سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 3 كۇن بۇرىن)
«كوركەمونەرپازدار» دراما ۇيىرمەسى
تاقىرىبى: «وتىرار» داستانى ساحنالىق قويىلىمى.
ماقساتى: باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا ەجەلگى وتىرار قالاسىنىڭ تاريحىمەن تانىستىرۋ. قازاقتىڭ تاريحىنان ءتالىم – تاربيە بەرۋ. ۇلتجاندىلىققا، ادەپتىلىككە تاربيەلەۋ. ساحنادا، كوپشىلىكتە ءوزىن – ءوزىن ۇستاۋعا داعدىلاندىرۋ.

كورنەكىلىكتەرى: كورپە، جاستىق، پاتشا تاعى، ينتەر تاقتادان «وتىراردىڭ كۇيرەۋى» ءفيلمىنىڭ ۇزىندىلەرى كورسەتىلىپ تۇرادى، ت. ب
بارىسى: ءۇنتاسپادان كۇڭىرەنگەن اۋەن ەستىلەدى، ينتەراكتيۆتى تاقتادان وتىراردىڭ قيراپ جاتقان ەجەلگى سۋرەتتەرى كورسەتىلىپ جاتادى.

اۆتور: حI - XII عاسىردا وتىرار قالاسى مادەنيەتى دامىعان اسەم قالا بولادى. 1218 جىلى وتىرار قالاسىنىڭ بيلەۋشىسى قايىرحاننىڭ امىرىمەن شىڭعىسحاننىڭ كەرۋەندەگى كوپەستەرى ولتىرىلەدى. بۇل وقيعا شىڭعىسحاننىڭ ورتا ازياعا شابۋىل جاساۋىنا سەبەپ بولدى. تاريحتا بۇل قىرعىن «وتىرار اپاتى» دەگەن اتپەن بەلگىلى. 1219 جىلى مونعولدار قالانى قيراتىپ، ءتىرى قالعاندارىن موڭعولياعا ايداپ اكەتتى.
اۋەن توقتاپ، ساحنادا شىڭعىسحان قاھارلانىپ وتىر. قاسىندا نوكەرلەرى جانە باسىن تومەن سالىپ بالاسى شاعاتاي تۇر.

شىڭعىسحان:
- داڭقىڭ قايدا توسكە ورلەگەن؟
ەكى ءجۇز مىڭ اسكەرمەنەن
التى اي بويى كىپ-كىشكەنتاي
وتىراردى الا الماۋ،
التى اي بويى وتىراردىڭ وسال تۇسىن تابا الماۋ،
ويى – داۋىل،
سەزىمى – اسپان،
تەك جەڭىسپەن كوزىن اشقان
مەنىڭ العىر ۇرپاعىمنىڭ سۇيەگىنە زور تاڭبا،
نامىسىما سىزات ءتۇستى مىنا سەنىڭ ارقاڭدا.
(شاعاتايعا وقتى كوزىن قادايدى).

شاعاتاي:
- وسى وكىنىش مەنى دە ورتەپ بارادى.
وتىراردىڭ باقىتىنا ورناعان
بولار بالكىم،
الدىرماي تۇر سول قامال.
ءبىراق، اكە، جۇرگەنىم جوق ايانىپ،
قانشا ءۇمىتىم جەلگە ۇشتى،
قانشا اسكەرىم جەر قۇشتى،
دالا جاتىر قىزىل قانعا بويالىپ.
ەگەر بۇكپەي بايانداسام شىندىقتى،
رۋحى - ەر، ءتانى – بەكەم،
بۇل ءبىر قايسار حالىق ەكەن،
تىرلىكتەن دە ارتىق قويعان بىرلىكتى.

شىڭعىسحان:
- شالالاۋسىڭ (جىميادى)
... قاي كەزدە دە ايلا كەسكەن نارىقتى،
جاقىن بارىپ، ۇڭىلمەستەن جاۋىڭا،
شىعام دەمە، ۇلىم جەڭىس تاۋىنا.
ادام از با كۇشكە سەنىپ اداسقان؟
جاۋىڭ مىقتى،
بۇعان ءسىرا، تالاسپان،
ءار مىقتىنىڭ وسال جەرى بولماي ما؟
بولسا - قايسى؟
وعان باستار جول قايدا؟
ال بۇل سۇراق ءار كەز سەنىڭ ءجۇرۋ كەرەك باسىڭدا،
مەنىڭ كۇللى جەڭىسىمنىڭ قۇپياسى وسىندا!

شاعاتاي: - ۇقتىم اكە! (باسىن يەدى)

ساحنا شەتىندە 1 - اۆتور:
التى اي بويى ەرلىك سالتقا ءتورىن بەرگەن وتىرار،
التى اي بويى الاپاتتا جەڭىلمەگەن وتىرار،
التى - اق كۇندە جەرمەن جەكسەن قيرادى.
اقىل – ويىن جالىنداتقان،
ونەر، عىلىم شامىن جاققان
ۇلى قالا ازيانىڭ ماڭدايىنا سىيمادى.

ساحنا شەتىندە 2 - اۆتور:
ءۇش كۇننەن سوڭ ەكى ادامدى شىڭعىسحانعا اپ كەلدى
ونىڭ ءبىر – اتى اڭىزعا اينالعان،
التى اي بويى وتىراردى
قۇتقارام دەپ ارپالىسقان قايراننان،
امان وتكەن سان الاپات مايداننان،
جۇرەك شامى ىزگىلىكسىز جانبايتىن
قاناتتىنى تالاپتىعا جالعايتىن،
فارابي مەن ياسساۋيدىڭ جىرلارىن
تاڭنان – تاڭعا جاتقا ايتۋدان تالمايتىن،
ءارى وزگەشە ەل باسقارۋ مانەرى
وتىراردىڭ قايىر اتتى حانى ەدى.

1 - اۆتور:
ەكىنشىسى – قارا مۇرتتى، قارا ءتۇن،
قارا تۇندە قاققان قارا قاناتىن.
شاعاتايعا وتىراردىڭ قاقپاسىن
اشىپ بەرگەن قاراشوقى بولاتىن
قايران تىرلىك ب ا ق پەنەن سور قىرقىسقان،
تۇلكى – سايعا، قىرىن ورگە تىرمىسقان،
ەكەۋىنە الما – كەزەك كوز تاستاپ،
ۇزاق ءۇنسىز ويعا شومدى شىڭعىسحان.

شىڭعىسحان:
يا، قايىرحان، (ءسال ويلانىپ كىدىرىس جاسايدى)
رۋح ەردىڭ وزەگى عوي قايدا دا،
ەڭ ءارىسى – جەڭىلىستىڭ ءوزىن دە
شەشكىم كەپ تۇر ءوزىڭنىڭ پايداڭا.
جىگىتتەرىم رۋحىڭ قارماقتى
سالماق بولىپ، ءتانىڭدى ابدەن قورلاپتى.
قورلاپتى ابدەن
قۇلاعىڭدى قۇنتيتىپ،
مۇرنىڭدى دا كەسىپ اپتى شۇنتيتىپ.
باتىرلىقتان باعىڭ ءبىراق جانعان، ءا!
ماعان قاراپ كۇلىپ تۇرسىڭ سوندا دا.
ولار سەنىڭ جەڭگەنمەنەن ءتانىڭدى،
امال نەشىك جەڭە الماپتى جانىڭدى.
مىسقىل كۇلكىڭ سالدى ماعان قانشاما وي!
شىركىن سەندەي بەس قولباسشىم بولسا عوي،
قالىڭ قولىم ۇقساپ دۇلەي تاسقىنعا
بولەپ دارحان كۇيگە مەنى
بۇكىل الەم بيلەر ەدى!
اياعىمنىڭ استىندا
حا - حا - حا - حا! ال مىنا ءبىر ساتقىندى
قۇداي ساعان قايدان عانا تاپ قىلدى؟
حا - حا - حا - حا!
قايعىلى ءارى كۇلكىلى،
قايران اڭقاۋ دارا تۇلعا
اڭعارمايسىڭ قاناتىڭا جاسىرىنعان تۇلكىنى!
ورلىگىڭە وسى بولسىن سىيلىعىم،
ساعان قيدىم بۇل ساتقىننىڭ بيلىگىن.
قاراشوقى: (باعانادان بەرى ماساتتانىپ تۇرعان قاراشوقى مىنا سوزدەن كەيىن شوشىپ كەتتى)
- ۇلى حانىم!
ادىلدىك پە مۇنىڭىز؟
ولە – ولگەنشە بوپ وتەيىن، قۇلىڭىز،
وتىراردى مەن قول ۇشىن بەرمەسەم،
وناي جاۋلاپ الار مە ەدى ۇلىڭىز.
شىڭعىسحان: (تۇنەرىپ، ورنىنان تۇرادى)
وعان داۋ جوق
سەنەن اسقان بار ما ءتىرى ولىك؟
قاستەرلىنىڭ ءبارىن جىققان تابانعا
ازعىن سەن بە؟
الدە مىنا زامان با؟
تىم قۇرىسا، قاسيەتتى ءبىر سەزىم،
قالۋ كەرەك ەمەس پە ءاربىر ادامدا؟
راس، مەنىڭ نوكەرلەرىم بەزبۇيرەك.
زۇلىمدىقتى ەرلىك دەپ تە تانيدى.
ولار ءتىپتى وكشەسىمەن ەزگىلەپ،
كەتە الادى جازىعى جوق ءسابيدى.
ودان دا ءىرى حايۋاندىققا جەتە الادى ءتوزىمى.
ءبارىن ءوزىم ۇيرەتكەنمىن و باستا.
ساتقىندىققا ساتقىندىقپەن ءتىل قاتۋ
ۇقساماي ما تابيعاتتىڭ زاڭىنا؟
قۇلاق تۇرەر كىم قالدى ەندى سەنىڭ زارىڭا؟
و دۇنيە ساپارىنا ساتقىنىم،
سەنىپ اتتان ادىلدىكتىڭ بارىنا.

