InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: كومپيۋتەرلىك ۆيرۋستاردان قورعاۋ.

ماقساتى: ا) وقۋشىلارعا كومپيۋتەرلىك ۆيرۋستاردان قالاي قورعانۋ كەرەك ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ، ۆيرۋستىڭ نە ەكەندىگىن، ول قايدان پايدا بولاتىنى جايلى ماعۇلامات بەرۋ؛
ءا) وقۋشىلارعا ديداكتيكالىق ماتەريالدار، دەڭگەيلىك تاپسىرمالار بەرۋ ارقىلى، ءوي-ورىسىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
ب) وقۋشىنى جيناقىلىققا، ۇقىپتىلىققا، اقپاراتتىق مادەنيەتكە تاربيەلەۋ؛

ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
وقىتۋ ادىستەرى: سوزدىك، كورنەكىلىك، پراكتيكالىق
وقۋشىنىڭ تانىمدىلىق ىس-ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىرۋ ءتاسىلى بويىنشا: تۇسىندىرمە - كورنەكى، ىزدەنىس، زەرتتەۋشىلىك.
وقىتۋ فورماسى: جەكە، توپتىق، ۇجىمدىق.
كورنەكىلىك: ينتەراكتيۆتى تاقتا ،وقۋ قۇرالدارى، تاراتپا ماتەريالدار، تەستىك ماتەريالدار، كومپيۋتەر، باعالاۋ پاراقتارى.

ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭدەرى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى.
ءىىى. وتىلگەن ماتەريالداردى قايتالاۋ، بەكىتۋ.
ءىV. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
V. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ ( تەست، قۇپيا سوزدەردى تابۋ ).
Vءى. پراكتيكالىق جۇمىس. ( تەست )
Vءىى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
Vءىىى. وقۋشى ءبىلىمىن باعالاۋ.

ساباق بارىسى: ءى. وتكەن ساباقتى قايتالاۋ.
ۇيگە فايلدار مەن بۋمالاردى ىزدەۋ.
1.فايل دەگەنىمىز نە؟ فايل – بايتتاردىڭ جيىنتىعى ارقىلى قاتتى نەمەسە يىلگىش ماگنيتتىك ديسكىگە جازىلعان اتاۋ.
2. فايل نەشە بولىكتەن تۇرادى؟ فايل 2 بولىكتەن تۇرادى. ولار 1- ءشى ءوز اتاۋى، ءوزىمىز ات بەرگەن اتاۋ، 2- ءشى كەڭەيتىلۋى. ول 3 ارىپتەن اسپايدى. مىس. اراي.doc دەسەك وندا ول ماتىندىك قۇجات ەكەنىن بىلەمىز.

3. قانداي فايلداردىڭ كەڭەيتىلۋلەرىن بىلەسىز؟ مىس: bmp.- گرافيكالىق، xls.- كەستەلىك پروسەسسور، txt.- بلوكنوت، Wav. مۋزىكالىق فايلدار.
4. فايلدار مەن بۋمالاردى جوعالتىپ الۋىمىزعا بولا ما؟ بولسا ونى قالاي ىزدەيسىز؟ باستى مەنيۋدەن پۋسك- پويسك كوماندالارى ارقىلى ىزدەيمىز. ءواي جەردەن، قاي قۇجاتتان تابۋىن كورسەتىپ ىزدەۋ باتىرماسىن باسامىز.
ءسوزجۇمباق شەشۋ.

