شوقان ءۋاليحانوۆ - تۇڭعىش عالىم
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ش. ءۋاليحانوۆ – تۇڭعىش عالىم
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلاردىڭ قازاقتىڭ تۇڭعىش اسكەري عالىمى، بەلگىلى قايراتكەرى ش. ءۋاليحانوۆ تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ، ونىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق جولىنا، عىلىمي ەڭبەكتەرى مەن زەرتتەۋ جۇمىستارىنا شولۋ جاساۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ اۋىزەكى سويلەۋ داعدىسىن دامىتۋ، سوزدىك قويۋىن مولايتۋ، وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋ، ويلارىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە قالىپتاستىرۋ.
3. پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، عالىمنىڭ ونەگەسى مەن ەڭبەكتەرى ارقىلى وقۋشىلاردى ءبىلىمدى، دارىندى، ونەگەلى بولۋعا تاربيەلەۋ، وتانسۇيگىشتىك سەزىمدەرىن ارتتىرۋ. مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن قۇرمەت سەزىمدەرىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: توپتىق جۇمىس.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، ويلاندىرۋ، سالىستىرۋ، ىزدەندىرۋ، پىكىر الماسۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ش. ءۋاليحانوۆتىڭ پورترەتى، عالىمنىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان بۋكلەت، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، تەست، كارتوچكالار، ءسوز جۇمباق.
ءپانارالىق بايلانىس: ورىس ءتىلى، ادەبيەت، تاريح.
ساباقتىڭ بارىسى
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سىنىپتى ساباققا دايارلاۋ.
2. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ.
وقۋشىلار ەكى توپقا بولىنەدى، ينتەراكتيۆتى تاقتانى پايدالانا وتىرىپ، عالىمنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا شولۋ جاسايدى.
3. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
- بالالار، قاي زاماندا، قاي عاسىردا بولماسىن ماڭگى ولمەس تۇلعالار بولادى. 19 عاسىردىڭ 2 - جارتىسىندا ءومىر سۇرگەن، قازاقتىڭ دانا دا دارا تۇلعاسى، ارتىنا وشپەس مۇرا قالدىرعان ۇلى عالىمى – شوقان ءۋاليحانوۆ. ولاي بولسا، ش. ءۋاليحانوۆ كىم؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ جازايىق. بەرىلگەن دياگراممانى تولتىرۋ.
شوقان (تۇڭعىش اسكەري عالىمى، ۇلى ساياحاتشى، سۋرەتشى، ارحەولوگ، تاريحشى، پۋبليسيست، ادەبيەتشى، زەرتتەۋشى، گەوگراف، ويشىل، اعارتۋشى – دەموكرات، ەۆروپاعا قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتىن العاش تانىتۋشى.)
4. «ءبىر – ءبىرىڭدى تەكسەر» ويىنى.(تەست جاۋاپتارىن بەلگىلەگەن سوڭ، تاقتاداعى دۇرىس جاۋاپتار بويىنشا ەكى توپ مۇشەلەرى ءبىر – ءبىرىن تەكسەرەدى)
تەست سۇراقتارى.
1. شوقاننىڭ شىن اتى كىم؟
ا) يبراھيم
ءا) مۇحاممەدحانافيا
ب) سادۋاقاس
2. شوقان قاي جىلى دۇنيەگە كەلدى؟
ا) 1835
ءا) 1845
ب) 1865
3. شوقاننىڭ تۋعان جەرى.
ا) قوستاناي وبلىسى، قىزىلتۋ اۋدانى
ءا) الماتى وبلىسى، اقسۋ اۋدانى
ب) قوستاناي وبلىسى، قۇسمۇرىن بەكەتى
4. «جالپى جولداستارىنىڭ، سونىڭ ىشىندە ماعان، ول «ەۋروپاعا اشقان تەرەزە ىسپەتتەس»، - دەپ كىم ايتتى؟
ا) گ. ي. پوتانين
ءا) ۆ. ۆ. گريگوريەۆ
ب) ن. ي: يلمينسكيي
5. شوقاننىڭ بالالىق شاعى قاي جەردە وتكەن؟
ا) سىرىمبەت
ءا) ساندىقتاس
ب) شىڭعىستاۋ
6. شوقاننىڭ اجەسىنىڭ اتى.
ا) ۇلجان
ءا) زەينەپ
ب) ايعانىم
شوقاننىڭ ارعى اتاسى
ا) ابىلاي
ءا) شىڭعىس
ب) ءۋالي
8. ش. ءۋاليحانوۆتىڭ كادەت كورپۋسىنا وقۋعا تۇسكەن جىلى.
ا) 1852
ءا) 1847
ب) 1858
9. شوقاننىڭ كادەت كورپۋسىن بىتىرگەن جىلى.
ا) 1852
ءا) 1853
ب) 1854
10. سەمەيدە شوقانمەن ونىڭ ورىس دوسى... ەسكەرتكىش ورناتىلعان.
ا) ي. ي. بەرەزينگە
ءا) ف. دوستويەۆسكييگە
ب) م. حومەنتوۆسكييگە
11. شوقان قاشقارياعا قاشان ساياحات جاسادى؟
ا) 1858 - 1859
ءا) 1854 - 1857
ب) 1847 - 1853
12. شوقان قاي جىردى قاعازعا ءتۇسىردى؟
ا) «الپامىس»
ءا) «قوبىلاندى»
ب) «ماناس»
13. شوقان قاي جىلى ورىس گەوگرافيا مۇشەلىگىنە سايلاندى؟
ا) 1861
ءا) 1858
ب) 1857
5. ءسوز جۇمباق شەشۋ.
6. اۋدارما جۇمىسى.
ۇلەستىرمەلى كارتوچكالار بويىنشا جۇمىس.
ش. ۋاليحانوۆ روديلسيا ۆ 1835 گودۋ ۆ نىنەشنەي كوكشەتاۋسكوي وبلاستي. ون روس ۋمنىم، پونياتليۆىم مالچيكوم.
ناستوياششەە ەگو يميا – مۋحاممەدحانافيا. شوكان – ەتو لاسكاتەلنوە يميا، داننوە ەمۋ روديتەليامي. ون وبۋچالسيا ارابسكوي گراموتە، زنال چاگاتايسكيي ي درۋگيە تيۋركسكيە يازىكي..
ۆ 12 لەت ون پوستۋپيل ۆ ومسكي» كادەتسكيي كورپۋس. ون ۋچيلسيا وچەن حوروشو. ون پوبىۆال ۆو منوگيح مەستاح، سوبيرال وبرازسى ۋستنوگو نارودنوگو تۆورچەستۆا ي ماتەريالى، سۆيازاننىە س يستوريەي ي ەتنوگرافيەي نە تولكو كازاحسكوگو نارودا، نو ي ۋيگۋرسكوگو، كيرگيزسكوگو، دۋنگانسكوگو، كيتايسكوگو نارودوۆ،
ون ۆپەرۆىە زاپيسال ەپوس كيرگيزسكوگو نارودا «ماناس» ۆ 1857 گودۋ ون ستال چلەنوم رۋسسكوگو گەوگرافيچەسكوگو وبششەستۆا.
7. «دۇرىس اۋدارماسىن تاپ»
- بالالار، سەندەردىڭ الدىعا قويعان ماقساتتارىڭ، بولاشاقتاعى ارماندارىڭ نە؟
ەڭ ءبىرىنشى ادامعا نە كەرەك؟
- ارينە، دەنساۋلىق كەرەك، سوندىقتان دا جاس كەزدەرىڭنەن دەنساۋلىقتارىڭدى كۇتىپ، شىمىر دا مىقتى بولىپ ءوسۋ ءۇشىن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستاپ، جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋلارىڭ كەرەك. كەلەسى سايىسىمىز «دۇرىس اۋدارماسىن تاپ» دەپ اتالادى.
ينتەراكتيۆتى تاقتادا دەنساۋلىق تۋرالى ماقال – ماتەلدەر جازىلعان. اۋدارمالارىنىڭ ورىندارى اۋىستىرىلىپ بەرىلگەن. ەكى توپتاعى وقۋشىلار كەزەكپەن شىعىپ، دۇرىس اۋدارماسىن سىزىقشامەن كورسەتەدى.
8. ساباقتى بەكىتۋ.
5 جولدىق تۇجىرىمداما:
1. كىم؟ (شوقان)
2. قانداي؟ (العىر، اقىلدى، ءبىلىمدى، ونەرلى، زەرەك)
3. نە ىستەدى؟ (زەرتتەدى، ساياحات جاسادى، ارالادى)
4. سينونيم. (زەرتتەۋشى – عالىم، العاشقى – تۇڭعىش، اتاقتى – بەلگىلى، تانىمال – ايگىلى)
5. ءبىر سويلەم. (ش. ءۋاليحانوۆ – قازاقتىڭ تۇڭعىش اسكەري عالىمى)
9. رەفلەكسيا. وي تولعانىس.
– ال، بالالار، كوڭىل – كۇيلەرىڭ قالاي؟ سونىمەن بۇگىنگى ساباقتا كىم تۋرالى ايتتىق؟ نەنى ويعا توقىپ، جادىمىزعا ساقتاۋعا ءتيىسپىز؟
10. ساباقتى قورىتىندىلاۋ. بىلىمدەرىن باعالاۋ.
11. ۇيگە تاپسىرما: «ەگەر مەن عالىم بولسام...» تاقىرىبىنا ەسسە جازۋ.
ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى.
- بالالار، بۇگىن بارلىقتارىڭ ساباقتا تاماشا جۇمىس ىستەدىڭدەر. سەندەرگە ۇلكەن راحمەت! شىعىستا «ساۋ دەنە، ازات اقىل، ادال كوڭىل – ۇشەۋىمەن باقىتتى بولادى ءومىر» دەگەن ناقىل ءسوز بار ەكەن. سول ايتقانداي، دەنى ساۋ، قۇرىش بىلەكتى، باتىل جۇرەكتى، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ورنىقتىرۋعا دايىن تۇراتىن ۇرپاق بولىپ وسىڭدەر! بىلىمدەرىڭ شىڭدالا تۇسۋىنە تىلەكتەسپىن! ساباق اياقتالدى.
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلاردىڭ قازاقتىڭ تۇڭعىش اسكەري عالىمى، بەلگىلى قايراتكەرى ش. ءۋاليحانوۆ تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ، ونىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق جولىنا، عىلىمي ەڭبەكتەرى مەن زەرتتەۋ جۇمىستارىنا شولۋ جاساۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ اۋىزەكى سويلەۋ داعدىسىن دامىتۋ، سوزدىك قويۋىن مولايتۋ، وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋ، ويلارىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە قالىپتاستىرۋ.
3. پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، عالىمنىڭ ونەگەسى مەن ەڭبەكتەرى ارقىلى وقۋشىلاردى ءبىلىمدى، دارىندى، ونەگەلى بولۋعا تاربيەلەۋ، وتانسۇيگىشتىك سەزىمدەرىن ارتتىرۋ. مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن قۇرمەت سەزىمدەرىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: توپتىق جۇمىس.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، ويلاندىرۋ، سالىستىرۋ، ىزدەندىرۋ، پىكىر الماسۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ش. ءۋاليحانوۆتىڭ پورترەتى، عالىمنىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان بۋكلەت، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، تەست، كارتوچكالار، ءسوز جۇمباق.
ءپانارالىق بايلانىس: ورىس ءتىلى، ادەبيەت، تاريح.
ساباقتىڭ بارىسى
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سىنىپتى ساباققا دايارلاۋ.
2. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ.
وقۋشىلار ەكى توپقا بولىنەدى، ينتەراكتيۆتى تاقتانى پايدالانا وتىرىپ، عالىمنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا شولۋ جاسايدى.
3. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
- بالالار، قاي زاماندا، قاي عاسىردا بولماسىن ماڭگى ولمەس تۇلعالار بولادى. 19 عاسىردىڭ 2 - جارتىسىندا ءومىر سۇرگەن، قازاقتىڭ دانا دا دارا تۇلعاسى، ارتىنا وشپەس مۇرا قالدىرعان ۇلى عالىمى – شوقان ءۋاليحانوۆ. ولاي بولسا، ش. ءۋاليحانوۆ كىم؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ جازايىق. بەرىلگەن دياگراممانى تولتىرۋ.
شوقان (تۇڭعىش اسكەري عالىمى، ۇلى ساياحاتشى، سۋرەتشى، ارحەولوگ، تاريحشى، پۋبليسيست، ادەبيەتشى، زەرتتەۋشى، گەوگراف، ويشىل، اعارتۋشى – دەموكرات، ەۆروپاعا قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتىن العاش تانىتۋشى.)
4. «ءبىر – ءبىرىڭدى تەكسەر» ويىنى.(تەست جاۋاپتارىن بەلگىلەگەن سوڭ، تاقتاداعى دۇرىس جاۋاپتار بويىنشا ەكى توپ مۇشەلەرى ءبىر – ءبىرىن تەكسەرەدى)
تەست سۇراقتارى.
1. شوقاننىڭ شىن اتى كىم؟
ا) يبراھيم
ءا) مۇحاممەدحانافيا
ب) سادۋاقاس
2. شوقان قاي جىلى دۇنيەگە كەلدى؟
ا) 1835
ءا) 1845
ب) 1865
3. شوقاننىڭ تۋعان جەرى.
ا) قوستاناي وبلىسى، قىزىلتۋ اۋدانى
ءا) الماتى وبلىسى، اقسۋ اۋدانى
ب) قوستاناي وبلىسى، قۇسمۇرىن بەكەتى
4. «جالپى جولداستارىنىڭ، سونىڭ ىشىندە ماعان، ول «ەۋروپاعا اشقان تەرەزە ىسپەتتەس»، - دەپ كىم ايتتى؟
ا) گ. ي. پوتانين
ءا) ۆ. ۆ. گريگوريەۆ
ب) ن. ي: يلمينسكيي
5. شوقاننىڭ بالالىق شاعى قاي جەردە وتكەن؟
ا) سىرىمبەت
ءا) ساندىقتاس
ب) شىڭعىستاۋ
6. شوقاننىڭ اجەسىنىڭ اتى.
ا) ۇلجان
ءا) زەينەپ
ب) ايعانىم
شوقاننىڭ ارعى اتاسى
ا) ابىلاي
ءا) شىڭعىس
ب) ءۋالي
8. ش. ءۋاليحانوۆتىڭ كادەت كورپۋسىنا وقۋعا تۇسكەن جىلى.
ا) 1852
ءا) 1847
ب) 1858
9. شوقاننىڭ كادەت كورپۋسىن بىتىرگەن جىلى.
ا) 1852
ءا) 1853
ب) 1854
10. سەمەيدە شوقانمەن ونىڭ ورىس دوسى... ەسكەرتكىش ورناتىلعان.
ا) ي. ي. بەرەزينگە
ءا) ف. دوستويەۆسكييگە
ب) م. حومەنتوۆسكييگە
11. شوقان قاشقارياعا قاشان ساياحات جاسادى؟
ا) 1858 - 1859
ءا) 1854 - 1857
ب) 1847 - 1853
12. شوقان قاي جىردى قاعازعا ءتۇسىردى؟
ا) «الپامىس»
ءا) «قوبىلاندى»
ب) «ماناس»
13. شوقان قاي جىلى ورىس گەوگرافيا مۇشەلىگىنە سايلاندى؟
ا) 1861
ءا) 1858
ب) 1857
5. ءسوز جۇمباق شەشۋ.
6. اۋدارما جۇمىسى.
ۇلەستىرمەلى كارتوچكالار بويىنشا جۇمىس.
ش. ۋاليحانوۆ روديلسيا ۆ 1835 گودۋ ۆ نىنەشنەي كوكشەتاۋسكوي وبلاستي. ون روس ۋمنىم، پونياتليۆىم مالچيكوم.
ناستوياششەە ەگو يميا – مۋحاممەدحانافيا. شوكان – ەتو لاسكاتەلنوە يميا، داننوە ەمۋ روديتەليامي. ون وبۋچالسيا ارابسكوي گراموتە، زنال چاگاتايسكيي ي درۋگيە تيۋركسكيە يازىكي..
ۆ 12 لەت ون پوستۋپيل ۆ ومسكي» كادەتسكيي كورپۋس. ون ۋچيلسيا وچەن حوروشو. ون پوبىۆال ۆو منوگيح مەستاح، سوبيرال وبرازسى ۋستنوگو نارودنوگو تۆورچەستۆا ي ماتەريالى، سۆيازاننىە س يستوريەي ي ەتنوگرافيەي نە تولكو كازاحسكوگو نارودا، نو ي ۋيگۋرسكوگو، كيرگيزسكوگو، دۋنگانسكوگو، كيتايسكوگو نارودوۆ،
ون ۆپەرۆىە زاپيسال ەپوس كيرگيزسكوگو نارودا «ماناس» ۆ 1857 گودۋ ون ستال چلەنوم رۋسسكوگو گەوگرافيچەسكوگو وبششەستۆا.
7. «دۇرىس اۋدارماسىن تاپ»
- بالالار، سەندەردىڭ الدىعا قويعان ماقساتتارىڭ، بولاشاقتاعى ارماندارىڭ نە؟
ەڭ ءبىرىنشى ادامعا نە كەرەك؟
- ارينە، دەنساۋلىق كەرەك، سوندىقتان دا جاس كەزدەرىڭنەن دەنساۋلىقتارىڭدى كۇتىپ، شىمىر دا مىقتى بولىپ ءوسۋ ءۇشىن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستاپ، جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋلارىڭ كەرەك. كەلەسى سايىسىمىز «دۇرىس اۋدارماسىن تاپ» دەپ اتالادى.
ينتەراكتيۆتى تاقتادا دەنساۋلىق تۋرالى ماقال – ماتەلدەر جازىلعان. اۋدارمالارىنىڭ ورىندارى اۋىستىرىلىپ بەرىلگەن. ەكى توپتاعى وقۋشىلار كەزەكپەن شىعىپ، دۇرىس اۋدارماسىن سىزىقشامەن كورسەتەدى.
8. ساباقتى بەكىتۋ.
5 جولدىق تۇجىرىمداما:
1. كىم؟ (شوقان)
2. قانداي؟ (العىر، اقىلدى، ءبىلىمدى، ونەرلى، زەرەك)
3. نە ىستەدى؟ (زەرتتەدى، ساياحات جاسادى، ارالادى)
4. سينونيم. (زەرتتەۋشى – عالىم، العاشقى – تۇڭعىش، اتاقتى – بەلگىلى، تانىمال – ايگىلى)
5. ءبىر سويلەم. (ش. ءۋاليحانوۆ – قازاقتىڭ تۇڭعىش اسكەري عالىمى)
9. رەفلەكسيا. وي تولعانىس.
– ال، بالالار، كوڭىل – كۇيلەرىڭ قالاي؟ سونىمەن بۇگىنگى ساباقتا كىم تۋرالى ايتتىق؟ نەنى ويعا توقىپ، جادىمىزعا ساقتاۋعا ءتيىسپىز؟
10. ساباقتى قورىتىندىلاۋ. بىلىمدەرىن باعالاۋ.
11. ۇيگە تاپسىرما: «ەگەر مەن عالىم بولسام...» تاقىرىبىنا ەسسە جازۋ.
ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى.
- بالالار، بۇگىن بارلىقتارىڭ ساباقتا تاماشا جۇمىس ىستەدىڭدەر. سەندەرگە ۇلكەن راحمەت! شىعىستا «ساۋ دەنە، ازات اقىل، ادال كوڭىل – ۇشەۋىمەن باقىتتى بولادى ءومىر» دەگەن ناقىل ءسوز بار ەكەن. سول ايتقانداي، دەنى ساۋ، قۇرىش بىلەكتى، باتىل جۇرەكتى، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ورنىقتىرۋعا دايىن تۇراتىن ۇرپاق بولىپ وسىڭدەر! بىلىمدەرىڭ شىڭدالا تۇسۋىنە تىلەكتەسپىن! ساباق اياقتالدى.
You Might Also Like
-
Word Pad قولدانباسىندا قۇجات قۇرۋ ءبىلۋ، ءبىلىمىن جۇيەلەۋ، ءوز بەتىنشە ەڭبەكتەنۋگە باۋلۋ. ۋاقىتتى ءتيىمدى پايدالانۋعا، ءوزىن-وزى باعالاۋعا، جۇيەلى ويلاۋعا، ۇقىپتىلىققا، شاپشاڭدىققا، كومپيۋتەرلىك ساۋاتتى...
