InfoHub Logo

سىنىبى: 5
ساباقتىڭ تاقىرىبى:
"كونەرگەن سوزدەر، تۇراقتى تىركەستەر جانە جاڭا سوزدەردەن وتكەندى قايتالاۋ"
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلاردىڭ وتكەن تاقىرىپتارى بويىنشا العان بىلىمدەرىن تەكسەرۋ. دامىتۋشىلىعى: كونەرگەن سوزدەر،جاڭا سوزدەر،تۇراقتى تىركەستەر تاقىرىبى بويىنشا بىلىمدەرىن كەڭەيتىپ،ءتىل بايلىقتارىن دامىتۋ
تاربيەلىلىگى: وقۋشىلاردى كوركەم ادەبيەتتى سۇيۋگە،ادەبي تىلدە سويلەۋگە تاربيەلەۋ

ساباق ءتۇرى: قايتالاۋ، ءتىل ۇستارتۋ،
ساباق ءادىسى: سايىس
ءپانارالىق بايلانىس: كوركەم ادەبيەت،تاريح
كورنەكىلىكتەر: توپشامالار،قوبديشا، ينتەراكتيۆتى تاقتا
ساباق بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى؛
وقۋشىلاردى 3 توپقا ءبولۋ.
1. زەردەلىلەر
2. ويشىلدار
3. تاپقىرلار

ءۇي تاپسىرماسىنا شولۋ.
سۇراق-جاۋاپ. ينتەراكتيۆتى تاقتادان كورسەتىلەدى.
1. لەكسيكا دەگەنىمىز نە؟
2. كونەرگەن سوزدەر دەگەنىمىز نە؟
3. تۇراقتى تىركەس دەگەن نە؟
4. جاڭا سوزدەر دەگەن نە؟

ەرتە، ەرتە، ەرتەدە ءبىر ءۇش قاريا دوس بولىپتى.ولار: كونەباي، جاڭاباي، تۇراقباي. ولار ۇزاق جىلدار بويى تاتۋ دوس بولعان. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە ۇشەۋى ءبىر مامىلەگە كەلە الماي، داۋلاسىپ قالادى.
كونەباي بىلاي دەيدى:
- مەن سەندەردىڭ ەكەۋىڭنەن دە بايمىن. مەنىڭ سوزدەرىم بىرنەشە عاسىردان بەرى كەلە جاتقان حالىقتىڭ اسىل قازىناسى، حالىق وتكەن تاريحىن مەن ارقىلى بىلەدى، سوندىقتان حالىق مەنى عانا قاجەت ەتەدى،- دەيدى.

جاڭاباي قارنىن كەرىپ:
- ەي، كونەباي، سەن نەمەنەگە جەتىسىپ تۇرسىڭ. حالىق سەنىڭ سوزدەرىڭدى قولدانبايدى. سەنىڭ سوزدەرىڭ كۇندەلىكتى قولدانىستان شىعىپ قالعان. حالىق ونى ۇمىتىپ قالعان دا شىعار. ال، مەن بولسام قوعام دامىعان سايىن باييمىن. حالىق مەنىڭ سوزدەرىمدى ءجيى قولدانادى. مەن ۇلكەن قاجەتتىلىككە يەمىن. قازىرگى قوعامدا حالىققا ەڭ كەرەگى مەن بولامىن. – دەيدى.
تۇراقباي ءوزىنىڭ سالماقتى مىنەزىمەن:

- ەي، دوستارىم، نەمەنەگە قىزىل كەڭىردەك بولىپ قالدىڭىزدار؟ ماعان قاراڭدارشى، مەن وسى كونەرمەيمىن دە، جاڭارمايمىن دا. ءبىراق حالىق مەن ارقىلى ءوز ادەبي تىلدەرىن بايىتا تۇسەدى. ءوز ويلارىن تەرەڭىرەك جەتكىزۋگە مەنىڭ كومەگىم قاجەت.مەن حالىققا كوپ قىزمەت ەتەمىن-دەيدى.
ءسويتىپ، ۇشەۋى داۋلاسا كەلە ارعى اتالارى لەكسيكاعا كەلىپ جۇگىنەدى. لەكسيكا بۇلاردىڭ جاۋاپتارىن تىڭداپ الىپ:

- مەن سەندەرگە تورەلىك ايتپايمىن. سەندەرگە حالىق تورەلىك ەتسىن،- دەيدى. ەندى ۇشەۋى حالىققا، مىنا وتىرعان 5-سىنىپقا قوناققا كەلەدى.
سونىمەن بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ قوناعىمەن تانىس بولايىق. / ءۇش قاريامەن تانىستىرۋ / بۇل ءۇش اتامىز بىزگە قۇر قول كەلگەن جوق. ولار وزدەرىنىڭ تاپسىرمالارى ارقىلى سەندەردىڭ قانشالىقتى بۇلاردىڭ بايلىقتارىن تىلىمىزدە قولدانامىز ەكەن، قانشالىقتى بىلەمىز ەكەن سونى كورگىلەرى كەلەدى.

