كۇڭ ءولىمى
قازاق ادەبيەتىندەگى شوقتىعى بيىك اقىنداردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى ءىلياس جانسۇگىروۆ. ءىلياس جانسۇگىروۆ – اقىن، دراماشى، پروزاشى، ونىڭ پوەزياسى ۇلتتىق ادەبيەتتىڭ كلاسسيكالىق بايلىعىنىڭ قاتارىنا جاتادى، قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى. ءى.جانسۇگىروۆتىڭ شىعارماشىلىعى كوپ قىرلى، الۋان سىرلى. ول پوەزيا، پروزا، دراما سالاسىندا ءونىمدى ەڭبەكتەنىپ، وزىندىك قولتاڭباسى ايقىن كوركەم شىعارمالاردىڭ مارجان شوعىرىن دۇنيەگە كەلتىرگەن قۇنارلى دا تەگەۋرىندى قالامگەر ىلياس-تەك شەبەر ايتۋشى عانا ەمەس سونىمەن بىرگە كورگەن – بىلگەنىن، ەستىگەنىن شەبەر جازىپ جەتكىز بىلەتىن تالانتتى جازۋشى.
زامان كورىنىسى مەن ءومىر شىندىعىن بەينەلەيتىن جازۋشىنىڭ العاشقى اڭگىمەلەرىنىڭ ءبىرى «كۇڭ ءولىمى».اڭگىمەنىڭ نەگىزگى يدەياسى قازاق ادەبيەتىندەگى ماڭگىلىك تاقىرىپ بولعان باقىتسىز ايەل وبرازى.جازۋشى بۇل تۋىندى ارقىلى اسقان انا ماحابباتىنىڭ قۇدىرەتىن دارمەنسىزدىك پەن كەدەيلىكتىڭ تالقىسىنا سالا وتىرىپ وقىرمانعا وي سالادى. ول 1922 جىلى جازىلعان. 1933 جىلى سەمەيدە شىققان «تولىق جيناعىنىڭ» 2-تومىندا، «جول اۋزىندا» (1935) دەگەن اڭگىمەلەر جيناعىندا جاريالاندى. سونىمەن بىرگە اڭگىمە قازاق ايەلدەرىنىڭ تۇڭعىش باسىلىمى - «جەتىسۋ ايەلى» جۋرنالىندا جاريالانعان. ءىلياس القانى ءوز كوزىمەن كورىپ، اڭگىمەلەسكەندىگى تۋرالى دەرەك بار . /1965 جىلعى «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ№5 سانى/
القا جايىندا بىلاي دەپ جازادى: «القا ەگدە تارتقان كىسى ەدى، ءوڭى سىرىڭكە قارا. مىنەز ورنىندا ەرەكشە قۋانىش مينۋتى بولماسا، قاباعىن اشىپ، ىرجيىپ كۇلگەن ەمەس.بوتەن قاتىندارداي نە بولسا سونى سويلەپ، وسەك- اياڭعا ءۇيىر بولماي، ءتيىستى كەزەكتە عانا سويلەيتىن. /بۇل قاسيەتى جونىندە اڭگىمەدە دە تالاي ايتىپ وتەدى/ ەگەر ءبىر سويلەسە تىزبەگىن ادەمىلەپ، ۇزاق-ۇزاق سويلەپ كەتۋشى ەدى. ءسوزىنىڭ كوبى ءوز باسىنىڭ مۇڭى بولاتىن. مۇنىڭ اتىنىڭ القا ەكەنىن ءۇيى ارالاس كىسى بىلمەسە، سىرت كىسى «ساندىبايدىڭ كۇڭى» دەيتىن.
اڭگىمەنىڭ العاشقى بولىگىنىڭ القانىڭ ءومىرىن، كۇندەلىكتى تىرشىلىگىن، ءبۇلدىرشىن بالالارىن بەينەلەسە، ەكىنشى بولىگىندە «ايلار ءوتتى، جىلدار ءوتتى. دۇنيە دوڭگەلەگى توقتاۋسىز ءوزىنىڭ زىرلاۋىندا. جاس ءوسىپ، جارلى بايىپ، كەدەي باي بولىپ، باي كەدەي بولىپ، تۇرمىس جاڭادان جاڭاعا اينالىپ كەتتى...» دەپ، تالاي ۋاقىت ءوتىپ، القانىڭ قارتايىپ، بالالارىنىڭ بويجەتىپ، ەر جەتىپ قالعانىنان حاباردار ەتەدى.ءومىر لوگيكاسى وزگەرمەيدى. كۇڭ كۇڭ بولىپ قالۋى كەرەك. ونىڭ ەل قاتارلى تىرشىلىك جاساۋى، وزىمەن-وزى ءومىر ءسۇرىپ كەتۋى كۇڭدىككە جاناسپايدى. ول سول ساندىبايدىڭ ەسىك الدىندا وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعۋى كەرەك. ونىڭ ساناسى سوعان ابدەن ۇيرەنگەن. بالالارى دا سول. بايدىڭ ايتقانىننا شىقپاي ورىنداۋ-ولاردىڭ اكە - شەشەسىنەن قالعان ادەت. ءتىپتى، مارجان - ون ءۇش جاسىندا ساندىبايدىڭ كىشى توقالىنىڭ توركىنىنىڭ جاقىنى جاپار تازعا جوڭقابايدىڭ ۇيعارىمىمەن ۇزاتىلىپ كەتە بارا جاتىپ «مەن بارمايمىن» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز ايتۋ قاپەرىنە كىرمەيدى. كۇڭ القا دا ءۇنسىز، ەر جەتىپ قالعان قاسەن دە ءۇنسىز. ساندىبايعا قارسى ءسوز ايتۋعا «سۇيەكتەرىنە تاڭبا» تۇسەردەي قورقادى. قىزىنان تۇسكەن قالىڭ مال دا ساندىبايدىڭ كوپ مالىنىڭ اراسىنا قوسىلىپ جۇتىلىپ كەتەدى. تالاي ۋاقىت ءوتىپ القا مارجاننىن ساعىنادى، بارعىسى كەلسە دە، قىزىنىڭ كەتكەن جاعىن، بارعان ەلىن بىلمەيتىن، سۇراپ ال المايتىن سورلى ماڭداي كۇڭ. اندا-ساندا كوزىنىڭ جاسىن سورعالاتىپ وت باسىندا عانا ساعىنىپ جىلايدى. كەتكەننەن كەيىن مارجانىن كورگەن جوق. القانىڭ ءوزىنىڭ كوكىرەگىنەن شىققان بالادان تىرىدەي ايىرىلعانىن جازۋشى كوڭىلگە قونار بولىكتەر ارقىلى وتە شەبەر بەينەلەپ بەرگەن. جازۋشى القانىڭ ايانىشتى قالىڭداعان ۇستىنە قالىڭداتا تۇسەدى. بۇعان ومىردەگى رەاليستىك جايدى شىنايى، كوركەم بەينەلەي وتىرىپ، القانىڭ سۇرەڭسىز، كۇڭگىرت ءومىرىن كەي تۇستا ناتۋرالدىق دەڭگەيدە كورسەتەدى.
سونشالىقتى ۇزاق ۋاقىت ارالىعىندا وراسان زور كەڭىستىكتى الا وتىرىپ، جازۋشىنى ەڭ الدىمەن ىقشامدىلىق، مەيلىنشە تۇجىرىمدى بولۋ تالاپتارىن كوركەمدىك كەلىسىم، لاكونيزم زاڭدىلىقتارىن ەسكەرگەن. تالانت كۇشىن، دارىن قۋاتىن بەينەلى وبراز، ناقتى سۋرەت، كارتينا ارقىلى كوركەم وي ايتۋعا جۇمسالعان. «ساندىبايدىڭ كۇڭى» القانىڭ بۇكىل عۇمىرىن جيىپ-تەرىپ شاعىن كولەمگە سىيعىزۋ قانشا كۇردەلى بولسا، شتريحتى سۋرەتتەۋمەن بەينە جاساۋعا كۇش سالعانىن جازۋ ماشىعىنان اڭعارىلادىكوركەمدىك ءادىس رەتىندە لوكونيزم دەگەنىمىز – شىعارمادا ارتىق نارسەنىڭ بولماۋى،شەكتەلگەن سەزىم،ۇستامدىلىق.كوركەمدىك بەلگىلەردى از قولدانۋ ارقىلى انىقتالادى، ول كورەرمەندى اسسوسياسيالىق جانە ەستەتيكالىق بەينەنى قابىلداۋ كەزىڭدە پايدا بولۋى مۇمكىن قوسىمشا ويلاردان بوساتادى، سۋرەتشىنىڭ ويىن تۋرا، دۇرىس تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.سونىمەن قاتار، لوكونيزمنىڭ كوپ مولشەردە قولدانىلۋى شىندىقتىڭ بۇزىلۋىنا اكەلەدى.
قورىتىندىلاي كەلە «كۇڭ ءولىمى» شىعارماسى سول كەزدەگى كۇڭدىك ءومىردى، قاراپايىم كەدەي ادامداردىڭ ومىرىندەگى كورگەن قورلىعىن وي ۇشقىرلىعىمەن دالدەپ بەينەلەگەن دەپ ايتقىم كەلەدى.. سول قوعامدا ءومىر سۇرگەن ايەلدەردىڭ باسىنداعى اۋىر حال، قازاق اۋىلىنداعى ەسكىلىكتىڭ ەتەك العان ءتۇرلى كورىنىستەرىن بەينەلەۋ، سىناۋ، اشكەرەلەۋ تەندەنسياسى شاعىن كولەمدى پروزاسىنىڭ ارقاۋى بولىپ وتىرادى. «كۇڭ ءولىمى» قازاق ايەلدەرىنىڭ ايانىشتى، جالشىلىق، كۇڭدىك ءومىرى تۋرالى جازىلعان، سيۋجەتتىك جانە كومپوزيسيالىق تۇتاستىقتى ساقتاعان، ءتىلى شۇرايلى وبرازدارى دارالانعان شىعارماسىنىڭ ءبىرى دەسەك،قاتەلەسپەس ەدىك. ادەبيەتتەگى ءار تاقىرىپ ءار كەزەڭدە، ءار اۆتوردا ءار ءتۇرلى جەتكىزىلەدى ءبىراقتا ماعان وي سالعان دۇنيە زامانى ناداندىققا تولى كۇشتىلەر بيلەپ،السىزدەر تاپتالعان تىم اۋىر كەزەڭدە دە جۇرەگىنەن بالاسىنا دەگەن ىستىق سەزىمىن اياماي ءوزى ءبىر رەتتە تويىپ تاماق جەمەسە دە بالالارىم دەپ زار يلەگەن ومىردەن وزعان اسىل انانىڭ ۇرپاعى بۇگىنگى قازاق اناسى نەگە بالاسىن جەتىمحانالارمەن، دارەتحانالاردا تاستاپ كەتىپ جاتىر؟
You Might Also Like
-
قىزىلوردالىق 12-سىنىپ وقۋشىسى ءاليحان شاكىمان جەل گەنەراتورىنىڭ 3D-ۇلگىسىن ويلاپ تاپقان. بۇل تۋرالى بۇگىن ماجىلىستەگى ۇكىمەت ساعاتىندا ق ر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى داۋرەن ابايەۆ ايتتى.
-
دۋلات شىمىر رۋىنان كەرىمباي بولىس ەل ارالاپ، ءبىر شارۋانىڭ ۇيىنە كەلەدى. سول ءۇيدىڭ قىزىنىڭ شاشىنا تاققان شولپىسى ۇزىن بولسا كەرەك.