1. كولدەنەڭىنەن. ول ەسەپتەۋ پروسەستەرى مەن كومپيۋتەردى باسقارۋ جانە پايدالانۋشىمەن اپپاراتۋرانى بايلانىستىراتىن جيناقتالعان پروگ. ( وج )
2. تىگىنەن. كوماندالىق ينتەرپرەتاتور، پروگراممالىق تىلدەن « تەمىر تىلىنەن » اۋداراتىن اۋدارماشى. ( يادرو )
3. تىگىنەن. كومپيۋتەرگە اقپارات ەنگىزۋگە ارنالعان قۇرىلعى. ( پەرنەتاقتا )

4. كولدەنەڭىنەن. كومپيۋتەردەن قۇجاتتاردى جويعان كەزدە ۋاقىتشا ساقتالاتىن ورىن. ( سەبەت )
5. تىگىنەن. اقپاراتتى قاعازعا باسىپ شىعارۋ قۇرىلعىسى. ( پرينتەر )
6. تىگىنەن. قاعاز بەتىنە تۇسىرىلەتىن اقپارات جارىق سەزگىش جامىلعىسى بار اينالمالى بارابانعا لازەر ساۋلەسى ارقىلى پروەكسيالانادى. ( لەزەرلىك )
7. كولدەنەىنەن. بۇل ەنەرگياعا تاۋەلسىز، مالىمەتتەردى ميكرو سۇلبالاردا جازۋعا جانە ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جادىنىڭ ءتۇرى. ( فلەشكا )
ەرەجەنى اياقتا. كارتوچكامەن جۇمىس.

№1- دەربەس كومپ. جەكە ادامنىڭ پايدالانۋىنا ارنالعان قۇرىلعى.
№2- كومپيۋتەرلەر بۋىندارى. شامدىق ەسەپتەمە. ءماش-ى، ترانزيستورى ەەم- ۇلكەن ينتەگرالدى سىزبا.-5 بۋىن.
№3- اقپاراتتىڭ ەسەلىك بىرلىكتەرىن تولىقتىر.
1كبايت نەشە بايت بار 1024 ب
1مب كوپ پە، الدە 1كب كوپ پە.

№4- تاسىمال كومپ. – جەڭىل، ىقشام، جۇقا ەكراندى دك.
№5- كۋرسور- ەكراندا بەلگىلى ءبىر وپەراس. جۇزەگە اسىراتىن ورىندى كورسەتىپ تۇراتىن جىلجىمالى سىلتەمە بەلگى.
№6- مەنيۋ- ەكراندا پايدا بولاتىن وبەكتىلەر ءتىزىمى.
№7- درايۆەر- سىرتقى قۇرىلعىلارمەن بايلانىس جاسايتىن جۇيەلىك پروگرامما.
№8- ابزاس- ءماتىننىڭ قۇرىلىمدىق ەلەمەنتى.
№9- ديسك- فايل تۇرىندە بەرىلگەن اقپاراتتى ماگنيتتىك تاسىمالداۋشى.
№10- بيت- ەكىلىك ساناۋ جۇيەسىنىڭ سيفرى.

№11- ۆينچەستەر- اقپاراتتى تۇراقتى ساقتاۋعا ارنالعان قاتتى ماگنيتتىك ديسكىدەگى جيناقتاۋىشتار.
№12- قاتتى ديسك- اقپاراتتى تۇراقتى ساقتاۋعا ارنالعان ماگنيتتى ديسك.
№13- وپەراتيۆتى ەسكە ساقتاۋ- پروگراممالاردى، مالىمەتتەرى جانە جۇمىس ناتيجەلەرىن ساقتاۋعا ارنالعان .
№14- پروگرامما- كومپيۋتەرگە جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن ارنايى جازىلعان پروگرامما.
باتىرمالاردى قايتالاۋ. 8 باتىرما.
كلاۆيشالاردى قايتالاۋ. تەست.
ارىپتەردەن سوزدەر قۇراتۋ.
( ب،م،و،پ،س،ف،ا،ج،ن،ك،ي،ت،د )
ءىى. وتكەن ساباقتى بەكىتۋ.
ءىىى. جاڭا تاقىرىپ.
كومپيۋتەرلىك ۆيرۋس- وزدىگىنەن كوبەيۋگە قابىلەتتى ارنايى پروگرامما، ول كومپيۋتەر جادىسىندا ساقتالاتىن پروگراممالار مەن فايلداردى قۇرتۋى، جويۋى جانە كومپيۋتەردى ىستەن شىعارۋى مۇمكىن.
ىشىندە ۆيرۋسى بار فايل نەمەسە پروگرامما زاقىمدانعان پروگرامما نەمەسە فايل دەپ اتالادى.
ۆيرۋس پروگرامماعا ەنىپ العاننان كەيىن سول پروگرامماعا زيان كەلتىرىپ، كەلەسى ءبىر پروگرامماعا اۋىسادى. زاقىمدانعان پروگرامما باسىندا قاراپايىم پروگرامما سياقتى جۇمىس ىستەپ تۇرادى.