1-تاپسىرما.
بەرىلگەن ءماتىن قاي شىعارمادان الىنعانىن انىقتاپ جانە ءماتىن ىشىنەن تۇراقتى تىركەستى تابۋ كەرەك
1.ءوز ۇيىنە كەلگەندە ول بوي جازىپ قالادى. ءۇيى وتە كىشكەنتاي بولسا كەرەك. كيىزى قىرىق جاماۋ كۇركەسىنە كەلىپ «قايران ءوز ءۇيىم، كەڭ ساراي بوز ءۇيىم» دەپ كەرىلگەندە، ەكى اياعى تىزەسىنە دەيىن كۇركەدەن شىعىپ جاتادى ەكەن.
2.ول قولىنا ءجۇز باتپان شوقپارىن الىپ، كەرقۇلا اتتىڭ شابىسىمەن داۋگە قارسى شابا جونەلەدى. كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ءداۋدىڭ ءبىر باسى ۇشىپ تۇسەدى.
3. اكەم بي بولماسا دا، بي تۇسەتىن ءۇي بولعانى عوي. شەشەم قىرىق كىسىنى رەنجىتپەي اتتاندىرسا، «قىرىقتىڭ ءبىرى قىدىر» دەگەن، ماعان بالكىم، قىدىر دارىعان شىعار، اتا.

2-تاپسىرما. ماقال-ماتەلدى جالعاستىرۋ، ىشىنەن كونەرگەن ءسوزدى تابۋ، ءتۇسىپ قالعان دىبىستى نەمەسە ءسوزدى جازۋ.
1.كىسى ەلىندە س...لت...ن بولعانشا
ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول
2.جامان ......... جال بىتسە،(اتقا)
جانىنا ت ... رس ...ق بايلاتپاس. (تورسىق)
3.يىلگەن باستى ق...ل...ش كەسپەس.(قىلىش)

3- تاپسىرما.
سويلەمدەردى تاقتادا تالداۋ ىشىنەن نەولوگيزمدەردى تابۋ.
1.ەلباسى مىنگەن ۇشاق استانا اۋەجايىنا كەلىپ قوندى.
2.ورال قالاسىنداعى دوستىق داڭعىلى بوويىندا سىرىم بابامىزعا ەسكەرتكىش ورناتىلعان.
3.ۇستىمىزدەگى جىلى اتام مەن اجەمنىڭ زەينەتاقىسى كوبەيدى.

4- تاپسىرما.
بەرىلگەن سوزدەردىڭ ماعىناسىن تۇراقتى تىركەس ارقىلى بەرىڭدەر.
1. جىلدام - ........2. كوپ - .............3. ايقىن - .............
از-
جاقىن-
الىس-
ۇيالۋ-
قورقۋ-
تاتۋ-

5- تاپسىرما. تەست سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ
1-نۇسقا
1.ءارحايزمدى تاپ
ا) جەكە كاسىپكەر
ءا) قىزىل وتاۋ
ب) ادالباقان
2. جاڭا ءسوزدى تاپ
ا) قىمىز
ءا) باعدارشام
ب) ادەبيەت
3. تۇراقتى تىركەستى تاپ
ا) ات ءىزىن سالمادى
ءا) جوعارى ءبىلم
ب) جۇيرىك ات
4. تاريحي ءسوزدى تاپ
ا) كومسومول
ءا) مىسى قۇرۋ
ب) تەلەديدار

6- تاپسىرما. ادەمى سويلەم.(ءار توپ مۇشەلەرى نەولوگيزمدەردى قاتىستىرا وتىرىپ ويدان سويلەم قۇراستىرۋ)
7- تاپسىرما. تۇراقتى تىركەستىڭ ماعىناسىن اشۋ
1. ەكى كوزى ءتورت بولۋ – (كۇتۋ)
2. سالى سۋعا كەتۋ –(شاراسىزدىق)
3. جۇمعان اۋزىن اشپاۋ –(ۇندەمەۋ)
4. ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت بولۋ – (باعىپ-قاعۋ)
5. قول ۇشىن بەرۋ – (كومەكتەسۋ)
6. قۇر الاقان قالۋ – (بارىنان ايرىلىپ قالۋ)
- ال، بالالار، بەرگەن جاۋاپتارىڭ بويىنشا العان دوڭگەلەكشەلەرىڭدى ساناڭدار.
سايىستى قورىتىندىلاپ، جەڭىمپازداردى انىقتاۋ.

قورىتىندى: مىنە، بالالار، بۇگىن ءبىز قوناققا كەلگەن ءۇش اتامىزدىڭ بايلىعىن پايدالاندىق، كادەمىزگە جاراتتىق. ولار بىزگە كەرەك پە ەكەن؟
- ءيا، ولار ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدى، سويلەۋ مادەنيەتىمىزدى دامىتۋ ءۇشىن ۇلكەن قىزمەت اتقارادى ەكەن.
بۇل ءۇش اتامىزدىڭ دا بايلىعى بىزگە، حالىققا قاجەت دەپ تورەلىگىن ايتايىق. وسىمەن ەرتەگىمىز دە اياقتالدى، ساباعىمىزدى دا اياقتايمىز.