كۇي جانە سيمفونيا
كۇي جانە سيمفونيا
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: كۇي ءداستۇرىنىڭ ومىرشەڭدىگى مەن قازاقستانداعى سيمفونيالىق ونەردىڭ دامۋى جايلى اڭگىمەلەۋ.
دامىتۋشىلىعى: بالالارعا دومبىرادا ءان - كۇي ورىنداۋداعى شەبەرلىكتەرىن، ءادىس - تاسىلدەرىن شىڭداۋ.
تاربيەلىلىگى: ادامي قاسيەتتەرگە، ونەرگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
كورنەكىلىگى: دومبىرا، سۋرەت، بەينە - ءۇن تاسپالار، قوسىمشا ادەبيەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: اۋىز ادەبيەتى، تاريح، ونەر، ادەبيەت
ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءىىى. جاڭا ساباق
جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرتۋ
كۇي ءداستۇرىنىڭ ومىرشەڭدىگى مەن قازاقستانداعى سيمفونيا ونەرىنىڭ دامۋى جايلى اڭگىمەلەۋ.
كۇي – باعدارلى مازمۇنى بار، كوركەمدىگى جوعارى كۇردەلى اسپاپتىق جانر. قازاقتىڭ دومبىرا، قوبىز، سىبىزعى، شەرتەر سياقتى ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتارىندا ورىندالاتىن اۋەن - ساز كۇي دەپ اتالادى. كۇيلەر تاقىرىبى مەن مازمۇنىنا قاراي اڭىز كۇيلەر، تارتىس كۇيلەر، تاريحي كۇيلەر، ارناۋ كۇيلەر، ليريكالىق كۇيلەر، پسيحولوگيالىق كۇيلەر بولىپ جىكتەلەدى. كۇي قۇرىلىمدىق جاعىنا قاراي ەكى تۇرگە بولىنەدى.
1. توكپە، 2. شەرتپە
سيمفونيا – گرەك تىلىندە (دىبىستار بىرلەستىگى) دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. سيمفونيانىڭ كوپتەگەن ۆاريانتتارى بار. سيمفونيا ءبىر بولىمنەن نەمەسە بىرنەشە بولىمنەن تۇرادى. باستاۋىش سىنىپتاردا وقۋشىلار اڭىز كۇيلەر، تاريحي كۇيلەر، تاريحي كۇيلەر جانە قۇرمانعازى، دينا، تاتتىمبەت، قازانعاپ، داۋلەتكەرەي سىندى حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ كۇيلەرىمەن تولىق تانىسىپ بارىنشا مول ماعلۇمات العان بولاتىن. ءاربىر وتكەن كۇيلەردىڭ شىعۋ تاريحىمەن تانىسىپ، كۇيشىلەردىڭ ءومىرباياندىق دەرەگىمەن سۋسىنداپ كەلدى. جالپى ءداستۇرلى مادەنيەتىمىزدە كوشپەلى ءومىر سالتىن ۇستانعان قازاق، قىرعىز تۇركىمەن جانە مونعول حالىقتارىندا مۋزىكالىق اسپاپتا جەكە ورىنداۋ ءۇردىسى قالىپتاسىپ ساقتالعاندىعى بەلگىلى.
ال، حح عاسىردا قازاقستان مادەنيەتىندە باتىس ەۋروپاعا ءتان ۇجىمدىق ورىنداۋ ءۇردىسى پايدا بولادى. ولار وركەستر جانە حور ونەرى بولىپ تابىلادى. العاش رەت حالىق اسپاپتار وركەسترى قۇرىلدى. حح عاسىردا قازاق حالقى مۋزىكاسىنىڭ دامىتۋ قۇرمانعازى اتىنداعى حالىق اسپاپتار وركەسترىنىڭ قۇرىلۋىمەن تىعىز بايلانىستى بولادى. كەڭەس داۋىرىندەگى مۋزىكالىق مادەنيەتىمىزدىڭ ەڭ ۇلكەن جەتىستىگىن وسى وركەستردىڭ جۇمىسى ارقىلى كورە الامىز. جەكە ورىنداۋدا جەتكەن كۇي ءداستۇرى وركەستردىڭ ورىنداۋىندا جاڭاشا جاڭعىرىپ جاڭا عاسىردىڭ ەڭ ۇلكەن جاڭالىعى بولادى. قازاقتىڭ كۇيلەرى وركەستردىڭ ورىنداۋىندا اۋقىمى كەڭەيىپ، تىڭدارماننىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا تەز اق بولەنە كەتەدى.
قازاقستان سيمفونيالىق مۋزىكانىڭ دامۋى العاشقىدا وڭايعا سوقپايدى. ەڭ اۋەلى سيمفونيالىق وركەستر قازاق تىڭدارمانىن باتىس ەۋروپا جانە ورىس كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارمالارىمەن تانىستىرادى. قازاق تىڭدارماندارىنىڭ ىقىلاسىنا بولەنۋ ءۇشىن موسارت جانە بەتحوۆەن سىندى ەۋروپانىڭ ايگىلى كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارمالارىن حالىق اسپاپتار وركەسترىنىڭ ورىنداۋىندا ۇسىنادى. كوپتەگەن قازاق كومپوزيتورلارى دا ۇلتتىق ناقىشتا سيمفونيا شىعارۋعا تالپىنىس جاسايدى. دەگەنمەن كوپ شىعارمالار حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعا الماي، ءتىپتى ۇمتىلىپ تا كەتەدى. سونداي كومپوزيتورلاردىڭ ءبىرى ە. برۋسيلوۆسكيي بولاتىن. ە. برۋسيلوۆسكيي 7 سيمفونيانىڭ اۆتورى.
ءسويتىپ، سيمفونيالىق شىعارمالار حح عاسىردىڭ 70 - 80 جىلدارى عانا ءوزىنىڭ كوركەمدىك قۇندىلىعىنا يە بولادى. وسى كەزەڭدە سيمفونيالىق كۇي جانرى پايدا بولدى. اسىرەسە، ە. راحمادييەۆتىڭ «قۇداشا دۋمان» جانە «دايراباي» اتتى سيمفونيالىق تۋىندىلارى كەڭىنەن ءمالىم بولادى. ال، سيمفونيا جانرىنىڭ دامۋىندا ەڭ بيىك جەتىستىككە يە بولعان ع. جۇبانوۆانىڭ «جىگەر» اتتى شىعارماسىن اسا ماقتانىشپەن اتايمىز. بۇل سيمفونيا داۋلەتكەرەيدىڭ «جىگەر» كۇيىنىڭ نەگىزىندە جازىلىپ، الەمدىك كلاسسيكالىق مۋزىكانىڭ قاتارىندا كەڭىنەن تاراپ كەتتى.
مۋزىكا تىڭداۋ: سيمفونيالىق وركەستردىڭ ورىنداۋىندا ە. برۋسيلوۆسكييدىڭ «بالبىراۋىن» سكەرسو جانە ە. راحمادييەۆتىڭ «قۇداشا دۋمان» سيمفونيالىق كۇيىن تىڭداۋ.
سۇراقتار:
- ەرتەدە قازاقتىڭ ءداستۇرلى مۋزىكاسىن قالاي ورىندالادى؟
- جاڭا زاماندا قازاق كۇيلەرىندە قانداي جاڭالىقتار مەن وزگەرىستەر بولدى؟
- قۇرماعازىنىڭ «بالبىراۋىن» كۇيىن سيمفونياعا العاش پايدالانعان كومپوزيتوردى اتا؟
- ال بالالار وسى ءبىز ۇيرەنىپ جۇرگەن كۇيلەرىمىزدەن حالىق كۇيى «كەلىنشەك» حالىق ءانى «گۇلدەرايىم» قايتالاپ ويناساق.
تاپسىرما:
1. كۇي جانە سيمفونيا تاقىرىبىن وقىپ كەلۋ.
2. دومبىرادان م. اۋباكيروۆتىڭ «نار كەسكەن» شىعارماسىنىڭ ۇيرەنگەن بۋىنىن جاتتاپ كەلۋ.
قىزىلوردا وبلىسى، شيەلى اۋدانى،
№45 «اق وردا» مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ
مۋزىكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
رۇستەموۆ توباجان قوزايدار ۇلى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: كۇي ءداستۇرىنىڭ ومىرشەڭدىگى مەن قازاقستانداعى سيمفونيالىق ونەردىڭ دامۋى جايلى اڭگىمەلەۋ.
دامىتۋشىلىعى: بالالارعا دومبىرادا ءان - كۇي ورىنداۋداعى شەبەرلىكتەرىن، ءادىس - تاسىلدەرىن شىڭداۋ.
تاربيەلىلىگى: ادامي قاسيەتتەرگە، ونەرگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
كورنەكىلىگى: دومبىرا، سۋرەت، بەينە - ءۇن تاسپالار، قوسىمشا ادەبيەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: اۋىز ادەبيەتى، تاريح، ونەر، ادەبيەت
ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءىىى. جاڭا ساباق
جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرتۋ
كۇي ءداستۇرىنىڭ ومىرشەڭدىگى مەن قازاقستانداعى سيمفونيا ونەرىنىڭ دامۋى جايلى اڭگىمەلەۋ.
كۇي – باعدارلى مازمۇنى بار، كوركەمدىگى جوعارى كۇردەلى اسپاپتىق جانر. قازاقتىڭ دومبىرا، قوبىز، سىبىزعى، شەرتەر سياقتى ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتارىندا ورىندالاتىن اۋەن - ساز كۇي دەپ اتالادى. كۇيلەر تاقىرىبى مەن مازمۇنىنا قاراي اڭىز كۇيلەر، تارتىس كۇيلەر، تاريحي كۇيلەر، ارناۋ كۇيلەر، ليريكالىق كۇيلەر، پسيحولوگيالىق كۇيلەر بولىپ جىكتەلەدى. كۇي قۇرىلىمدىق جاعىنا قاراي ەكى تۇرگە بولىنەدى.
1. توكپە، 2. شەرتپە
سيمفونيا – گرەك تىلىندە (دىبىستار بىرلەستىگى) دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. سيمفونيانىڭ كوپتەگەن ۆاريانتتارى بار. سيمفونيا ءبىر بولىمنەن نەمەسە بىرنەشە بولىمنەن تۇرادى. باستاۋىش سىنىپتاردا وقۋشىلار اڭىز كۇيلەر، تاريحي كۇيلەر، تاريحي كۇيلەر جانە قۇرمانعازى، دينا، تاتتىمبەت، قازانعاپ، داۋلەتكەرەي سىندى حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ كۇيلەرىمەن تولىق تانىسىپ بارىنشا مول ماعلۇمات العان بولاتىن. ءاربىر وتكەن كۇيلەردىڭ شىعۋ تاريحىمەن تانىسىپ، كۇيشىلەردىڭ ءومىرباياندىق دەرەگىمەن سۋسىنداپ كەلدى. جالپى ءداستۇرلى مادەنيەتىمىزدە كوشپەلى ءومىر سالتىن ۇستانعان قازاق، قىرعىز تۇركىمەن جانە مونعول حالىقتارىندا مۋزىكالىق اسپاپتا جەكە ورىنداۋ ءۇردىسى قالىپتاسىپ ساقتالعاندىعى بەلگىلى.
ال، حح عاسىردا قازاقستان مادەنيەتىندە باتىس ەۋروپاعا ءتان ۇجىمدىق ورىنداۋ ءۇردىسى پايدا بولادى. ولار وركەستر جانە حور ونەرى بولىپ تابىلادى. العاش رەت حالىق اسپاپتار وركەسترى قۇرىلدى. حح عاسىردا قازاق حالقى مۋزىكاسىنىڭ دامىتۋ قۇرمانعازى اتىنداعى حالىق اسپاپتار وركەسترىنىڭ قۇرىلۋىمەن تىعىز بايلانىستى بولادى. كەڭەس داۋىرىندەگى مۋزىكالىق مادەنيەتىمىزدىڭ ەڭ ۇلكەن جەتىستىگىن وسى وركەستردىڭ جۇمىسى ارقىلى كورە الامىز. جەكە ورىنداۋدا جەتكەن كۇي ءداستۇرى وركەستردىڭ ورىنداۋىندا جاڭاشا جاڭعىرىپ جاڭا عاسىردىڭ ەڭ ۇلكەن جاڭالىعى بولادى. قازاقتىڭ كۇيلەرى وركەستردىڭ ورىنداۋىندا اۋقىمى كەڭەيىپ، تىڭدارماننىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا تەز اق بولەنە كەتەدى.
قازاقستان سيمفونيالىق مۋزىكانىڭ دامۋى العاشقىدا وڭايعا سوقپايدى. ەڭ اۋەلى سيمفونيالىق وركەستر قازاق تىڭدارمانىن باتىس ەۋروپا جانە ورىس كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارمالارىمەن تانىستىرادى. قازاق تىڭدارماندارىنىڭ ىقىلاسىنا بولەنۋ ءۇشىن موسارت جانە بەتحوۆەن سىندى ەۋروپانىڭ ايگىلى كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارمالارىن حالىق اسپاپتار وركەسترىنىڭ ورىنداۋىندا ۇسىنادى. كوپتەگەن قازاق كومپوزيتورلارى دا ۇلتتىق ناقىشتا سيمفونيا شىعارۋعا تالپىنىس جاسايدى. دەگەنمەن كوپ شىعارمالار حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعا الماي، ءتىپتى ۇمتىلىپ تا كەتەدى. سونداي كومپوزيتورلاردىڭ ءبىرى ە. برۋسيلوۆسكيي بولاتىن. ە. برۋسيلوۆسكيي 7 سيمفونيانىڭ اۆتورى.
ءسويتىپ، سيمفونيالىق شىعارمالار حح عاسىردىڭ 70 - 80 جىلدارى عانا ءوزىنىڭ كوركەمدىك قۇندىلىعىنا يە بولادى. وسى كەزەڭدە سيمفونيالىق كۇي جانرى پايدا بولدى. اسىرەسە، ە. راحمادييەۆتىڭ «قۇداشا دۋمان» جانە «دايراباي» اتتى سيمفونيالىق تۋىندىلارى كەڭىنەن ءمالىم بولادى. ال، سيمفونيا جانرىنىڭ دامۋىندا ەڭ بيىك جەتىستىككە يە بولعان ع. جۇبانوۆانىڭ «جىگەر» اتتى شىعارماسىن اسا ماقتانىشپەن اتايمىز. بۇل سيمفونيا داۋلەتكەرەيدىڭ «جىگەر» كۇيىنىڭ نەگىزىندە جازىلىپ، الەمدىك كلاسسيكالىق مۋزىكانىڭ قاتارىندا كەڭىنەن تاراپ كەتتى.
مۋزىكا تىڭداۋ: سيمفونيالىق وركەستردىڭ ورىنداۋىندا ە. برۋسيلوۆسكييدىڭ «بالبىراۋىن» سكەرسو جانە ە. راحمادييەۆتىڭ «قۇداشا دۋمان» سيمفونيالىق كۇيىن تىڭداۋ.
سۇراقتار:
- ەرتەدە قازاقتىڭ ءداستۇرلى مۋزىكاسىن قالاي ورىندالادى؟
- جاڭا زاماندا قازاق كۇيلەرىندە قانداي جاڭالىقتار مەن وزگەرىستەر بولدى؟
- قۇرماعازىنىڭ «بالبىراۋىن» كۇيىن سيمفونياعا العاش پايدالانعان كومپوزيتوردى اتا؟
- ال بالالار وسى ءبىز ۇيرەنىپ جۇرگەن كۇيلەرىمىزدەن حالىق كۇيى «كەلىنشەك» حالىق ءانى «گۇلدەرايىم» قايتالاپ ويناساق.
تاپسىرما:
1. كۇي جانە سيمفونيا تاقىرىبىن وقىپ كەلۋ.
2. دومبىرادان م. اۋباكيروۆتىڭ «نار كەسكەن» شىعارماسىنىڭ ۇيرەنگەن بۋىنىن جاتتاپ كەلۋ.
قىزىلوردا وبلىسى، شيەلى اۋدانى،
№45 «اق وردا» مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ
مۋزىكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
رۇستەموۆ توباجان قوزايدار ۇلى
You Might Also Like
-
تىزبەك بولىگىنە ارنالعان وم زاڭى. ەلەكتر كەدەرگىسى. مەنشىكتى كەدەرگى.
