كيىز ءۇي
كىرىسپە ءبولىم«كيىز ءۇي – كوپتەگەن كوشپەلى حالىقتاردىڭ نەگىزگى باسپاناسى»
نەگىزگى ءبولىم
1. «كيىز ءۇيدىڭ تۇرلەرى مەن قۇرىلىسى»
2. «قازاقتىڭ كيىز ءۇي جابدىقتارى جانە كيىز ءۇي بۇيىمدارى»
قورىتىندى
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر
ءى. جۇمىستىڭ سيپاتتاماسى
عىلىمي جۇمىستىڭ ماقساتى: كيىز ءۇيدىڭ تاريحى مەن بۇگىنىنىڭ بايلانىسىن سەزىنۋ، ولاردى زەردەلەۋ، تولىق بايانداۋ، جادىگەر رەتىندە ساقتاپ قالۋدىڭ شەشىمىن قاراستىرۋ جانە دەرەكتەرمەن بەكىتۋ.
عىلىمي جۇمىستىڭ مىندەتتەرى:
1. كيىز ءۇي تۇسىنىگىن اشىپ كورسەتۋ؛
2. تاريحي قولدانىسىن دالەلدەۋ؛
3. جادىگەر رەتىندە قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ:
4. بولمىستى، تابيعات پەن قوعامدى تانۋعا قاجەت دەرەكتەردى مازمۇنداي ءبىلۋ.
5. الدىنا قويىلعان سۇراققا نەمەسە ماسەلەنى شەشۋدە وپتيمالدى (جىلدام، سەنىمدى جانە دۇرىس) جاۋاپ بەرۋگە داعدىلانۋ، ۇمتىلۋ.
6. وسى ماقساتتى ەسكەرە وتىرىپ، دۇنيەتانىمدىق قىزىعۋشىلىعىمدى ارتتىرۋ بارىسىندا ويلاۋ قابىلەتىمدى دامىتۋ ءۇشىن ءارتۇرلى دەرەكتەرگە قاتىستى مالىمەتتەردى جيناقتاۋدى جۇزەگە اسىرۋدى ءجون كوردىم.
جۇمىستىڭ وزەكتىلىگى
حالىققا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ بارلىق بۋىندارىنا سونىڭ ىشىندە باستاۋىش جانە ورتا بۋىنعا، زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. ويتكەنى ءبىلىم مەن ءتالىم تاربيەنىڭ نەگىزى باستاۋىش مەكتەپتە قالانادى.
قانداي دا بولسىن ءپاندى، سونىڭ ىشىندە باستاۋىش جانە ورتا مەكتەپتەگى گۋمانيتارلىق پاندەردى وقىتىپ - ۇيرەتۋ ارنايى ماقسات كوزدەيدى.
حالىقتىڭ بۇكىل مادەني - شارۋاشىلىق - تۇرمىستىق بولمىسى ونىڭ ەتنوگرافياسىندا كورىنىس تابادى. ۇلتتىق ەتنوگرافياسىن بىلمەي ونى تانۋ قيىن. سوندىقتان بۇگىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا بەت بۇرۋ جاعدايىندا حالىقتىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىنە ۇلكەن ءمان بەرۋ.
جۇمىستىڭ عىلىمي جاڭالىعى
قازىرگى تاڭدا جىلما جىل تاريحتا جادىگەرلەر ازايىپ بارا جاتىر. كونەنىڭ كوزى بولعان اسىل مۇرامىز كيىز ءۇيدى ۇلىقتاي وتىرىپ، قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋ.
زەرتتەۋ ءادىسى
بۇل جۇمىستى جازۋ بارىسىندا عىلىمي ادەبيەتتەرمەن جۇمىس، جيناقتاۋ، جۇيەلەۋ، تۇسىندىرمەلى ادىستەر، زەرتتەۋلەر قولدانىلادى.
كىرىسپە ءبولىم
«كيىز ءۇي – كوپتەگەن كوشپەلى حالىقتاردىڭ نەگىزگى باسپاناسى»
كيىز ءۇي – كوپتەگەن كوشپەلى حالىقتاردىڭ نەگىزگى باسپاناسى بولعان. ارعى ساق، عۇن زامانىنان بەرى قازاق حالقى دا كيىز ءۇيدى سان مىڭداعان جىلدار بويى ءوزىنىڭ ءتول باسپاناسى ەتىپ كەلدى. مىڭداعان جىلدار بويى جيناقتالعان تاجىريبە نەگىزىندە قالىپتاسقان كيىز ءۇيدىڭ قۇرىلىسى بىرنەشە بولىكتەردەن تۇرادى.
كيىز ءۇي قازاقتىڭ ءوز ومىرىندەگى ۇستانار سالتى مەن ءداستۇرىنىڭ دە تاڭباسى، بەلگىسى. ونىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ، سان عاسىرلىق مادەنيەتىنىڭ جارقىن ايعاعى. ويتكەنى قازاق حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرىنىڭ كوپشىلىگى وسى كيىز ۇيگە بايلانىستى. كيىز ءۇي، ەڭ الدىمەن، ونىڭ يەسىنىڭ بايلىعىن، تۇرمىس جايىن بىلدىرەدى. ونىڭ ەكى، ءۇش قاناتتان باستاپ ون ەكى، ون سەگىز، وتىز قاناتقا دەيىن جەتەتىن تۇرلەرى بولعان. ال كيىز ءۇيدىڭ كەرەگەسىنىڭ باسى 70 - تەن 360 - قا دەيىن بارادى. اۋقاتتى قازاقتاردىڭ كيىز ۇيلەرى، الگىدە ايتقانداي، ۇلكەن جانە وتە باي جيھازدى ورنەكتەرمەن بەزەندىرىلەدى. ولاردى اق وردا، التىن وردا، التىن ۇزىك دەپ اتاعان. ودان باسقا كيىز ۇيلەردىڭ التى قانات اق بوز، قوڭىر ءۇي، قارا لاشىق، كۇركە وتاۋ، يتارقا ت. ب. اتاۋلارى بار. كيىز ۇيلەر ءوزىنىڭ مادەني - تۇرمىستىق، شارۋاشىلىق جاعدايىنا بايلانىستى دا ءۇش تۇرگە: 1) جازدىگۇنى تۇرۋعا ارنالعان، 2) مەرەكە - جيىن كەزىندە قوناق كۇتىپ الاتىن جانە 3) جورىق كەزىندە تىگىلەتىن كيىز ءۇي بولىپ بولىنەدى. جولاۋشىلار مەن جورىقشىلاردىڭ تىگەتىن ۇيلەرىن ابىلايشا، اق قوس، قوس، قاڭقا، (اربانىڭ ۇستىنە تىگىلەتىن ءۇي)، جارىق ءۇي دەپ اتاعان. سونداي - اق قۇرىم كيىزدەن، قامىستان، شيدەن كيىز ءۇي تەكتەس ۇيشىكتەر مەن كۇركەلەر سالىناتىن بولعان. بۇلار، كوبىنە، قاقىرا نەمەسە قالقا دەپ اتالعان دا، جاۋگەرشىلىكتە، مايدان شەبىندە دالادا، جاۋىن - شاشىننان قورعانۋ ءۇشىن تىگىلەتىن بولعان.
كيىز ءۇيدىڭ نەگىزگى قاڭقاسى – كەرەگە، ۋىق، سىقىرلاۋىق، شاڭىراق – كيىز ءۇيدىڭ سۇيەگى دەپ اتالادى. ولار ءبىر - بىرىمەن باۋ - باسقۇرلارمەن بىرىكتىرىلىپ تاڭىلادى. ونىڭ سىرتىنان شي تۇتىلادى دا، كيىز ابزەلدەر (تۋىرلىق، ۇزىك، تۇندىك، كيىز ەسىك) جابىلادى. بۇلاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ ءوز ورنى بار: تۋىرلىق كەرەگەدەن ۋىقتىڭ ورتاسىنا دەيىن، ۇزىك كەرەگە باسىنان شاڭىراققا دەيىن، تۇندىك شاڭىراقتى، ال كيىز ەسىك سىقىرلاۋىقتى جاۋىپ تۇرادى. باۋ - باسقۇرلار كيىز ءۇيدىڭ سۇيەگىن ۇستاستىرىپ قانا قويماي، سىرتقى كيىزدەرىن دە باستىرىپ تۇرۋ ماقساتىندا قولدانىلادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەپ الۋ
You Might Also Like