كومپيۋتەرلىك ۆيرۋستار پروگراممالارعا تىعىلىپ، سول جەردە كوبەيىپ، كەلەسى ءبىر سيستەمالارعا زياندى ارەكەتتەرىن جاساۋعا تىرىسىپ، باسقاعا كوشە باستايدى.
وسىنداي جاعدايدا ءبىز ۆيرۋستارعا قارسى باعدارلامالار ارقىلى كومپيۋتەردى ۆيرۋستان تازارتۋىمىز كەرەك. قانشاما ۆيرۋسقا قارسى باعدارلامالار كوبەيىپ جاتسا دا، ءبارىبىر ۆيرۋستاردىڭ تۇرلەرى كوبەيىپ كەلەدى. مىسالى: ورتا ەسەپپەن 1 ايدا 300 ۆيرۋس ءتۇرى شىعادى. ارينە ۆيرۋستار وزدىگىنەن پايدا بولمايدى، ونى كراكەرى، حاكەرلەر، پروگرامميستتەر جاساپ شىعارادى.

ءار ءتۇرلى ۆيرۋستار ءار ءتۇرلى ءىس ارەكەتتەر جاسايدى:
- ەكرانعا تەكستىك حابارلاما كورسەتەدى؛
- دىبىستىق ەففەكت بەرۋى مۇمكىن؛
- ۆيدەو ەففەكت كورسەتەدى ( ارىپتەردىڭ وزدىگىنەن سىرعاناۋى نەمەسە نەمەسە قار جاۋىپ تۇرعان بەينەنى كەلتىرۋى، جەر سىلكىنگەن سياقتى دىرىلدەۋى، ەكرانعا تۇسىنىكسىز سۋرەتتەر شىعارۋى بولادى )؛

- كومپيۋتەرمەن جۇمىس ىستەۋدى باياۋلاتادى. وپەراتيۆتى جادتىڭ كولەمىن كىشىرەيتەدى؛
- كەيبىر قۇرىلعىلاردىڭ دۇرىس جۇمىس ىستەمەۋى، كومپ. قاتىپ قالۋى نەمەسە قايتا جۇكتەلۋى سياقتى ارەكەتتەردى ورىندايدى؛
- قاتتى ديسكىنى فورماتتاپ، بيوس-تى ءوشىرىپ، پارامەترلەرىن وزگەرتىپ، ديسكىلەردىڭ سەكتورلارىن ءوشىرىپ، زياندى ارەكەتتەرىن قۇپيا تۇردە باسقا ماشينالارعا ەنگىزە الادى؛

وسى ۆيرۋس جايلى پوربلەمماعا ەڭ العاش 1984ج. فرەدا كوەنانىڭ « كومپيۋتەرنىە ۆيرۋسى، تەوريا ي ەكسپەريمەنتى » دەگەن كىتابى جارىققا شىقتى.
كۇندەلىكتى قاداعالاۋ بولماعاننىڭ كەسىرىنەن جەلى ارقىلى ۆيرۋس تارالعانى ايگىلى بولعان. ونى 1988ج. 2 قاراشادا كورنەلسكيي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اقىرعى كۋرس ستۋدەنتى 23 جاسار روبەرت تاپقان. مورريس جەلىدە ءوزىنىڭ باعدارلاماسىن تاراتقان. ناتيجەسىندە 6200 ماشينا ۆيرۋسپەن زاقىمدانعان.
مەكەندەۋ ورتاسىنا قارا ۆيرۋستاردى بىلاي بولۋگە بولادى.

