InfoHub Logo

بايقاۋى «مەنىڭ ولكەمنىڭ تاريحى»
نوميناسيا: «تۋعان ولكەنىڭ شەجىرەسى»
زەرتتەۋ جۇمىستىڭ تاقىرىبى: «كيەلى كۇرەڭبەلدىڭ تاريحى»

مازمۇنى
1. زەرتتەۋشى تۋرالى مالىمەت
2. اننوتاسيا
3. كىرىسپە
4. نەگىزگى ءبولىم
ا) قوعالى اۋىلىنىڭ گەوگرافيالىق جاعدايى
ءا) قوعالىنىڭ تاريحي جاعدايى
ب) جاۋگەرشىلىك كەزىندەگى كۇرەڭبەل
ۆ) رەسەي، ۋكراين، بەلورۋسيادان قونىس اۋدارۋشىلار
گ) جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات كەزىندەگى قوعالى
د) ۇجىمداستىرۋ ساياساتى جانە اشارشىلىق كەزەڭى
ج) ۇلى وتان سوعىسىنداعى قوعالى حالقىنىڭ ەرلىگى
5. قورىتىندى
6. قولدانىلعان ادەبيەت ءتىزىمى

كىرىسپە
مەن جەتىسۋدىڭ كۇرەڭبەل دەگەن ولكەسىنىڭ تۋماسىمىن. ءوزىمنىڭ تۋىپ وسكەن اۋىلىم، كىندىك قانىم تامعان جەرىم - قوعالى جۇرەگىمە تىم جاقىن، وتتاي ىستىق كورىنەدى.
قازاقستاننىڭ ءار ايماعىندا تۋىپ - وسكەن تۋىستارىمنىڭ ايتۋىنشا ءبىزدىڭ قوعالى ناعىز جەر ءجانناتى، سەبەبى، اسانقايعى اتامىز جەتىسۋدى كورگەندە: «مىناۋ جەتىسۋدىڭ اعاشىنىڭ ءار بۇتاعى جەمىس ەكەن، شارۋاعا جايلى قونىس ەكەن» - دەمەكشى. 1964 - 1997 جىلدارى كەڭەس وكىمەتى كەزىندە بۇل وڭىردە بۇكىل قازاقستانعا بەلگىلى كارتوپ وسىرەتىن قوعالى كەڭشارىنىڭ ورتالىعى بولعان. كارتوپتىڭ ارقاسىندا اشارشىلىق كەزىندە كوپ ادام اشتىقتان امان قالعان. ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە جەڭىسكە اۋدانداستارىمىز زور ۇلەسىڭ قوسقان. بيىل ۇلى وتان سوعىسىنداعى كەڭەس حالقىنىڭ جەڭىسىنە 70 جىل بولادى ولاردىڭ دانقىڭ جاڭعىرتۋ قاجەت – ول ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. كەڭەس ءداۋىرى كەزىندەگى قوعالى ءوڭىرى دۇركىرەپ باعى ورلەپ تۇرعان ەدى. ول كەزدە گۆارديا اۋدانىنىڭ ورتالىعى بولعان، تىرشىلىك قىزىپ قايناعان كەزەڭ. 1997 جىلى اۋدان ورتالىعى سارىوزەك كەنتىنە كوشىرگەننەن كەيىن، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ كورىنىسى كوزدى قۋاندىرمايدى، ونىڭ سەبەبى: جاستار اۋىلدان قالاعا جۇمىس ىزدەۋمەن اعىلۋدا، ەكى قولعا ءبىر كۇرەك جوق، تەپسە تەمىر ۇزەتىن ەر ازاماتتارعا جولاۋشىلاردى تاسىمالداۋدان باسقا كاسىپ جوق. جۇمىسسىزدىق – ول وسى ءوڭىردىڭ وزەكتى ماسەلەسى. سوندىقتان مەنىڭ قالاۋىم – قوعالىدا وسىرىلەتىن كارتوپتى، بيدايدى، ەتتى، تەرىنى، ءجۇندى وندەيتىن كاسىپورىندار اشىلسا، سارىوزەك – قوعالى اۆتوتراسساسى كۇردەلى جاڭعىرۋدان وتسە، اۋىلدا اۆتوبەكەتى سالىنسا، جۇمىس ورىندارى اشىلسا، مەنىڭ اۋىلىم گۇلدەنىپ كەتەدى. بۇل مەكەن وعان لايىقتى دەپ سانايمىن. تومەندەگى زەرتتەۋ جۇمىسى وعان دالەل بولۋىنا كۇمانىم جوق.

نەگىزگى ءبولىم.
قوعالى اۋىلىنىڭ گەوگرافيالىق جاعدايى.

قوعالى - التىنەمەل جوتاسى مەن بۇرىمباي تاۋلار اراسىنداعى، قوعالى وزەنىنىڭ بويىنداعى اڭعار. بيىكتىگى 1100مەتر شاماسىنداعى سولتۇستىك - شىعىسى جانە وڭتۇستىك امفيتەاتر ءتارىزدى تاۋ ەتەگى توبەشىكتەرىمەن قورشالعان، ال باتىسىندا بىجى وزەنىنە قاراي ءبىرتۇتاس، ەڭىس جازىققا اينالادى، اڭعاردى قوعالى جانە بىجى وزەنىنىڭ كوپتەگەن سالالارى كەسىپ وتەدى. پالەوزوي ەراسىنىڭ گەرسين تاۋ جاسالۋ كەزەڭىندە پايدا بولعان. اڭعاردىڭ تومەن جاتقان بولىكتەرى ساز، سازداق جانە قۇمنان تۇراتىن الليۋۆيلىك شوگىندىلەردەن، ال شەتكى توبەشىكتەرى تورتتىك كونگلومەراتتاردان باستاپ شاقپاقتاستى، قايراقتاستى، عانىشتى لەس ءتارىزدى جابىندىلارمەن قاپتالعان. كليماتى جونىندە قوڭىرجاي بەلدەۋدىڭ تۇران كونتينەنتالدىك وبلىسىنا كىرەدى، ۆەرتيكال بەلدەۋلىككە باعىنادى. جاۋىن - شانىنىڭ جىلدىق مولشەرى 330 - 590مم.
قاڭتاردىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى 8 - 120س. بۋلانۋ كورسەتكىشى جاۋىن - شاشىن مولشەرىنەن جوعارى. توپىراعىنىڭ جامىلعىسى قىزىل قوڭىر، ال وزەن بويىندا قوردالى قارا. وزەن بويىندا شالعىن، ال تاۋ بەتكەيلەرى جانە جازىقتارىندا جۋساندى - بەتەگەلدى، بەتەگەلى - سەلەۋلى، وسىمدىكتەر وسەدى. جەمىستى بۇتالار مەن سيرەك وسەتىن ۇساق جاپىراقتى اعاشتار دا كەزدەسەدى.
قوعالى ارتەزياندى الابى - قوعالى ويپاتىنداعى شاعىن ارتەزياندى الاپتارىنىڭ ءبىرى. جەراستى سۋلارى نەگىزەنەن تومەنگى تورتتىك الليۋۆيالدى - پروليۋۆيالدى تۇزىلىمدەرگە شوعىرلانعان. سۋلى قابات ويپاتتىڭ ورتا شەڭىندە 2مەتر، ونى قورشاعان تاۋ ەتەكتەرىندە 50 مەتر تەرەندىكتە. بۇل بەتكەي سۋلارى كەسكەنتەرەك جانە بىجى وزەن بويىمەن
سولتۇستىك - باتىس باعىتتا جىلجيتىن گرۋنتتىق اعىمدى قۇرايدى. سۋلى قاباتتىڭ كوشپەلىلىگى جەر بەدەرىنىڭ وزگەشەلىكتەرىنە بايلانىستى 3م - دەن 50 - 70مەترگە دەيىن وزگەرەدى، الاپتىڭ ورتا تۇسىندا - حولموگوركاسىنىڭ ماڭىندا 100مەتر جەتەدى. جەر استى سۋلارىنىڭ تاۋ ەتەكتەرىندەگى شىعىمدى \دەبيتى\ \10 - 15ليتر\ سەكۋندىنا، كەيدە 20 ليتر سەكۋندىنا، ورتالىق جانە باتىس بولىكتەرىندە 1 ليتر سەكۋندكە دەيىن ازايادى. سۋىنىڭ مينەرالدىعى 0، 5گ\ل، حيميالىق قۇرامى جاعىنان گيدروكاربوناتتى ماگنييلى - كالسييلى نەمەسە ارالاس سۋلارعا جاتادى.
قوعالى كەربۇلاق اۋدانىنداعى اۋىل، وزىمەن اتتاس اۋىلدىق اكىمشىلىك وكرۋگ ورتالىعى. اۋدان ورتالىعى - سارىوزەك كەنتىنەن شىعىسقا قاراي 72كم جەردە، قوتىرقايىڭ جانە التىنەمەل جوتالارى ارالىعىنداعى تاۋارالىق اڭعاردا، بىجى وزەنىنىڭ سالاسى - قوعالى وزەن جاعالاۋىنداعى جۋسان، كودە، كوكپەك، بوز، بەتەگە، ت. ب. شوپتەسىن وسىمدىكتەر وسەدى. قوعالى اۋىلدىق وكرۋگى اكىمشىلىگىنىڭ جەر كولەمى - 39781گا. وكرۋگ اۋماعىندا 5 ەلدى مەكەن بار، ولار: قوعالى اۋىلى، شاعان اۋىلى، تاستىوزەك اۋىلى، كۇرەڭبەل اۋىلى، كوكباستاۋ اۋىلى. جالپى حالىق سانى 5600 ادام (2012). وكرۋگ اۋماعىندا ۇلتتىڭ قۇرامى تومەندەگىدەي: قازاقتار – 3800 ادام، ورىستار – 1050ادام، باسقا ۇلتتار 750. ۇلتتار قۇرامى بارلىعى 13 قازاقتار، ورىستار، ۋكرايندەر، بەلورۋستار، تاتارلار، دۇنگەندەر، شەشەندەر، وزبەكتەر، كارىستەر، نەمىستەر، ۇيعىرلار، بۋريات جانە قىرعىزدار. اۋىلدىڭ تۇرعىندارى باسقا ەلدى مەكەندەرمەن اۆتوموبيل جولدارى ارقىلى قاتىناسادى.