كۇردەلى ەفيرلەر. مايلار
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كۇردەلى ەفيرلەر. مايلار
بىلىمدىلىك ماقساتى: وقۋشىلارعا كۇردەلى ەفيرلەر، مايلار، ولاردىڭ تابيعاتتاعى كەزدەسۋى، ماڭىزى، قۇرامى مەن قۇرىلىسى، قاسيەتتەرى، الىنۋى، قولدانىلۋى تۋرالى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ؛ مايلاردىڭ اعزاعا وتە قاجەتتى، باعالى قورەكتىك زات ەكەندىگى تۋرالى، مايلاردىڭ گيدروليزى مەن مايلاردى تەحنيكادا قولدانۋ ءۇشىن گيدروگەندەۋ رەاكسياسى تۋرالى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ؛
دامىتۋشىلىق: كۇردەلى ەفيرلەر، مايلاردىڭ گومولوگتارىنىڭ فورمۋلاسىن، يزومەرلەرىنىڭ فورمۋلاسىن قۇرۋ، حيميالىق قاسيەتتەرىن، الىنۋىن سيپاتتايتىن رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن قۇرا ءبىلۋ، ءبىلىم جانە داعدىلارىن جەتىلدىرۋ
تاربيەلىك: ساباق ۋاقىتىن باعالاۋعا ۇيرەتۋ، ەڭبەكقورلىققا جانە پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
ساباق ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: كووپەراتيۆتى وقىتۋ تەحنولوگياسى، ستو تەحنولوگياسى، اۋىزشا، جازباشا، سۇراق – جاۋاپ، توپپەن جۇمىس. دجيكسو – ۇجىمدىق وقىتۋ ءادىسى.
قۇرالدار مەن رەاكتيۆتەر: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كىتاپ، داپتەر، توپتارعا تاپسىرمالار.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. 3 مين
1) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
2) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
3) وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ
4) توپتاردا رولدەرگە ءبولۋ (بايانداۋشى، ليدەر، باقىلاۋشى، تەكسەرۋشى)
5) ساباقتىڭ ەرەجەسىمەن تانىستىرۋ
2. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ 3مين
1«ميعا شابۋىل» (نەنى بىلەمىز؟)
• وسىمدىكتەردىڭ گۇلدەرىنەن، جەمىس - جيدەكتەرىنەن حوش ءيىستىڭ بولىنەتىنىن بىلەمىز. ول قانداي زاتتار؟
• (جاۋابى: گۇلدەر مەن جەمىستەر قۇرامىندا كۇردەلى ەفيرلەر بولۋى )
• تۇيەنىڭ شولگە توزىمدىلىگىن قالاي تۇسىندىرە الاسىڭدار
• (جاۋابى: وركەشىندەگى مايدىڭ سۋ بولۋىنەن)
• قوڭىر ايۋ قىس بويى ۇيقىعا كەتكەندە، نە سەبەپتى قارنى اشپاي جاتادى؟
• (جاۋابى: اعزاسىنداعى ماي توتىعا وتىرىپ ىدىراعان مايدىڭ سۋىن پايدالانادى )
2. «ماعانانى تانۋ» ( نەنى بىلگىمىز كەلەدى؟) 20 مين
دجيكسو – ۇجىمدىق وقىتۋ ءادىسى.
«جانۇيا توبىن» قۇرۋ (5 مۇشەدەن تۇراتىن 5 توپ قۇرىلادى.) سودان كەيىن 1، 2، 3، 4، 5 - كە ساناۋ ارقىلى 1 - لەر بولەك، 2، 3، 4، 5 ءوز الدىنا “جۇمىس” توبىن قۇرايدى. وقۋعا ۇسىنىلاتىن ماتەريالدىڭ تاقىرىبى تالقىلانعان سوڭ وسى ءماتىندى ءتۇسىنۋ قاجەت ەكەندىگى ەسكەرتىلەدى.
1 - لەر: كۇردەلى ەفيرلەردىڭ سيپاتتاماسى، اتالۋى، يزومەرلەرى
كۇردەلى ەفيرلەردىڭ سيپاتتاماسى: كاربون قىشقىلدارىنىڭ كۇردەلى ەفيرلەرىن قىشقىلداردىڭ كاربوكسيل توبىنداعى سۋتەك اتومىنىڭ ورنىن كومىرسۋتەك راديكالى باسقان سۋتەكتىڭ نەمەسە سپيرتتەردەگى گيدروكسيل توبىنىڭ ورنىن ورگانيكالىق قىشقىلدىڭ راديكالى باسقان تۋىندىلار دەپ قاراستىرۋعا بولادى
اتالۋى: كۇردەلى ەفيرلەردىڭ اتتارى ولاردىڭ قۇرامىنا كىرەتىن قىشقىلدار مەن سپيرتتەردىڭ قالدىعىنان قۇرالادى. حالىقارالىق نومەنكلاتۋرا بويىنشا قىشقىلدىڭ اتىنا سپيرت راديكالىنىڭ اتىن قوسىمشا ەتىپ، وات جالعاۋىن جالعاپ اتايدى: H - COOC2H5 (مەتيلمەتانوات)، قۇمىرسقا قىشقىلىنىڭ ەتيل ەفيرى
CH ₃- COOC ₂H₅ (ەتيلەتانوات )، سىركە قىشقىلىنىڭ ەتيل ەفيرى
يزومەرلەرى: كۇردەلى ەفيرلەردىڭ يزومەرلەرىن ونى قۇرۋعا قاتىسقان قىشقىل مەن ءسپيرتتىڭ راديكالدارىنا بايلانىستى توپتاردىڭ يزومەرلەنۋى بويىنشا انىقتايدى. كۇردەلى ەفيرلەر كاربون قىشقىلدارىمەن كلاسارالىق يزومەرلەر. مىسالى؛ س3ن6O2 يزومەرلەرى: H - COOC2H5 ەتيلفورميات، CH ₃- COOCH ₃مەتيلاسەتات، C ₂H ₅COOH پروپان قىشقىلى.
2 - لەر: كۇردەلى ەفيرلەردىڭ قاسيەتتەرى، قولدانىلۋى. كۇردەلى ەفيرلەردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى: قاراپايىم كاربون قىشقىلدارىنىڭ كۇردەلى ەفيرلەرى ءتۇسسىز سۇيىقتىقتار، سۋدا ەرىمەيدى. كۇردەلى ەفيرلەردىڭ كوبىنىڭ يىستەرى جاعىمدى. مولەكۋلا اراسىندا سۋتەكتىك بايلانىس جوق بولعاندىقتان، سايكەس قىشكىلدارعا قاراعاندا كۇردەلى ەفيرلەردىڭ قايناۋ تەمپەراتۋرالارى تومەن بولادى. كۇردەلى ەفيرلەردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى: گيدروليزدەنۋ رەاكسياسى. كۇردەلى ەفيرلەردىڭ گيدروليزى ەتەريفيكاسيا رەاكسياسىنا كەرى رەاكسيا، قىشقىل نەمەسە ءسىلتى قاتىسىندا جۇرەدى. كۇردەلى ەفير سۋمەن ارەكەتتەسىپ ايىرىلىپ، رەاكسيا ناتيجەسىندە قىشقىل جانە سپيرت تۇزىلەدى:
CH ₃COOC ₂H ₅+ H ₂O → CH ₃- COOH + C ₂H ₅OH
بىلىمدىلىك ماقساتى: وقۋشىلارعا كۇردەلى ەفيرلەر، مايلار، ولاردىڭ تابيعاتتاعى كەزدەسۋى، ماڭىزى، قۇرامى مەن قۇرىلىسى، قاسيەتتەرى، الىنۋى، قولدانىلۋى تۋرالى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ؛ مايلاردىڭ اعزاعا وتە قاجەتتى، باعالى قورەكتىك زات ەكەندىگى تۋرالى، مايلاردىڭ گيدروليزى مەن مايلاردى تەحنيكادا قولدانۋ ءۇشىن گيدروگەندەۋ رەاكسياسى تۋرالى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ؛
دامىتۋشىلىق: كۇردەلى ەفيرلەر، مايلاردىڭ گومولوگتارىنىڭ فورمۋلاسىن، يزومەرلەرىنىڭ فورمۋلاسىن قۇرۋ، حيميالىق قاسيەتتەرىن، الىنۋىن سيپاتتايتىن رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن قۇرا ءبىلۋ، ءبىلىم جانە داعدىلارىن جەتىلدىرۋ
تاربيەلىك: ساباق ۋاقىتىن باعالاۋعا ۇيرەتۋ، ەڭبەكقورلىققا جانە پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
ساباق ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: كووپەراتيۆتى وقىتۋ تەحنولوگياسى، ستو تەحنولوگياسى، اۋىزشا، جازباشا، سۇراق – جاۋاپ، توپپەن جۇمىس. دجيكسو – ۇجىمدىق وقىتۋ ءادىسى.
قۇرالدار مەن رەاكتيۆتەر: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كىتاپ، داپتەر، توپتارعا تاپسىرمالار.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. 3 مين
1) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
2) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
3) وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ
4) توپتاردا رولدەرگە ءبولۋ (بايانداۋشى، ليدەر، باقىلاۋشى، تەكسەرۋشى)
5) ساباقتىڭ ەرەجەسىمەن تانىستىرۋ
2. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ 3مين
1«ميعا شابۋىل» (نەنى بىلەمىز؟)
• وسىمدىكتەردىڭ گۇلدەرىنەن، جەمىس - جيدەكتەرىنەن حوش ءيىستىڭ بولىنەتىنىن بىلەمىز. ول قانداي زاتتار؟
• (جاۋابى: گۇلدەر مەن جەمىستەر قۇرامىندا كۇردەلى ەفيرلەر بولۋى )
• تۇيەنىڭ شولگە توزىمدىلىگىن قالاي تۇسىندىرە الاسىڭدار
• (جاۋابى: وركەشىندەگى مايدىڭ سۋ بولۋىنەن)
• قوڭىر ايۋ قىس بويى ۇيقىعا كەتكەندە، نە سەبەپتى قارنى اشپاي جاتادى؟
• (جاۋابى: اعزاسىنداعى ماي توتىعا وتىرىپ ىدىراعان مايدىڭ سۋىن پايدالانادى )
2. «ماعانانى تانۋ» ( نەنى بىلگىمىز كەلەدى؟) 20 مين
دجيكسو – ۇجىمدىق وقىتۋ ءادىسى.
«جانۇيا توبىن» قۇرۋ (5 مۇشەدەن تۇراتىن 5 توپ قۇرىلادى.) سودان كەيىن 1، 2، 3، 4، 5 - كە ساناۋ ارقىلى 1 - لەر بولەك، 2، 3، 4، 5 ءوز الدىنا “جۇمىس” توبىن قۇرايدى. وقۋعا ۇسىنىلاتىن ماتەريالدىڭ تاقىرىبى تالقىلانعان سوڭ وسى ءماتىندى ءتۇسىنۋ قاجەت ەكەندىگى ەسكەرتىلەدى.
1 - لەر: كۇردەلى ەفيرلەردىڭ سيپاتتاماسى، اتالۋى، يزومەرلەرى
كۇردەلى ەفيرلەردىڭ سيپاتتاماسى: كاربون قىشقىلدارىنىڭ كۇردەلى ەفيرلەرىن قىشقىلداردىڭ كاربوكسيل توبىنداعى سۋتەك اتومىنىڭ ورنىن كومىرسۋتەك راديكالى باسقان سۋتەكتىڭ نەمەسە سپيرتتەردەگى گيدروكسيل توبىنىڭ ورنىن ورگانيكالىق قىشقىلدىڭ راديكالى باسقان تۋىندىلار دەپ قاراستىرۋعا بولادى
اتالۋى: كۇردەلى ەفيرلەردىڭ اتتارى ولاردىڭ قۇرامىنا كىرەتىن قىشقىلدار مەن سپيرتتەردىڭ قالدىعىنان قۇرالادى. حالىقارالىق نومەنكلاتۋرا بويىنشا قىشقىلدىڭ اتىنا سپيرت راديكالىنىڭ اتىن قوسىمشا ەتىپ، وات جالعاۋىن جالعاپ اتايدى: H - COOC2H5 (مەتيلمەتانوات)، قۇمىرسقا قىشقىلىنىڭ ەتيل ەفيرى
CH ₃- COOC ₂H₅ (ەتيلەتانوات )، سىركە قىشقىلىنىڭ ەتيل ەفيرى
يزومەرلەرى: كۇردەلى ەفيرلەردىڭ يزومەرلەرىن ونى قۇرۋعا قاتىسقان قىشقىل مەن ءسپيرتتىڭ راديكالدارىنا بايلانىستى توپتاردىڭ يزومەرلەنۋى بويىنشا انىقتايدى. كۇردەلى ەفيرلەر كاربون قىشقىلدارىمەن كلاسارالىق يزومەرلەر. مىسالى؛ س3ن6O2 يزومەرلەرى: H - COOC2H5 ەتيلفورميات، CH ₃- COOCH ₃مەتيلاسەتات، C ₂H ₅COOH پروپان قىشقىلى.
2 - لەر: كۇردەلى ەفيرلەردىڭ قاسيەتتەرى، قولدانىلۋى. كۇردەلى ەفيرلەردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى: قاراپايىم كاربون قىشقىلدارىنىڭ كۇردەلى ەفيرلەرى ءتۇسسىز سۇيىقتىقتار، سۋدا ەرىمەيدى. كۇردەلى ەفيرلەردىڭ كوبىنىڭ يىستەرى جاعىمدى. مولەكۋلا اراسىندا سۋتەكتىك بايلانىس جوق بولعاندىقتان، سايكەس قىشكىلدارعا قاراعاندا كۇردەلى ەفيرلەردىڭ قايناۋ تەمپەراتۋرالارى تومەن بولادى. كۇردەلى ەفيرلەردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى: گيدروليزدەنۋ رەاكسياسى. كۇردەلى ەفيرلەردىڭ گيدروليزى ەتەريفيكاسيا رەاكسياسىنا كەرى رەاكسيا، قىشقىل نەمەسە ءسىلتى قاتىسىندا جۇرەدى. كۇردەلى ەفير سۋمەن ارەكەتتەسىپ ايىرىلىپ، رەاكسيا ناتيجەسىندە قىشقىل جانە سپيرت تۇزىلەدى:
CH ₃COOC ₂H ₅+ H ₂O → CH ₃- COOH + C ₂H ₅OH
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباق جوسپارى 7 - سىنىپ
