InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: كۇن – جارىق پەن جىلۋدىڭ كوزى.
ساباقتىڭ ماقساتى: كۇن جانە ونىڭ تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ
1. كۇن، جۇيەسى تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ.
2. تابيعاتتى قورعاۋعا، ەلىن، جەرىن سۇيۋگە، ىزدەنگىشتىككە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋ، تانىمدىق قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
كورنەكىلىگى: كۇن جۇيەسىنىڭ سۋرەتى، گلوبۋس، قوسىمشا سۋرەتتى وقۋلىقتار، قيما قاعازدار، لۋپا.
ءادىسى: كورنەكىلىك، ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.

ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ
ا) پسيحولوگيالىق دايىندىق
تابيعات!
تىرشىلىكتىڭ تۇنىپ تۇرعان.
سەن – كۇنسىڭ!
كوتەرىلگەن كۇلىپ قىردان.
سەن – كولسىڭ، سەن – ورمانسىڭ، سەن – بۇلاقسىڭ،
ادامدى سۇلۋلىققا قۇنىقتىرعان.
(ورتاشا، جاي تەمپپەن ايتۋ كەرەك)

ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
«عارىش دەگەنىمىز نە؟» تاقىرىبى اۋىزشا سۇرالادى.
ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ سۇراقتارى:
- عارىشتىڭ قۇرامداس بولىكتەرىن اتا.
- عارىشتىڭ قۇرامداس بولىكتەرىن اتا: جۇلدىزدىق جۇيەلەر – گالاكتيكالار، الەمدىك شاڭ توزاڭدار، بوس كەڭىستىكتەر، گاز شوعىرلارى، ءتۇرلى ساۋلەلەر جاتادى.
- پلانەتا دەگەن نە؟
- وزىنەن جارىق شىعارمايتىن سالقىن دەنەلەر.
- عارىشقا جول قاشان اشىلدى؟
- عارىشقا جول 1957 جىلى 4 قازاندا اشىلدى. بۇل كۇنى بۇرىنعى كەڭەس وداعىندا جەردىڭ تۇڭعىش جاساندى سەرىگى ۇشىرىلدى. ال 1961 جىلى 12 ساۋىردە ادام بالاسى تاريحىندا ءبىرىنشى رەت يۋ. ا. گاگارين ۇشتى.

3. جاڭا ساباق
- بالالار، سونىمەن بىزدەر الدىڭعى ساباقتا كۇن جۇيەسىندەگى پلانەتالار ولاردىڭ زەرتتەلۋى تۋرالى بىلدىك. ەندى، كۇننىڭ ءوزىن الىپ قارايىق.
ا) توپتاۋ
- «كۇن» دەگەن ءسوزدى ەستىگەن كەزدە ويلارىڭا نە كەلەدى، كوزدەرىڭە نە ەلەستەيدى، نەنى سەزەسىڭدەر؟ الدارىڭداعى كۇننىڭ ساۋلەلەرىنە ويلارىڭدى جازىپ، تاقتاعا ىلە قويىڭدار.
جىلۋ جارىق ەنەرگيا كوزى
باۋىرساققا ۇقسايدى مەيىرىم شۋاعى
اپتاپ ىستىق باعىتتاۋشى
- ولاي بولسا، بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى «كۇن – جارىق پەن جىلۋدىڭ كوزى»
ءا) ماعىنانى تانۋ
سۋرەتپەن جۇمىس
- نە بايقادىق؟
ءبىزدىڭ پلانەتامىزدىڭ وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار الەمى، ادامزاتتىڭ تىرشىلىگى ءۇشىن جىلۋ مەن جارىقتىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. ال، جارىق پەن جىلۋدىڭ نەگىزگى كوزى – كۇن. كۇن – جەرگە وتە جاقىن ورنالاسقان كادىمگى جۇلدىز، كەرەمەت ۇلكەن گازدى شار. ول كۇن جۇيەسىندەگى وراسان زور دەنە. جۇلدىزدار جاي كوزگە تەك تۇندە عانا كورىنىپ، كۇندىز كورىنبەيدى. ونىڭ سەبەبى:

كۇن ساۋلەسى ولاردىڭ جارىعىن جەڭىپ كەتەدى. كۇننىڭ ماسساسى جەردىڭ ماسساسىنان 333 000ەسە ۇلكەن. جەردەن كۇنگە دەيىنگى قاشىقتىق شامامەن 150 000 000 كم. كۇننىڭ جاسى شامامەن 5 ميلليارد جىل. ونىڭ بەتىندەگى تەمپەراتۋرا +6000° س-گە جۋىق. ال ىشكى جاعىنداعى تەمپەراتۋرا ودان دا كوپ. جەرگە كۇن قۋاتىنىڭ 2 ميللياردتان ءبىر بولىگى عانا جەتەدى. كۇننەن شىققان جارىق جەرگە 8 مينۋت 19 سەكۋندتا جەتەدى. كۇن كوكجيەكتەن نەعۇرلىم جوعارى كوتەرىلسە، سوعۇرلىم كۇشتىرەك جىلىتادى. كۇن ساۋلەسى جەر بەتىن بىركەلكى جىلىتا المايدى. عالىمداردىڭ ەسەپتەۋىنشە جەر بەتىندەگى تىرشىلىكتىڭ پايدا بولعانىنا 4ملرد جىلدان اسىپتى. وسىنداي ۇزاق ۋاقىت ىشىندە ءبىر كلەتكالى قاراپايىم ورگانيزمنەن ءار ءتۇرلى وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دامىپ جەتىلدى. كۇن ساۋلەسى بولماسا جاسىل وسىمدىكتەر اۋاداعى كومىرقىشقىل گازىن ءسىڭىرىپ، وتتەگىن ءبولىپ شىعارماس ەدى. وتتەگىمەن جان - جانۋارلار، ادامدار تىنىس الىپ، ءومىر سۇرەدى. كۇن ساۋلەسى تۇسپەگەن جەردە وسىمدىكتەر وسپەيدى. ادامدار ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قاجەتتى كيىم، تاماق، ءۇي، ءدارى - دارمەك، جانۋارلار ءۇشىن ازىق تا وسىمدىكتەردەن الىنادى. ولاي بولسا، كۇننەن شىعاتىن جارىق پەن جىلۋسىز جەر بەتىندە اتاۋلى بولماس ەدى.
ب) ماتىنمەن جۇمىس
- داۋىستاپ وقۋ (ءمۇعالىمنىڭ وقۋى)
- كۇن جۇيەسىنىڭ قۇرامىنا قانداي اسپان دەنەلەرى كىرەدى
- كۇن جانە ونى اينالىپ جۇرەتىن پلانەتالار مەن ولاردىڭ سەرىكتەرى كۇن جۇيەسىن قۇرايدى.
- كۇننىڭ بەتىندەگى تەمپەراتۋرا قانداي؟
- 6000° س - گە جۋىق
- كۇن قۋاتى قالاي پايدالانىلادى؟
- كۇن ۇۋاتى ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرۋگە، ءۇي جىلىتۋعا، استىق جانە كوكەنىستەردى كەپتىرۋگە ت. س. س قولدانىلادى.
- عارىشتان الىناتىن اقپاراتتاردىڭ شارۋاشىلىق ءۇشىن قانداي ماڭىزى بار؟
- جەردىڭ جاساندى سەرىكتەرى حالىق شارۋاشىلىعىنا ۇلكەن قىزمەت كورسەتەدى. عارىشتان تۇسىرىلگەن سۋرەتتەر اۋا رايىن بولجاۋعا، اسا اپاتتى قۇبىلىستاردان الدىن - الا ساقتانۋعا مۇمكىندىك تۋعىزادى. اركتيكادا جۇزەتىن كەمەلەر جاساندى سەرىكتەردەن الىناتىن سۋرەتتەردەن قالقىما مۇز جاعدايىن ءبىلىپ، ءجۇزۋ جولىن ىڭعايلاپ بەلگىلەپ وتىرادى. جاساندى سەرىكتەر ارقىلى حابارلار بەرىلەدى، الىس جەرلەرمەن راديو، تەلەفون بايلانىستارى جۇرگىزىلەدى.
ۆ) تاجىريبە
- قالىڭ دوڭەس شىنى (لۋپپا) ارقىلى كۇن ساۋلەسىن ءبىراز ۋاقىت قاعازعا ءتۇسىرىپ تۇرىڭدار.
- نە بولدى؟
- قاعاز نەگە كۇيدى؟
گ) وزىندىك جۇمىس
كىتاپتاعى ءماتىندى، ءوز بىلگەندەرىڭدى پايدالانىپ، مىنا ماماندىق يەلەرىنە كۇننىڭ ماڭىزى تۋرالى اڭگىمەلە.
دارىگەر -
ديقان –
ساياحاتشى –
اۋىزشا تەكسەرىلەدى.
د) وي قوزعاۋ
شىعارماشىلىق جۇمىس

رافت ستراتەگياسى
ءرول – كۇن
اۋديتوريا - تىڭداۋشى ادامدار
جەتكىزۋ فورماسى – ءوز قالاۋىڭشا
تاقىرىپ – «نۇرلى الەم»
- بۇگىنگى ساباعىمىزدا باستى رولدە – كۇن. «نۇرلى الەم» تاقىرىبىندا ءوز قالاۋلارىڭشا اقىننىڭ جۇرەگىمەن، سۋرەتشىنىڭ كوزىمەن، جازۋشىنىڭ تىلىمەن كۇنگە ريزاشىلىعىمىزدى بىلدىرەمىز. جەتكىزۋ فورماسى ءوز قالاۋلارىڭشا بولعاندىقتان سۋرەت ارقىلى، ولەڭ جولدارىمەن، قارا سوزبەن، حات ارقىلى بىلدىرۋگە بولادى.
(اۋىزشا تەكسەرىلەدى)

بەكىتۋ
نە بىلەمىن؟
نە تاڭقالدىردى؟
نە بىلگىم كەلەدى؟
(اۋىزشا وقىتۋ)
سۇراق - جاۋاپ
- قانداي ارەكەتتەر ورىندادىق؟
وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋ

ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
105 - 105 – بەتتەر
- ساباعىمىزدى قورىتا كەلە كۇن شۋاعىن شارتاراپقا شىرايلانا شاشىپ، مەيىرىمىن سىزدەرگە توگە بەرسىن، ەلىمىزدە بەيبىتشىلىك بولسىن دەپ ساباعىمىزدى ىنمەن اياقتايىق.
حور: «ءارقاشان كۇن سونبەسىن!»