءبىلىمىن باعالاۋ (2 مينۋت)
ساباققا قاتىسۋى مەن بەرگەن جاۋابىن ەسكەرە وتىرىپ باعا قويۋ.

تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما