كيىز ءۇي فيزيكاسى
كيىز ءۇي فيزيكاسى
تابيعاتتاعى تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ ءوسىپ - ءونۋى، دامۋ كوزى – ونىڭ تامىرى، ادام بالاسىنىڭ دامۋ كوزى – ءتىلى، ءدىنى، سالت - ءداستۇرى. ءبىز وسى ۋاقىتقا شەيىن عىلىم مەن بىلىمگە تەك ەۋروپالىقتاردىڭ كوزىمەن قاراپ كەلگەنىمىزگە ءمان بەرە بەرمەيمىز. اسىرەسە وتارشىلدىق ساياساتتىڭ ارقاسىندا: دىنىمىزبەن كۇرەسىپ - ءدىنسىز، تەكتىلەرىمىزبەن كۇرەسىپ - تەكسىز، ۇلتجاندىلارىمىزبەن كۇرەسىپ - ۇلتسىز، بىلىمدىلەرىمىزبەن كۇرەسىپ - بىلەكسىز، سالت – داستۇرىمىزبەن كۇرەسىپ - ساناتسىز قالا جازداعان ەلمىز. سوندىقتان ەندىگى جەردە عىلىمنىڭ قاي سالاسىندا بولسا دا وسى كەمشىلىكتەرىمىزدىڭ ورنىن تولتىرۋعا ات سالىسقان ءجون.
عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى، تاربيەمىزدى، ۇلتتىق سالت - داستۇرلەر، ۇلگى - ونەگە ۇيرەنىپ، بويىما ءسىڭىرىپ، كۇندەلىكتى تىرشىلىگىمە پايدالانعىم كەلەدى.
ولاي بولسا تۋعان حالقىمىزدىڭ تاريحي دامۋى بارىسىنداعى، اتام زاماننان ومىرمەن بىرگە جاساسىپ، بىتە قايناسىپ، ءوزىنىڭ ايشىقتى بوياۋىن سولعىنداتپاي، ۇرپاقتان - ۇرپاققا ميراس بولىپ كەلە جاتقان باي قازىنالاردىڭ ءبىرى - كيىز ءۇيدىڭ فيزيكاسى جونىندە دۇنيەتانىمىمەن تانىستىرعىم كەلەدى. كيىز ءۇي قۇرىلىسىنىڭ فيزيكاسىن تانۋ ارقىلى حالقىمىزدىڭ دانىشپاندىعىن تانىتۋ، دانالىقتىڭ قىر - سىرىنا ءۇڭىلۋ، دالەلدەۋ وسى جۇمىسىمنىڭ شىعارماشىلىق ماسەلەسى.
فيزيكا ءپانى - تابيعاتتى، تابيعات قۇرىلىستار مەن زاڭدارىن پايدالانۋدى زەرتتەيتىن عىلىم. عۇلامالار ايتىپ كەتكەندەي، وسى كيىز ۇيدەن قازاق حالقىنىڭ اسپان الەمىنە، ەسەپتەۋ جۇيەسىنە، فيزيكالىق زاڭدىلىقتارىنا، تابيعات زاڭدىلىقتارىن ءبىلىپ، ولارمەن تۇرمىس - تىرشىلىكتە ساناسۋ جولدارىن ءبىلۋ، ەكونوميكالىق بىلىكتىلىگىنە، مادەنيەت پەن ونەردەگى تالعامى - جالپى ءومىر تاجىريبەسىندەگى ىسكە بەيىمدىلىگى اڭعارىلادى. ارعى - بەرگى تاريحىمىز بەن مادەنيەتىمىزدى زەردەلەي قاراساق كيىز ءۇيدىڭ اتقارعان ءرولى وتە زور ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز. ءبىزدىڭ كيىز ءۇيىمىز تەك باسپانا عانا ەمەس، ول ساۋلەت، قۇرىلىس، سۋرەت، قولونەر