شىڭعىسحان نوكەرلەرىنە قاراپ، بۇيرىق بەرەدى)
- قانە، قىلىش ۇستاتىڭدار،
- قايسار باتىر قايىر حاننىڭ قولىنا!

قايىر: - توقتا، شىڭعىس: (داۋىسى ساڭق ەتىپ)
بۇل بالانىڭ اكەسى ءبىر نار تەكتى،
ادام ەدى ەلگە سىيلى، زيالى،
ادام ەدى ادال ۇشقىر قيالى.
اكەسى ءۇشىن پەرزەنتىنە سەنىپ ەم،
ساتقىن بولىپ شىقتى مىنا تۇياعى
ونى ويلاسام وت جۇرەگىم قان بولار،
سەنىمىمە ودان تۇسكەن تاڭبا بار.
ماقۇل كورسەڭ، اكەسى بۇل ساتقىننىڭ
وسى اراعا الدىرعانى ءجون بولار.
(شىڭعىسحان نوكەرلەرىنە بۇيرىق بەرەدى)

شىڭعىسحان: الدىرىڭدار اكەسىن:
(قابا ساقال قارت كىسىنى الىپ كەلەدى)

قايىر:
جىلان تۋسا جىلاننان،
قۇلان تۋسا قۇلاننان،
تاڭداناتىن تۇك تە جوق.
ءبىراق جىلان قالاي تۋدى قىراننان؟ (باسىن تومەن سالىپ)

قاريا:
- سىيلى باسىم قۋاردى،
جاريا ەتىپ جالعانىمدى،
مەنىڭ قىران بولعانىمدى،
زامان بۇگىن وتىرىككە شىعاردى.
ءادىلى سول، كونبە مەيلىڭ، كون مەيلىڭ.
ءار ادىمى قيىنداعان،
ادال ءولىم بۇيىرماعان
مەنەن سورلى جان بار دەسەڭ سەنبەيمىن
كورىنەتىن بەتىم بار ما ەلىمە؟
مىنا ساتقىن پەرزەنتىمە قوساقتاپ،
ولتىرۋگە مىندەتتىسىڭ مەنى دە!
ازعىنداقتىڭ سوڭى بىزبەن قۇرىسىن
ساباق بولسىن ەرتەڭگى اتار كۇن ءۇشىن.

شىڭعىسحان:
وكىنگەنمەن بولمايدى،
ەشكىمگە دە بەرىلمەيدى باس ساۋعا.
بۇيرىق ەتتىم تۇگەل قىرىپ تاستاۋعا
وتىرىردا ەركەك كىندىك قالمايدى.

قاريا: (قاراشوقىنىڭ اكەسى)
- قاتەلەستىڭ قالادى،
جۇما بۇرىن
شەتكى ەلشى قاقپادان ءجۇزىن جالىن قاقتاعان
مەن قۇتقارىپ جىبەردىم ءبىر بالانى

قايىر:
- بارەكەلدى، (ءجۇزى كوتەرىلىپ)
بۇل ەڭبەگىڭ جارادى،
ءبىراق ودان ۇرپاق تاراپ،
ودان اقىن تۋعانشا،
ال، ول اقىن اتا جولىن قۋعانشا،
كەۋدەسىنە سيعىزعانشا دالانى،
تالاي وزەن اعىپ وتەر..... (دەپ ءۇنسىز ويلانىپ، تىزەرلەپ وتىرا كەتەدى)

كۇڭىرەنگەن اۋەن وينايدى، ساحنا جابىلادى

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما