كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، جۇسىپبەكتىڭ «اقبىلەك» رومانى
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ادەبيەتى 9 سىنىپ.
تاقىرىپتار:
46. جۇسىپبەكتىڭ «اقبىلەك» رومانى.
47. ماعجان جۇمابايەۆ
48. «پوەزيانىڭ اسقار شىڭى – مۇقاعالي ماقاتايەۆ»
49. «جارق ەتپەس قارا كوڭىلىم نە قىلسا دا»
50. ءىلياس جانسۇگىروۆ ءومىرى مەن قىزمەتى، شىعارماشىلىعى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جۇسىپبەكتىڭ «اقبىلەك» رومانى.
ساباقتىڭ ماقساتى: اقبىلەك وبرازىنىڭ قايشىلىقتى تاعدىرىنىڭ پسيحولوگيالىق وبراز دارەجەسىنە كوتەرىلۋىن، سونداي - اق بەينەتتەن، قورلىقتان قۇتىلعان، «كۇنادان» تازارعان اقبىلەكتىڭ پسيحولوگيالىق جان سەزىمىن ۇعىندىرۋ؛ ادام مەن تابيعات، ءومىر مەن ءولىم اراسىنداعى تابيعي زاڭدىلىقتى باستى كەيىپكەر باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقپەن بايلانىستىرا ءتۇسىندىرۋ (پسيحولوگيالىق پاراللەليزم.
ادىستەمەلىك ماقساتى: كوركەم شىعارمانى تالداۋدى ۇيرەتۋ، سول ارقىلى تالداۋدى ۇيرەتۋ، سول ارقىلى ءومىردى تانىتۋ؛ ومىرگە كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ، مىنەز - قۇلقىنا ىقپال ەتۋ.
ساباق كورنەكىلىگى: جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ «اقبىلەك» رومانى، روماننان ءۇزىندىنى ماگنيتوفوننان تىڭداتۋ، تىرەك سحەماسى.
ساباق بارىسى.
ءى. «اقبىلەك» رومانىن باستاماس بۇرىن وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا شەگىنىس جاساپ كورەيىك. بۇل روماندى تالداۋ بارىسىندا قاجەت بولادى.
سۇراق: جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ كىم؟ ماعجان، احمەت، ساكەن، ءمىرجاقىپتار كىم؟ ولاردىڭ قىزمەتىنىڭ قاي جاعى باسىم؟
ءبىز بۇل تۇلعالاردى ادەبيەت سالاسىنا قاتىسى بولعاندىقتان شىعارماشىلىقتارى تۇرعىسىنان قاراستىرامىز، ولار اقىن، جازۋشى رەتىندە تانىلۋمەن قاتار، كورنەكتى قوعام قايراتكەرلەرى، ساياساتكەرلەر، ءوز ۋاقىتتارىنداعى ۇكىمەت باسىندا قىزمەت ەتكەندەر.
سۇراق: 1. ج. ايماۋىتوۆتىڭ ساياسي كوزقاراسى قالاي قالىپتاستى؟ رەپرەسسياعا ۇشىراعان جۇسىپبەككە قانداي ايىپ تاعىلعان ەدى؟
ءىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
«اقبىلەك» - قازاق ادەبيەتىندەگى ەڭ العاشقى رەاليستىك پروزا تالاپتارىنا، جانردىڭ ەۋروپالىق شارتتارىنا جاۋاپ بەرەتىن تولىققاندى كوركەم، باستان - اياق ساليقالى، سابىرلى، ۇستامدى پروزا ۇلگىسى رەتىندە جازىلعان رەاليستىك رومان. قازاق ادەبيەتىندە رەاليستىك رومان ۇستانىمدارىن العاش مەڭگەرگەن قالامگەرلەردىڭ ءبىرى – جۇسىپبەك.
«اقبىلەك» رومانى ايماۋىتوۆ شىعارماشىلىعىنىڭ شىققان بيىگى دەۋگە بولادى، جازىلعانىنا 60 جىلدان اسقان وسى رومان بۇگىن عانا جازىلىپ، ءالى سياسى دا كەۋىپ ۇلگەرمەگەندەي اسەر قالدىراتىندىعىنا قايران قالاسىڭ. سىڭعىرلاعان كۇمىستەي تاپ - تازا شەبەر ءتىل بىردەن ءۇيىرىپ اكەتىپ، ەرىكسىز ءتانتى ەتەدى. ول ستيل، كومپوزيسيا ءتارىزدى كوركەمدىك قۇرالدارعا ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. ەۋروپا، ورىس ادەبيەتىندەگى بەينە جاساۋ، مىنەزدەردى دارالاۋ داستۇرلەرىن ەركىن پايدالاندى. جازۋشىنىڭ بار تالانتى بيىك قىرىنان كورىنەدى.
جازۋشى بۇرىن سىرى جۇرتقا ايتىلعان تاقىرىپ ەمەس، سونى، مۇلدە تىڭ، ءتىپتى سيرەك وقيعالاردى رومانعا ارقاۋ ەتكەن. تاقىرىبى - الەۋمەتتىك تارتىستار، تاپ كۇرەسى، ەل موينىنا تۇسكەن سالماق جانە ادامداردىڭ تاعدىرى. بۇل – پسيحولوگيالىق رومان، مۇندا ءتۇرلى ادامداردىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتەتىن مىنەز - قۇلىق، بولمىس - ءبىتىم كەڭىستىگى بار.
سۇراق: ناتۋراليزم دەگەنىمىز نە؟
ناتۋراليزم XVIII عاسىردىڭ ءىى جارتىسىندا فرانسيادا پايدا بولعان. ناتۋراليزم – تالداۋ، اناليز جاساۋ دەگەن ءسوز، مۇندا ادامنىڭ ءومىرىن سىناقتان، ەكسپەريمەنتتەن وتكىزۋ ارقىلى ونىڭ مىنەز - قۇلقىنداعى، وي - ساناسىنداعى قايشىلىقتاردى شەشۋ، قالتارىستارىن تانىتۋ نيەتى بايقالادى. بۇل باعىتتىڭ نەگىزىن سالعان – بەلگىلى جازۋشى ەميل زوليا ءناتۋراليزمنىڭ ەرەكشەلىكتەرى
1. كەيىپكەردىڭ عۇمىرى ءتۇرلى سىناقتان وتەدى. سول سىناقتان ءوتۋ كەزىندەگى كەيىپكەردىڭ بويىندا بولاتىن پسيحولوگيالىق وزگەرىستەردى باقىلاۋ يدەياسى.
2. ءومىر مەن ءولىمنىڭ كۇرەسى نەمەسە تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس.
3. تابيعات اڭدىلىقتارى مەن قوعام زاڭدىلىقتارىن قاتار سۋرەتتەۋ.
«اقبىلەك» رومانىن اشقان كەزدە تاماشا تابيعاتىمەن التاي تۋى ققارسى الادى (كىتاپتان ءۇزىندى...)
1. ءبىز وسىلاي تابيعاتتى تاماشالاپ، مامىراجاي وتىرعانىمىزدا ويلاماعان جەردەن وقىس وقيعا، اقبىلەكتىڭ اكەسى مامىربايدىڭ اۋلىنا كىرىپ كەتتىك.
ا) اقبىلەكتىڭ كوزىنىڭ تارتۋى نەنى اڭعارتادى؟
ءا) شۇباپ كەلە جاتقان 4 اتتى كىمدەر بولىپ شىقتى؟
ب) كەلگەن سالت اتتىلار بىردەن مامىربايدىڭ ۇيىنە كەلۋىنەن نەنى اڭعاردىڭدار؟
2. اقبىلەك شۇڭقىردا جاتىر. اقتار ىزدەپ ءجۇر. اناسىنىڭ ءولىمى. روماندا كەزدەسكەن بىرنەشە قايعىلى وقيعالار اقبىلەكتىڭ كوز الدىنان ءوتتى.
ا) انانىڭ بالاعا دەگەن ماحابباتى قانداي وقيعامەن بايلانىستى كورىنەدى؟
ءا) اقبىلەكتىڭ شۇڭقىردا ەكەنىن كىم ءبىلدى؟
ب) «قىزىن بۇركىتشە ءبۇرىپ جاتقان 2 ورىستى اناسى ەكپىنمەن كەلىپ يتەرىپ تاستاپ، بالاپانىن باسقان انا قۇستاي الاسىن باس سالدى» دەگەن كورىنىستىڭ اياعى نەمەن تىندى؟
ۆ) قازاقتىڭ باس ارازدىعىنان كەك تۋاتىنى قاي كورىنىس ارقىلى سيپاتتالعان؟
3. اقبىلەك اقتاردىڭ قولىندا. اقبىلەككە تالاسىپ، جاس جىگىت مەرت بولادى. اقبىلەكتىڭ دەنەسى تۇرشىگىپ كەتتى. روماندا ءبىرىنشى ءولىمنىڭ دەنەسى سۋىماي جاتىپ، ەكىنشى ولىمگە كەزدەستىك.
4. قارامۇرت وفيسەر 14 جاسار اقبىلەكتىڭ ومىرىنە داق ءتۇسىردى.
ا) اقبىلەكتىڭ كورگەن ءزابىرىن، ارىنىڭ اياق استى بولۋىن قاي كورىنىستەر ارقىلى بايقايمىز؟
ءا) اقبىلەككە ەكى وفيسەردىڭ تالاسۋى، قارامۇرتتىڭ جيرەن وفيسەردى دۋەلدە اتىپ ءولتىرۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟
5. قارامۇرت قوشتاساردا اقبىلەكتى اتقالى تۇر. اقبىلەككە ءولىم ءقاۋپى ءتونىپ تۇر.
سۇراق: ا) ءولىم – سۋىق ءسوز. شىعارمادا ول قانداي وبرازبەن شەندەستىرىلەدى؟
ءا) اقبىلەكتىڭ ولىمگە قارسى ارەكەتى.
ب) وقيعا بارىسىندا قارامۇرت وفيسەر قاي قىرىنان بايقالادى؟
اقبىلەكتىڭ ازاپپەن وتكىزگەن ءتۇنى. تابيعات كورىنىسى مەن ادام ارەكەتىنىڭ، كوڭىل - كۇيىنىڭ قاتار سۋرەتتەلۋى، حيكايانىڭ پسيحولوگيالىق سارالاۋمەن بەرىلۋى.(ماگنيتوفوننان ءۇزىندى)
«اقبىلەكتىڭ جانىن جىننىڭ ويناعىنداي ويرانداپ كەتكەن وزبىر ومىراۋ، وكسىكتى كۇندەر ورىس مىنگەن اتتاردىڭ اياعىمەن بىرگە الىستاپ بارا جاتتى.
6. اقبىلەك تاۋدا جالعىز. ەلەستەتىپ كورىڭىزدەرشى، قويۋ قاراڭعىلىق. ءتۇن. سۋ ارقىراپ اعىپ جاتىر. جەل گۋىلدەپ تۇر. جاپىراقتار تىنىمسىز سىبدىرلاۋدا. كەنەت ۇلىعان قاسقىرلار داۋسى ەستىلدى. ولار بىرتە - بىرتە جاقىنداپ، اقبىلەكتى قورشاپ الدى.
قاسقىر نەنىڭ بەلگىسى؟
7. اقبىلەكتى وزبىرلاردىڭ، قاتىگەزدەردىڭ توبى قورشاپ الدى. سول توپپەن اقبىلەك جالعىز كۇرەسۋى كەرەك. اقبىلەكتى ولار تالاپ جەپ قويۋى مۇمكىن ەدى. ەگەر دە اقبىلەك كەنەت اياق استىنان جىلت ەتكەن شوقتى كورمەسە.
جىلت ەتكەن شوق وقيعانى قالاي وزگەرتتى؟
شوق نەنىڭ ءرامىزى دەپ ويلايسىز؟
8. اقبىلەك جولعا شىعادى، وعان ديۋانا ەسكەندىر كەزدەسەدى. ديۋانا ەسكەندىر اقبىلەككە قانداي كومەك بەردى؟
9. اقبىلەكتى اعاسى اۋىلعا الىپ بارا جاتىر. اقبىلەك نەگە مۇڭايادى؟ قۋانۋ كەرەك ەمەس پە؟ ول نەگە ءوز - وزىنە اجال تىلەپ، ءولىم شاقىرىپ كەلە جاتىر؟ اقبىلەكتىڭ باسىنداعى «بۇلت» ەندى قويۋلانا ءتۇستى.
«.... بۇرىنعى كىرشىكسىز اپپاق كەۋدەسىنە ەندى قارا قۇزعىن ۇيا سالىپ كەتكەن ءتارىزدى. وسى ارام دەنەممەن، ارام اۋزىممەن اكەمنىڭ يماندى جۇزىنە قالاي جاقىندايمىن؟ ويباي - اۋ! مەنىڭ كۇيەۋىم شە؟» دەگەن جولدارداعى قازاق قىزدارىنىڭ ار - ۇجدانى تۋرالى نە ايتاسىز؟
اقبىلەكتىڭ باسىنا تۇسكەن قايعىنىڭ ءمانى نەدە؟
10. اقبىلەك اۋىلعا باردى. اكەسى اراسىنداعى قارىم - قاتىناس. مەدەۋى – بەكبولات، ۇرقيا.
اكەسىنىڭ وزگەرىسى مەن سالقىندىعى ارقىلى نەنى اڭعارتپاق؟
اۆتور ۇرقيا مەن اقبىلەكتىڭ جاسىرىن سىرىن قانداي ماقساتتا پايدالانعان؟
11. وگەي شەشە.
وگەي شەشەنىڭ تەپكىسىن قانداي سۋرەتتەر ارقىلى سيپاتتاعان؟
12. ءتۇس كورۋ.
13. ازاپتى كۇندەر. جۇكتى ەكەنىن سەزۋ.
14. اكەسىنىڭ قۋىپ شىعۋى.
15. بوسانۋ ءساتى.
16. قالاعا كەلۋ.
17. سەمەي، ومبى، اقمولاداعى وقۋ.
18. اقبالا – اقبىلەك – بالتاش.
اقبىلەكتىڭ اقبالامەن ماحابباتى. ونىڭ ساتسىزدىككە ۇشىراۋ سەبەبى نەدە؟
اقبىلەك اۋىلدا.
اقبىلەكتىڭ ەلگە ورالۋى، اعاسى مەن جەڭگەسىنىڭ قارسى الۋى قالاي سۋرەتتەلەدى؟
اقبىلەكتىڭ بەكبولات اۋىلىنا سوعۋى، بەكبولاتتى ءپىشىنى اقبىلەك ارقىلى سيپاتتالۋى نەلىكتەن؟
اقبىلەكتىڭ جەڭىسى، «تازارۋ، جاڭارۋ» كەزەڭى.
اۆتور اكە اۋزىنا «اقبىلەك جات، ونەرلى! ول ەندى اقساقالدىڭ عانا بالاسى ەمەس، كوپتىڭ بالاسى. ەندى اقساقال يمەنەدى» دەگەن ءسوز سالۋ ارقىلى نەنى ايتقىسى كەلىپ تۇر؟
جازۋشى كوزدەگەن ماقساتتى ءدال تابۋ ءۇشىن وسىنداي الگوريتمدەۋ امالىن قولدانۋ، ويلاندىرۋ ارەكەتىن دۇرىس ۇيىمداستىرۋ، ءوز پايىمداۋ - تۇسىنىگىن قالىپتاستىرىپ، ونى ايتقىزۋ كوپ ناتيجە بەرەرى ءسوزسىز. وقۋشى ءماتىندى تەك جاي عانا وقىپ قويۋمەن شەكتەلمەي، وعان ءوز دۇنيەتانىمى، كوزقاراسى تۇرعىسىنان باعا بەرۋ ارقىلى ماتەريالدى يگەرۋدى جەتىلدىرە تۇسەدى، ءارى ءوزىن - ءوزى زياتكەرلىك جاعىنان دامىتۋ، بەلگىلى ءبىر قۇبىلىسقا دەگەن سۋبەكتيۆتى قارىم - قاتىناسىن قالىپتاستىرۋدى جۇزەگە اسىرادى. وسىنداي جازۋشى ءستيلىن مەڭگەرگەننەن سوڭ وقۋشىلاردىڭ تانىمدارىن دامىتۋ ءۇشىن پىكىر جارىستىرىپ، وي - تۇيىندەرىن ۇيىمداستىرىپ، جاۋاپتارىن جيناقتاۋ ورىندى.
«اقبىلەك» ناتۋراليزم ۇلگىسىندە جازىلعان رومان
↓
ءومىر مەن ءولىم
سىناق
تابيعات پەن ادام
مىنە، بالالار، روماندى وقىپ اياقتادىق. شىعارمانىڭ شارىقتاۋ شەگى قاي جەردە بيىگىنە جەتەدى دەپ ويلايسىز؟ قاي تۇستارى سىزدەردى ءار ءتۇرلى كۇيگە سالدى: قۋانتتى، رەنجىتتى، كۇلدىردى، جىلاتتى، تولعاندىردى، ويلاندىردى.
رومان نەسىمەن ۇنادى نەمەسە نەگە ۇنامادى؟ بۇل – قيىن ساۋال. الدىمەن وسى ساۋالعا جاۋاپ بەرەر وقىرماننىڭ ادەبي ساۋاتى قانداي دارەجەدە، سۇلۋلىق سەزىمى قانداي، ەستەتيكالىق تالعامى قانداي، ەستەتيكالىق تالعامى قانداي؟ الگى وقيعانىڭ بايىبىنا بارا الا ما؟ ول ءۇشىن مىنا 5 ءتۇرلى سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ تابۋ كەرەك.
1. قانداي وقيعا بولدى؟ (تاقىرىبى، يدەياسى)
2. قالاي ءوربىدى؟ (سيۋجەتى مەن كومپوزيسياسى)
3. كىمدەردىڭ باسىنداعى حيكايا؟ (شىعارماداعى تيپ، حاراكتەر)
4. وقيعانىڭ باياندالۋى قالاي؟ (جازۋشى ءتىلى، ءستيلى)
5. وقيعا اۆتوردىڭ جەكە كوزقاراسى؟ (سۋرەتكەردىڭ دۇنيەتانىمى).
46، 47، 48، 49، 50 ساباقتاردى جۇكتەۋ
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
تاقىرىپتار:
46. جۇسىپبەكتىڭ «اقبىلەك» رومانى.
47. ماعجان جۇمابايەۆ
48. «پوەزيانىڭ اسقار شىڭى – مۇقاعالي ماقاتايەۆ»
49. «جارق ەتپەس قارا كوڭىلىم نە قىلسا دا»
50. ءىلياس جانسۇگىروۆ ءومىرى مەن قىزمەتى، شىعارماشىلىعى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جۇسىپبەكتىڭ «اقبىلەك» رومانى.
ساباقتىڭ ماقساتى: اقبىلەك وبرازىنىڭ قايشىلىقتى تاعدىرىنىڭ پسيحولوگيالىق وبراز دارەجەسىنە كوتەرىلۋىن، سونداي - اق بەينەتتەن، قورلىقتان قۇتىلعان، «كۇنادان» تازارعان اقبىلەكتىڭ پسيحولوگيالىق جان سەزىمىن ۇعىندىرۋ؛ ادام مەن تابيعات، ءومىر مەن ءولىم اراسىنداعى تابيعي زاڭدىلىقتى باستى كەيىپكەر باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقپەن بايلانىستىرا ءتۇسىندىرۋ (پسيحولوگيالىق پاراللەليزم.
ادىستەمەلىك ماقساتى: كوركەم شىعارمانى تالداۋدى ۇيرەتۋ، سول ارقىلى تالداۋدى ۇيرەتۋ، سول ارقىلى ءومىردى تانىتۋ؛ ومىرگە كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ، مىنەز - قۇلقىنا ىقپال ەتۋ.
ساباق كورنەكىلىگى: جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ «اقبىلەك» رومانى، روماننان ءۇزىندىنى ماگنيتوفوننان تىڭداتۋ، تىرەك سحەماسى.
ساباق بارىسى.
ءى. «اقبىلەك» رومانىن باستاماس بۇرىن وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا شەگىنىس جاساپ كورەيىك. بۇل روماندى تالداۋ بارىسىندا قاجەت بولادى.
سۇراق: جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ كىم؟ ماعجان، احمەت، ساكەن، ءمىرجاقىپتار كىم؟ ولاردىڭ قىزمەتىنىڭ قاي جاعى باسىم؟
ءبىز بۇل تۇلعالاردى ادەبيەت سالاسىنا قاتىسى بولعاندىقتان شىعارماشىلىقتارى تۇرعىسىنان قاراستىرامىز، ولار اقىن، جازۋشى رەتىندە تانىلۋمەن قاتار، كورنەكتى قوعام قايراتكەرلەرى، ساياساتكەرلەر، ءوز ۋاقىتتارىنداعى ۇكىمەت باسىندا قىزمەت ەتكەندەر.
سۇراق: 1. ج. ايماۋىتوۆتىڭ ساياسي كوزقاراسى قالاي قالىپتاستى؟ رەپرەسسياعا ۇشىراعان جۇسىپبەككە قانداي ايىپ تاعىلعان ەدى؟
ءىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
«اقبىلەك» - قازاق ادەبيەتىندەگى ەڭ العاشقى رەاليستىك پروزا تالاپتارىنا، جانردىڭ ەۋروپالىق شارتتارىنا جاۋاپ بەرەتىن تولىققاندى كوركەم، باستان - اياق ساليقالى، سابىرلى، ۇستامدى پروزا ۇلگىسى رەتىندە جازىلعان رەاليستىك رومان. قازاق ادەبيەتىندە رەاليستىك رومان ۇستانىمدارىن العاش مەڭگەرگەن قالامگەرلەردىڭ ءبىرى – جۇسىپبەك.
«اقبىلەك» رومانى ايماۋىتوۆ شىعارماشىلىعىنىڭ شىققان بيىگى دەۋگە بولادى، جازىلعانىنا 60 جىلدان اسقان وسى رومان بۇگىن عانا جازىلىپ، ءالى سياسى دا كەۋىپ ۇلگەرمەگەندەي اسەر قالدىراتىندىعىنا قايران قالاسىڭ. سىڭعىرلاعان كۇمىستەي تاپ - تازا شەبەر ءتىل بىردەن ءۇيىرىپ اكەتىپ، ەرىكسىز ءتانتى ەتەدى. ول ستيل، كومپوزيسيا ءتارىزدى كوركەمدىك قۇرالدارعا ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. ەۋروپا، ورىس ادەبيەتىندەگى بەينە جاساۋ، مىنەزدەردى دارالاۋ داستۇرلەرىن ەركىن پايدالاندى. جازۋشىنىڭ بار تالانتى بيىك قىرىنان كورىنەدى.
جازۋشى بۇرىن سىرى جۇرتقا ايتىلعان تاقىرىپ ەمەس، سونى، مۇلدە تىڭ، ءتىپتى سيرەك وقيعالاردى رومانعا ارقاۋ ەتكەن. تاقىرىبى - الەۋمەتتىك تارتىستار، تاپ كۇرەسى، ەل موينىنا تۇسكەن سالماق جانە ادامداردىڭ تاعدىرى. بۇل – پسيحولوگيالىق رومان، مۇندا ءتۇرلى ادامداردىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتەتىن مىنەز - قۇلىق، بولمىس - ءبىتىم كەڭىستىگى بار.
سۇراق: ناتۋراليزم دەگەنىمىز نە؟
ناتۋراليزم XVIII عاسىردىڭ ءىى جارتىسىندا فرانسيادا پايدا بولعان. ناتۋراليزم – تالداۋ، اناليز جاساۋ دەگەن ءسوز، مۇندا ادامنىڭ ءومىرىن سىناقتان، ەكسپەريمەنتتەن وتكىزۋ ارقىلى ونىڭ مىنەز - قۇلقىنداعى، وي - ساناسىنداعى قايشىلىقتاردى شەشۋ، قالتارىستارىن تانىتۋ نيەتى بايقالادى. بۇل باعىتتىڭ نەگىزىن سالعان – بەلگىلى جازۋشى ەميل زوليا ءناتۋراليزمنىڭ ەرەكشەلىكتەرى
1. كەيىپكەردىڭ عۇمىرى ءتۇرلى سىناقتان وتەدى. سول سىناقتان ءوتۋ كەزىندەگى كەيىپكەردىڭ بويىندا بولاتىن پسيحولوگيالىق وزگەرىستەردى باقىلاۋ يدەياسى.
2. ءومىر مەن ءولىمنىڭ كۇرەسى نەمەسە تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس.
3. تابيعات اڭدىلىقتارى مەن قوعام زاڭدىلىقتارىن قاتار سۋرەتتەۋ.
«اقبىلەك» رومانىن اشقان كەزدە تاماشا تابيعاتىمەن التاي تۋى ققارسى الادى (كىتاپتان ءۇزىندى...)
1. ءبىز وسىلاي تابيعاتتى تاماشالاپ، مامىراجاي وتىرعانىمىزدا ويلاماعان جەردەن وقىس وقيعا، اقبىلەكتىڭ اكەسى مامىربايدىڭ اۋلىنا كىرىپ كەتتىك.
ا) اقبىلەكتىڭ كوزىنىڭ تارتۋى نەنى اڭعارتادى؟
ءا) شۇباپ كەلە جاتقان 4 اتتى كىمدەر بولىپ شىقتى؟
ب) كەلگەن سالت اتتىلار بىردەن مامىربايدىڭ ۇيىنە كەلۋىنەن نەنى اڭعاردىڭدار؟
2. اقبىلەك شۇڭقىردا جاتىر. اقتار ىزدەپ ءجۇر. اناسىنىڭ ءولىمى. روماندا كەزدەسكەن بىرنەشە قايعىلى وقيعالار اقبىلەكتىڭ كوز الدىنان ءوتتى.
ا) انانىڭ بالاعا دەگەن ماحابباتى قانداي وقيعامەن بايلانىستى كورىنەدى؟
ءا) اقبىلەكتىڭ شۇڭقىردا ەكەنىن كىم ءبىلدى؟
ب) «قىزىن بۇركىتشە ءبۇرىپ جاتقان 2 ورىستى اناسى ەكپىنمەن كەلىپ يتەرىپ تاستاپ، بالاپانىن باسقان انا قۇستاي الاسىن باس سالدى» دەگەن كورىنىستىڭ اياعى نەمەن تىندى؟
ۆ) قازاقتىڭ باس ارازدىعىنان كەك تۋاتىنى قاي كورىنىس ارقىلى سيپاتتالعان؟
3. اقبىلەك اقتاردىڭ قولىندا. اقبىلەككە تالاسىپ، جاس جىگىت مەرت بولادى. اقبىلەكتىڭ دەنەسى تۇرشىگىپ كەتتى. روماندا ءبىرىنشى ءولىمنىڭ دەنەسى سۋىماي جاتىپ، ەكىنشى ولىمگە كەزدەستىك.
4. قارامۇرت وفيسەر 14 جاسار اقبىلەكتىڭ ومىرىنە داق ءتۇسىردى.
ا) اقبىلەكتىڭ كورگەن ءزابىرىن، ارىنىڭ اياق استى بولۋىن قاي كورىنىستەر ارقىلى بايقايمىز؟
ءا) اقبىلەككە ەكى وفيسەردىڭ تالاسۋى، قارامۇرتتىڭ جيرەن وفيسەردى دۋەلدە اتىپ ءولتىرۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟
5. قارامۇرت قوشتاساردا اقبىلەكتى اتقالى تۇر. اقبىلەككە ءولىم ءقاۋپى ءتونىپ تۇر.
سۇراق: ا) ءولىم – سۋىق ءسوز. شىعارمادا ول قانداي وبرازبەن شەندەستىرىلەدى؟
ءا) اقبىلەكتىڭ ولىمگە قارسى ارەكەتى.
ب) وقيعا بارىسىندا قارامۇرت وفيسەر قاي قىرىنان بايقالادى؟
اقبىلەكتىڭ ازاپپەن وتكىزگەن ءتۇنى. تابيعات كورىنىسى مەن ادام ارەكەتىنىڭ، كوڭىل - كۇيىنىڭ قاتار سۋرەتتەلۋى، حيكايانىڭ پسيحولوگيالىق سارالاۋمەن بەرىلۋى.(ماگنيتوفوننان ءۇزىندى)
«اقبىلەكتىڭ جانىن جىننىڭ ويناعىنداي ويرانداپ كەتكەن وزبىر ومىراۋ، وكسىكتى كۇندەر ورىس مىنگەن اتتاردىڭ اياعىمەن بىرگە الىستاپ بارا جاتتى.
6. اقبىلەك تاۋدا جالعىز. ەلەستەتىپ كورىڭىزدەرشى، قويۋ قاراڭعىلىق. ءتۇن. سۋ ارقىراپ اعىپ جاتىر. جەل گۋىلدەپ تۇر. جاپىراقتار تىنىمسىز سىبدىرلاۋدا. كەنەت ۇلىعان قاسقىرلار داۋسى ەستىلدى. ولار بىرتە - بىرتە جاقىنداپ، اقبىلەكتى قورشاپ الدى.
قاسقىر نەنىڭ بەلگىسى؟
7. اقبىلەكتى وزبىرلاردىڭ، قاتىگەزدەردىڭ توبى قورشاپ الدى. سول توپپەن اقبىلەك جالعىز كۇرەسۋى كەرەك. اقبىلەكتى ولار تالاپ جەپ قويۋى مۇمكىن ەدى. ەگەر دە اقبىلەك كەنەت اياق استىنان جىلت ەتكەن شوقتى كورمەسە.
جىلت ەتكەن شوق وقيعانى قالاي وزگەرتتى؟
شوق نەنىڭ ءرامىزى دەپ ويلايسىز؟
8. اقبىلەك جولعا شىعادى، وعان ديۋانا ەسكەندىر كەزدەسەدى. ديۋانا ەسكەندىر اقبىلەككە قانداي كومەك بەردى؟
9. اقبىلەكتى اعاسى اۋىلعا الىپ بارا جاتىر. اقبىلەك نەگە مۇڭايادى؟ قۋانۋ كەرەك ەمەس پە؟ ول نەگە ءوز - وزىنە اجال تىلەپ، ءولىم شاقىرىپ كەلە جاتىر؟ اقبىلەكتىڭ باسىنداعى «بۇلت» ەندى قويۋلانا ءتۇستى.
«.... بۇرىنعى كىرشىكسىز اپپاق كەۋدەسىنە ەندى قارا قۇزعىن ۇيا سالىپ كەتكەن ءتارىزدى. وسى ارام دەنەممەن، ارام اۋزىممەن اكەمنىڭ يماندى جۇزىنە قالاي جاقىندايمىن؟ ويباي - اۋ! مەنىڭ كۇيەۋىم شە؟» دەگەن جولدارداعى قازاق قىزدارىنىڭ ار - ۇجدانى تۋرالى نە ايتاسىز؟
اقبىلەكتىڭ باسىنا تۇسكەن قايعىنىڭ ءمانى نەدە؟
10. اقبىلەك اۋىلعا باردى. اكەسى اراسىنداعى قارىم - قاتىناس. مەدەۋى – بەكبولات، ۇرقيا.
اكەسىنىڭ وزگەرىسى مەن سالقىندىعى ارقىلى نەنى اڭعارتپاق؟
اۆتور ۇرقيا مەن اقبىلەكتىڭ جاسىرىن سىرىن قانداي ماقساتتا پايدالانعان؟
11. وگەي شەشە.
وگەي شەشەنىڭ تەپكىسىن قانداي سۋرەتتەر ارقىلى سيپاتتاعان؟
12. ءتۇس كورۋ.
13. ازاپتى كۇندەر. جۇكتى ەكەنىن سەزۋ.
14. اكەسىنىڭ قۋىپ شىعۋى.
15. بوسانۋ ءساتى.
16. قالاعا كەلۋ.
17. سەمەي، ومبى، اقمولاداعى وقۋ.
18. اقبالا – اقبىلەك – بالتاش.
اقبىلەكتىڭ اقبالامەن ماحابباتى. ونىڭ ساتسىزدىككە ۇشىراۋ سەبەبى نەدە؟
اقبىلەك اۋىلدا.
اقبىلەكتىڭ ەلگە ورالۋى، اعاسى مەن جەڭگەسىنىڭ قارسى الۋى قالاي سۋرەتتەلەدى؟
اقبىلەكتىڭ بەكبولات اۋىلىنا سوعۋى، بەكبولاتتى ءپىشىنى اقبىلەك ارقىلى سيپاتتالۋى نەلىكتەن؟
اقبىلەكتىڭ جەڭىسى، «تازارۋ، جاڭارۋ» كەزەڭى.
اۆتور اكە اۋزىنا «اقبىلەك جات، ونەرلى! ول ەندى اقساقالدىڭ عانا بالاسى ەمەس، كوپتىڭ بالاسى. ەندى اقساقال يمەنەدى» دەگەن ءسوز سالۋ ارقىلى نەنى ايتقىسى كەلىپ تۇر؟
جازۋشى كوزدەگەن ماقساتتى ءدال تابۋ ءۇشىن وسىنداي الگوريتمدەۋ امالىن قولدانۋ، ويلاندىرۋ ارەكەتىن دۇرىس ۇيىمداستىرۋ، ءوز پايىمداۋ - تۇسىنىگىن قالىپتاستىرىپ، ونى ايتقىزۋ كوپ ناتيجە بەرەرى ءسوزسىز. وقۋشى ءماتىندى تەك جاي عانا وقىپ قويۋمەن شەكتەلمەي، وعان ءوز دۇنيەتانىمى، كوزقاراسى تۇرعىسىنان باعا بەرۋ ارقىلى ماتەريالدى يگەرۋدى جەتىلدىرە تۇسەدى، ءارى ءوزىن - ءوزى زياتكەرلىك جاعىنان دامىتۋ، بەلگىلى ءبىر قۇبىلىسقا دەگەن سۋبەكتيۆتى قارىم - قاتىناسىن قالىپتاستىرۋدى جۇزەگە اسىرادى. وسىنداي جازۋشى ءستيلىن مەڭگەرگەننەن سوڭ وقۋشىلاردىڭ تانىمدارىن دامىتۋ ءۇشىن پىكىر جارىستىرىپ، وي - تۇيىندەرىن ۇيىمداستىرىپ، جاۋاپتارىن جيناقتاۋ ورىندى.
«اقبىلەك» ناتۋراليزم ۇلگىسىندە جازىلعان رومان
↓
ءومىر مەن ءولىم
سىناق
تابيعات پەن ادام
مىنە، بالالار، روماندى وقىپ اياقتادىق. شىعارمانىڭ شارىقتاۋ شەگى قاي جەردە بيىگىنە جەتەدى دەپ ويلايسىز؟ قاي تۇستارى سىزدەردى ءار ءتۇرلى كۇيگە سالدى: قۋانتتى، رەنجىتتى، كۇلدىردى، جىلاتتى، تولعاندىردى، ويلاندىردى.
رومان نەسىمەن ۇنادى نەمەسە نەگە ۇنامادى؟ بۇل – قيىن ساۋال. الدىمەن وسى ساۋالعا جاۋاپ بەرەر وقىرماننىڭ ادەبي ساۋاتى قانداي دارەجەدە، سۇلۋلىق سەزىمى قانداي، ەستەتيكالىق تالعامى قانداي، ەستەتيكالىق تالعامى قانداي؟ الگى وقيعانىڭ بايىبىنا بارا الا ما؟ ول ءۇشىن مىنا 5 ءتۇرلى سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ تابۋ كەرەك.
1. قانداي وقيعا بولدى؟ (تاقىرىبى، يدەياسى)
2. قالاي ءوربىدى؟ (سيۋجەتى مەن كومپوزيسياسى)
3. كىمدەردىڭ باسىنداعى حيكايا؟ (شىعارماداعى تيپ، حاراكتەر)
4. وقيعانىڭ باياندالۋى قالاي؟ (جازۋشى ءتىلى، ءستيلى)
5. وقيعا اۆتوردىڭ جەكە كوزقاراسى؟ (سۋرەتكەردىڭ دۇنيەتانىمى).
46، 47، 48، 49، 50 ساباقتاردى جۇكتەۋ
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
You Might Also Like