سياقتى بىرنەشە ونەردىڭ باسىن قۇرايتىن عاجايىپ تۋىندى دەسەك تە بولادى. باسقا ەلدەردەگىدەي ەمەس، بۇل اعاش، كيىز، شي، ءارى كوشپەلى (جىلجىمالى) قۇرىلىس تۇرىنە جاتادى. سوڭعى 7 – 8 عاسىر بويىنا كيىز ۇيگە وزگەرىس ەنگىزىلمەي، قازاقتار ءۇشىن ەڭ قولايلى باسپانا بولىپ قالدى. كيىز ءۇي الەمگە بەلگىلى، ياعني الەمدەگى ەڭ تەز قۇراستىرىلىپ، تەز جىعىلاتىن ءۇي. جانە دە كيىز ءۇيىمىز باسقا حالىقتاردىڭ ۇيلەرىمەن سالىستىرعاندا ءبىر دە ءبىر شەگە پايدالانباي – اق قۇراستىرىلاتىن ءۇي دەپ تانىلادى. ول اۋا رايىنىڭ قانداي جاعدايىندا دا پايدالانۋعا وتە ىنعايلى، ىشىنە جارىق جاقسى تۇسەدى، اۋا الماسۋ تالاپقا ساي، جەل – داۋىلعا شايقالمايدى، بەرىك، توبەسى جاداعاي ەمەس، كۇمبەز بولىپ كەلەدى. وسىنىڭ ءبارىنىڭ سەبەبىن عىلىمي جۇمىسىمدا قاراستىرايىق جانە فيزيكا تۇرعىدان تۇسىندىرەيىك.
كيىز ءۇي ولشەمدەرى.
كيىز ءۇي نەگىزگى 3 بولىكتەن تۇرادى:
ءۇيدىڭ سۇيەكتەرى (اعاشتان تۇراتىن بولىكتەرى)
كيىزدەرى (شي دە وسىعان كىرەدى)
باۋ شىلاۋلارى (باۋلارى مەن باسقۇر ارقاندارى) كيىز ءۇي بولىكتەرىن دايىنداعاندا ەكولوگيالىق تازا، تابيعي ماتەريالدى قولدانعان، ياعني ەشقانداي دەنساۋلىققا زيان كەلتىرەتىن سينتەتيكالىق قوسپالارى جوق.
تابيعاتتاعى تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ ءوسىپ - ءونۋى، دامۋ كوزى – ونىڭ تامىرى، ادام بالاسىنىڭ دامۋ كوزى – ءتىلى، ءدىنى، سالت - ءداستۇرى. ءبىز وسى ۋاقىتقا شەيىن عىلىم مەن بىلىمگە تەك ەۋروپالىقتاردىڭ كوزىمەن قاراپ كەلگەنىمىزگە ءمان بەرە بەرمەيمىز. اسىرەسە وتارشىلدىق ساياساتتىڭ ارقاسىندا: دىنىمىزبەن كۇرەسىپ - ءدىنسىز، تەكتىلەرىمىزبەن كۇرەسىپ - تەكسىز، ۇلتجاندىلارىمىزبەن كۇرەسىپ - ۇلتسىز، بىلىمدىلەرىمىزبەن كۇرەسىپ - بىلەكسىز، سالت – داستۇرىمىزبەن كۇرەسىپ - ساناتسىز قالا جازداعان ەلمىز. سوندىقتان ەندىگى جەردە عىلىمنىڭ قاي سالاسىندا بولسا دا وسى كەمشىلىكتەرىمىزدىڭ ورنىن تولتىرۋعا ات سالىسقان ءجون.
عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى، تاربيەمىزدى، ۇلتتىق سالت - داستۇرلەر، ۇلگى - ونەگە ۇيرەنىپ، بويىما ءسىڭىرىپ، كۇندەلىكتى تىرشىلىگىمە پايدالانعىم كەلەدى.