فايلدىق جۇكتەيتىن (زاگرۋزوچنىي) ماكروۆيرۋستار
بۇل قولدانبالى باعدارلامالاردىڭ ىشىنە ەنگىزىلگەن باعدارلامالىق كودتىق بلوكتار. ۆيرۋستىق باعدارلاما جۇكتەلگەندە جىبەرىلەدى. نەگىزگى جۇكتەيتىن جازباعا نەمەسە جۇكتەيتىن سەكتورعا ۆيرۋس جۇقتىرادى. وپەراسيالىق جۇيە جۇكتەلگەندە جۇقپالى تاسۋشىدان ۆيرۋس جۇعادى. Word قۇجاتتارى جانە Excel ەلەكتروندىق كەستەسى قۇجاتتارىنا ۆيرۋس جۇقتىرادى. جۇعۋ قۇجات فايلىن اشقاندا ورىندالادى.
ۆيرۋستار قاۋىپتىلىگىنە قاراي:

« حوچۋ چۋچۋ » وتە ءقاۋىپتى ۆيرۋس ( چەرنوبىل ) ءار ايدىڭ 26-دا
كۇشەيىپ قاتتى ديسكىدەگى مالىمەتتەردى وشىرەدى.

ۆيرۋستاردىڭ تۇرلەرى:
 كومپانون- ۆيرۋس؛
 ءپارازيتتى- ۆيرۋس؛
 چەرۆي- ۆيرۋس؛
 رەپليكاتور- ۆيرۋس؛
 ستەلس ( كورىنبەيتىن )؛
 پريزراكي؛
 مۋتانتتى- ۆيرۋس؛
 پوليمورفيلار؛
 ماكروۆيرۋستار؛
 ترويان- ۆيرۋستار؛
 ءمونوليتتى- ۆيرۋس ت.ب.؛
ۆيرۋسپەن كۇرەسۋ ءۇشىن ارنايى ۆيرۋسقا قارسى باعدارمالار جاسالعان. ولار: مەديسينا تىلىمەن ايتقاندا باعدارلاماعا دياگنوستيكا جاسايدى، ەمدەيدى، ۆيرۋستى جويادى، ساۋ، زاقىمدالماعان باعدارلاماعا « ەگۋ » جاسايدى.
ۆيرۋسقا قارسى باعدارمالار:
 دەتەكتورلار
 فاگتار، ديزەنفەكتورلار
 ريەۆيزورلار
 ءفيلترلى، كۇزەتشىلەر

تاسىمالداۋشىلار ارقىلى ۆيرۋستى جۇقتىرماس ءۇشىن مىنا ارەكەتتەردى ورىندايمىز. فلەشكانى جۇيەلىك بلوكقا ورنالاستىرامىز.
فلەش- جادىنى ۆيرۋسقا تەكسەرۋ:
1. موي كومپيۋتەر تەرەزەسىن اشامىز؛
2. فلەش- جادىنىڭ اشىلعان تەرەزەسىن الىپ تاستاۋ ( وتمەنيت )؛
3. تاسىمالداۋشىنى بەلگىلەۋ؛
4. تىشقاننىڭ وڭ جاعىنان ۆيرۋسقا تەكسەرۋ ( سكانيروۆات ) پۋنكتىن تاڭداۋ؛

جاڭا ساباقتى بەكىتۋ ماقساتىندا بەرىلگەن قۇپيا سوزدەر مەن شاتاسقان ارىپتەردى دۇرىس ورنالاستىرۋ ارقىلى قورىتىندىلايمىز