ولاي بولسا تۋعان حالقىمىزدىڭ تاريحي دامۋى بارىسىنداعى، اتام زاماننان ومىرمەن بىرگە جاساسىپ، بىتە قايناسىپ، ءوزىنىڭ ايشىقتى بوياۋىن سولعىنداتپاي، ۇرپاقتان - ۇرپاققا ميراس بولىپ كەلە جاتقان باي قازىنالاردىڭ ءبىرى - كيىز ءۇيدىڭ فيزيكاسى جونىندە دۇنيەتانىمىمەن تانىستىرعىم كەلەدى. كيىز ءۇي قۇرىلىسىنىڭ فيزيكاسىن تانۋ ارقىلى حالقىمىزدىڭ دانىشپاندىعىن تانىتۋ، دانالىقتىڭ قىر - سىرىنا ءۇڭىلۋ، دالەلدەۋ وسى جۇمىسىمنىڭ شىعارماشىلىق ماسەلەسى.
فيزيكا ءپانى - تابيعاتتى، تابيعات قۇرىلىستار مەن زاڭدارىن پايدالانۋدى زەرتتەيتىن عىلىم. عۇلامالار ايتىپ كەتكەندەي، وسى كيىز ۇيدەن قازاق حالقىنىڭ اسپان الەمىنە، ەسەپتەۋ جۇيەسىنە، فيزيكالىق زاڭدىلىقتارىنا، تابيعات زاڭدىلىقتارىن ءبىلىپ، ولارمەن تۇرمىس - تىرشىلىكتە ساناسۋ جولدارىن ءبىلۋ، ەكونوميكالىق بىلىكتىلىگىنە، مادەنيەت پەن ونەردەگى تالعامى - جالپى ءومىر تاجىريبەسىندەگى ىسكە بەيىمدىلىگى اڭعارىلادى. ارعى - بەرگى تاريحىمىز بەن مادەنيەتىمىزدى زەردەلەي قاراساق كيىز ءۇيدىڭ اتقارعان ءرولى وتە زور ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز. ءبىزدىڭ كيىز ءۇيىمىز تەك باسپانا عانا ەمەس، ول ساۋلەت، قۇرىلىس، سۋرەت، قولونەر سياقتى بىرنەشە ونەردىڭ باسىن قۇرايتىن عاجايىپ تۋىندى دەسەك تە بولادى. باسقا ەلدەردەگىدەي ەمەس، بۇل اعاش، كيىز، شي، ءارى كوشپەلى (جىلجىمالى) قۇرىلىس تۇرىنە جاتادى. سوڭعى 7 – 8 عاسىر بويىنا كيىز ۇيگە وزگەرىس ەنگىزىلمەي، قازاقتار ءۇشىن ەڭ قولايلى باسپانا بولىپ قالدى. كيىز ءۇي الەمگە بەلگىلى، ياعني الەمدەگى ەڭ تەز قۇراستىرىلىپ، تەز جىعىلاتىن ءۇي. جانە دە كيىز ءۇيىمىز باسقا حالىقتاردىڭ ۇيلەرىمەن سالىستىرعاندا ءبىر دە ءبىر شەگە پايدالانباي – اق قۇراستىرىلاتىن ءۇي دەپ تانىلادى. ول اۋا رايىنىڭ قانداي جاعدايىندا دا پايدالانۋعا وتە ىنعايلى، ىشىنە جارىق جاقسى تۇسەدى، اۋا الماسۋ تالاپقا ساي، جەل – داۋىلعا شايقالمايدى، بەرىك، توبەسى جاداعاي ەمەس، كۇمبەز بولىپ كەلەدى. وسىنىڭ ءبارىنىڭ سەبەبىن عىلىمي جۇمىسىمدا قاراستىرايىق جانە فيزيكا تۇرعىدان تۇسىندىرەيىك.
كيىز ءۇي ولشەمدەرى.
كيىز ءۇي نەگىزگى 3 بولىكتەن تۇرادى:
ءۇيدىڭ سۇيەكتەرى (اعاشتان تۇراتىن بولىكتەرى)
كيىزدەرى (شي دە وسىعان كىرەدى)
باۋ شىلاۋلارى (باۋلارى مەن باسقۇر ارقاندارى) كيىز ءۇي بولىكتەرىن دايىنداعاندا ەكولوگيالىق تازا، تابيعي ماتەريالدى قولدانعان، ياعني ەشقانداي دەنساۋلىققا زيان كەلتىرەتىن سينتەتيكالىق قوسپالارى جوق.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
